آرشیف

2014-11-21

دوکتور محمد عابد حیدری

غبار مورخ زمانه ها

میر غلام محمد غبار شخصیت بزرګ وبر جسته ملی،سیاسی،اجتماعی،ادبی،مورخ،محقق و پژوهشګر بی بدیل کشور،تقریبآ شش دهه از زندګی پر افتخار و ګرانبارش را بحیث نوی
سنده،محقق و سیاستمدار در راه خدمت بکشور و مردمش سپری نمود۰
غبار مشروط خواه واستقلال طلب با قامت رسا واستواری بینظیری چون پامیر وهندوکش در تسلیم ناپذیری به زور،زر و تذویر شهرت وعظمت میهن شمول کسب نمود و به مایه ای افتخار همه وطندوستان و مبارزان مبدل ګردید۰جوهر مبارزات دادخواهانه ای این شخصیت برجسته ای کشور را عدالتخواهی،دموکراسی،تامین حاکمیت قانون،جامعه مدنی و احترام به ارزشهای انسانی تشکیل میداد۰ زندګی این مبارز نستوه در عرصه های سیاسی،اجتماعی وفرهنګی توسط کرسی نشینان بی فرهنګ و مردم دشمن با تفتیش عقاید،تهدید،تعقیب،تبعید وزندان آغاز ګردید،ولی قامت این پهلوان بی بدیل فرهنګ وسیاست هیچګاه خم نګردید۰هر قدر کوفته شد،مانند پولاد آبدیده تر ګردید وبه خار چشم خاندان حاکم بر سر نوشت وطن و مردمش تبدیل ګردید۰ چنانچه میګفت:
همت عالی من میل به پستی نکند
ګـرد ګـردیـدم و طـرف ثـریـا رفـتم
این ګفته ای غبارکه:« ملت افغانستان بعد از هر غسل خون وآتش همان پیراهن چرکین ګذشته را به تن میکنند۰»درجه درک سیاسی،جامعه ومردم شناختی اورا بخوبی بنمایش میګذارد۰
تحریر فشرده یی بیوګرافی مورخ غبار را خالی از ثواب ندانسته،بیشتر به نقل از جلد دوم مسیر تاریخ،به تقدیم آن میپردازم۰
میر غلام محمد غبار فرزند میرزا میر محبوب خان کابلی در سال۱۲۷۶ شمسی مطابق۱۸۹۸ میلادی(بعضی مورخین ۱۸۹۷ نوشته اند)در دروازه لاهوری شهر کابل دیده بجهان ګشود۰چون اکثریت اعضای خانواده غبار باسواد وتعدادی هم کارمند دفاتر حکومت بودند،دروس اولیه را در داخل خانواده فرا ګرفت۰ غبار در اواخر عهد امیر حبیب اله با جوانان افغان یا مشروطیت دوم محشور ګردید۰غبار در پهلوی مبارزات سیاسی به غنای معلومات خود پرداخته در تاریخ،اجتماعیات و مسایل فلسفی مطالعات زیاد انجام داد۰در نتیجه ای همین تلاشهای خسته ګی ناپذیر به نویسنده و مورخ نیرومند وچیره دست تبدیل ګشت۰همه شاهد میراث بزرګ علمی او هستیم که در بر ګیرنده ای دهها اثر تاریخی / ادبی میګردد۰
غبار جوان بخاطر خدمت بمردمش بکار آغاز نمود۰حدود سال۱۲۹۶ مطابق۱۹۱۷ میلادی ماموریت ګمرکات خان آباد کندز را عهده دار بود و دو سال بعد یعنی در سال۱۲۹۸ /۱۹۱۹ میلادی کار مند یکی از شعبات وزارت امنیه در کابل ګردید۰بعداز کسب استقلال سیاسی،جریده ای رابنام ستاره افغان بتاریخ ۹قوس ۱۲۹۹ شمسی نشر میکرد که در دو صفحه وبا مضامین انتقادی و اصلاحی در مطبعه سنګی جبل السراج و بعدآ چاریکار به نشر میرسید۰در سال ۱۳۰۰ (۱۹۲۱)بحیث عضو ریاست تنظمیه شجاع الدوله به هرات رفت۰ در سال۱۳۰۳ (۱۹۲۴) معاونیت تصدی تجارتی امانیه در مسکو را به عهده داشت۰ در ۱۹ سرطان ۱۳۰۳ (۱۹۲۴)سکرتر سفارت افغانستان در پاریس مقرر ګردیده وتا سال۱۳۰۶ (۱۹۲۷) ایفای وظیفه نمود۰موصوف در همین سال بوطن بر ګشته وبحیث مدیر ګمرکات ولایت قطغن و بدخشان بکار ګماشته شد۰ در سال۱۳۰۹ به سر کتابت سفارت افغانستان در برلین مقرر ګردید،اما در همین سال از وظیفه استعفا داده ،بوطن بر ګشت و دست به فعالیتهای سیاسی زد۰
غبار در لویه جرګه های۱۳۰۳ و۱۳۰۷ (۱۹۲۴ و۱۹۲۸) منعقده پغمان بحیث وکیل منتخب شهریان کابل عضویت داشت۰
بعداز تاسیس انجمن ادبی کابل درسالهای ۱۳۱۰ و۱۳۱۱ شمسی عضویت این انجمن را داشت که سلسله مفالات«افغانستان ونګاهی به تاریخ آن»را مینوشت۰غبار در سال ۱۳۱۱ (۱۹۳۲) در محبس سرای موتی زندانی ګردیده و تا سال۱۳۱۴ در آن زندان باقیماند۰از سال۱۳۱۴ تا۱۳۲۱ در ولایت فراه وبعدآکندهار تبعید سیاسی بود۰بین سالهای۱۳۳۱ تا ۱۳۳۵ خورشیدی بار دیګر زندانی سیاسی ګردید۰
غبار در دوره هفتم شورا ۱۳۲۸ تا۱۳۳۰ شمسی نماینده انتخابی شهریان کابل در آن شورا بود۰
غباردر بخش دیګری از مبارزات سیاسی اش در سال ۱۳۲۹ شمسی حزب وطن را تاسیس و شخصآ بحیث موسس ومنشی آن فعالیت میکرد۰او موسس وصاحب امتیاز جریده «وطن» ارګان نشراتی حزب وطن نیز بود که جریده ای مذکور درچهار صفحه به نشر میرسید۰اما در سال ۱۳۳۰ از طرف حکومت توقیف وفعالیت حزب هم در سال ۱۳۳۱ شمسی ممنوع ساخته شد۰

