آرشیف

   امام شیخ ابوالحسن عبدالغافر بن اسماعیل بن عبدالغافر بن محمد بن عبدالغافر بن احمد بن محمد بن سعید فارسی نیشابوری در ماه ربیع الاول سال 451 هجری قمری مطابق سال 1059 میلادی در نیشابور متولد گردید، مادرش ام رحیم دختر زین الإسلام ابوالقاسم عبدالکریم  بن هوازن قشیرِي نیشابورِي مفسر، عارف و فیلسوف مشهور بود، و او نواسه دختری ابوالقاسم قشیری و نواسه پسری حافظ عبدالغافر بن محمد فارسی نیشابورِي می باشد. مادر بزرگش نیز فاطمه دختر ابوعلی حسن بن محمد دقاق نیشابوری عارف مشهور و دو خالویش ابوسعد و ابوسعید فرزندان قشیری بودند. ابوالحسن عبدالغافر فارسی مردی پرهیزگار، ثقه، صالح، فقیه شافعی، حافظ حدیث، مؤرخ، ادیب، عالم علوم اسلامی و وارد به ادبیات عربی و فارسی بود. او در بغداد از ابومحمد جوهرِي و دیگران و در نیشابور از ابوسعد کَنجَروذِي، ابوبکر محمد بن حسن بن علی طبرِي مقرئ، پدربزرگ مادری اش ابی القاسم قشیرِي، احمد بن منصور مغربِي، احمد بن عبدالرحیم اسماعیلِي، احمد بن حسن أزهرِي، فضل بن محب، محمد بن عبیدالله صرام، ابی نصر عبدالرحمن بن علی تاجر و مردمان زیادی دیگر حدیث شنید، او فقه را  در نزد امام الحرمین ابوالمعالی عبدالملک بن عبدالله بن یوسف جوینِي متکلم، دانشمند و فقیه شافعی آموخت، و درآن به مرحله زیبائی و کمال رسید. او به سرزمین های غزنه(غزنی فعلی افغانستان) هند و خوارزم سفر کرد، و با بزرگان آن جا ها دیدار نمود، او دوباره به نیشابور برگشت، و وظیفه خطابت نیشابور را به عهده گرفت، و آخرین کسی که از او روایت نموده، ابوسعد عبدالله بن عمر صفار است. موصوف در سال 529 هجری قمری مطابق سال 1134 میلادی در نیشابور درگذشت. 
   ابی العباس احمد بن محمد بن ابراهیم بن ابی بکر بن خلکان در کتاب وفیات الاعیان آورده است: حافظ ابوالحسن عبدالغافر بن اسماعیل بن عبدالغافر بن محمد بن عبدالغافر بن احمد بن محمد بن سعید فارسی امام در حدیث، ادبیات عرب و قرائت قرآن کریم بود، و در سن پنج سالگی مسائلی از اعتقادیات به زبان فارسی به او تلقین گردید، و او آن را یاد گرفته بود، موصوف فقه را در مدت چهار سال در نزد امام الحرمین ابی المعالی جوینی صاحب کتاب نهایة المطلب فِي درایة المذهب آموخت، او نواسه امام ابی القاسم عبدالکریم قشیرِي است، و از ابوالقاسم قشیرِي احادیث زیادی را شنیده است، او هم چنین از مادر بزرگ خود فاطمه دختر ابی علی دقاق و خالوهایش ابی سعد و ابی سعد پسران ابی القاسم قشیرِي و پدرش اسماعیل بن عبدالغافر و مادرش أَمَةِ الرَّحِيم دختر ابی القاسم قشیرِي و جماعت زیادی دیگر غیر از ایشان حدیث شنیده است. حافظ ابوالحسن عبدالغافر بن اسماعیل فارسِي از نیشایور به خوارزم سفر کرد، با افاضل آن جا ملاقات نمود، و علماء و بزرگان آن شهر برایش مجالسِي نیز برپا داشتند، وی باز از خوارزم بطرف غرنه رفت، و از آن به هند سفر نمود، که از وی در این سفر احادیثی روایت گردیده، و لطائف و اشاراتی از نواحی که در آن سفر نموده نیز نقل گردیده است. موصوف دوباره به نیشابور مراجعت کرد، و متولی خطابت آن شهر گردید، و هر عصر روز دوشنبه در مسجد عقیل مجلس املاء دائر می کرد، که این مجلس تا دوسال ادامه داشت. ابوالحسن عبدالغافر بن اسماعیل فارسی تعدادی کتاب تصنیف نموده، که شماری از آن ها قرار ذیل اند: 1 – المفهم لشرح غریب صحیح مسلم. 2- السیاق لتاریخ نیسابور، که وی آواخر ماه ذی القعده سال 518 هجری قمری از تالیف آان فراغت یافت. 3 – کتاب مجمع الغرائب فِي غریب الحدیث. و تعدادی کتب مفیده دیگر. نامبرده در ماه ربیع الاول سال 451 هجرِي قمرِي متولد گردید، و در سال 529 هجری قمری در نیشابور وفات یافت. رحمه الله تعالی.