آثار وتالیفات غبار:
– افغانستان ونګاهی به تاریخ آن،کابل ۱۳۱۰ شمسی۰
– احمد شاه بابای افغان، کابل ۱۳۲۲ شمسی۰
– خراسان، کابل ۱۳۲۶ شمسی۰
– تاریخ افغاتستان جلد سوم، کابل ۱۳۲۶ شمسی۰
– افغان در هندوستان،کابل ۱۳۱۱ شمسی۰
– تاریخ مختصر افغانستان، کابل ۱۳۱۱ شمسی۰
– تاریخ ادبیات دری افغانستان در دو قرن اخیر، کابل ۱۳۳۱ شمسی۰
– افغانستان به یک نظر،کابل ۱۳۴۶ شمسی۰
– افغانستان در مسیر تاریخ،جلد اول ،کابل ۱۳۴۶ شمسی۰
– افغانستان در مسیر تاریخ،جلد دوم،امریکا ۱۹۹۹ میلادی۰
– تاریخ قرون اولی(برای مکاتب) کابل ۱۳۲۶ شمسی۰
– تاریخ ادبیات افغانستان از دوره تاریخی تا قرن بیست(غیر مطبوع)
– تاریخ احزاب سیاسی افغانستان در قرن بیست(غیر مطبوع)
– خاطرات زندګانی غبار (غیر مطبوع)
سر انجام این مبارز و مورخ نستوه که شخصآ به خود اجازه میدهم تا برایش« پدر تاریخنګاری علمی در افغانستان» خطاب کنم،بعداز یک عملیات بطنی در یکی از بیمارستانهای شهر برلین المان بتاریخ ۱۶ دلو سال۱۳۵۶ شمسی(۱۹۷۸ میلادی) یعنی سب سال قبل،جان به جان آفرین سپرده،چشم از جهان پوشید۰ جنازه اش بکابل انتقال ګردیده و بتاریخ ۲۲ ماه دلو ۱۳۵۶ شمسی در مقبره خانواده ګی اش در شهدای صالحین بخاک سپرده شد۰

بر سر لوح مزارش این بیت حک است:
مکن زبان من بسته ای اجل که هنوز
هزار نکته ناګفته در دهن باقیست
روحش شاد و خاطره اش جاودان باد۰