   علامه تاج الدین ابی نصر عبدالوهاب بن علی بن عبدالکافِي سبکِي در کتاب طبقات الشافعیة الکبری می نگارد: حافظ ابوالحسن عبدالغافر بن اسماعیل بن عبدالغافر بن محمد بن عبدالغافر فارسِي نیشابورِي نواسه راوی صحیح مسلم ابی الحسین عبدالغافر بن محمد می باشد. وی در سال 451 هجری قمری متولد گردیده است. او از جد مادری خود ابوالقاسم قشیرِي، احمد بن منصور مغربِي، احمد بن حسن أزهرِي، ابی الفضل محمد بن عبدالله صَرَّام، عبدالحمید بن عبدالرحمن بَحِيرِي، ابی بکر بن خلف، مادر بزرگش فاطمه دختر دقاق و خلائقی دیگر و اجازتا از ابوسعد محمد بن عبدالرحمن کَنجَرُوذِي و ابومحمد جوهرِي مسند بغداد و غیر ایشان حدیث شنید، و از او حافظ ابو القاسم بن عساکر، ابوسعد بن سمعانی و ابوالعلاء همدانِي روایت کرده اند. شیخ ما ذهبی می گوید: ابن عساکر از وی بالإجازه روایت نکرده، مگر از وی از طریق ابوسعد عبدالله بن عمر صفار حدیث شنیده است. موصوف از امام الحرمین فقه آموخت، و همیشه ملازم او بود. حافظ ابوالحسن عبدالغافر بن اسماعیل فارسی امام، حافظ، محدث، لغوي، فصیح الکام، خوش بیان، ادیب، بلیغ، دانشمند و مورخی برجسته و ماهر بود، گویا که او طرز صحبت و فن بلاغت امام الحرمین را به ارث گرفته بود، و ملازمت او را کسب کرده بود، و هر صبح و شام به همراه او بود. موصوف خطیب نیشابور و امام آن شهر بود، و در خطابت چنان فصاحت و بلاغت داشت، که در گفتار و مقال نظیری با او نبود، و چنان ادبیاتی داشت که چنین استطاعت را کسی ندیده بود. او به خوارزم، غزنه و بلاد هند رفت. نامبرده کتاب السیاق لتاریخ نیشابور، کتاب مجمع الغرائب فِي غریب الحدیث و کتاب الفهم لشرح غریب مسلم را تصنیف کرد. مرگ او درسال 529 هجری قمری در نیشابور بوده است.
   حاجی خلیفه در کتاب کشف الظنون می نویسد: ابوالحسن عبدالغافر بن اسماعیل بن عبدالغافر بن محمد بن سعید فارسی نواسه ابی القاسم قشیرِي است، وی در سال 450 هجری قمری متولد  و در سال 529 هجری قمری در نیشابور وفات یافت. تصانیف وی عبارت است از: 1 – تنقیح المناظر لأولِي الأبصار والبصائر. 2 – السیاق فِي ذیل تاریخ نیشابور. 3 مجمع الغرائب فِي غریب الحدیث. 4 – المفهم لشرح غریب صحیح مسلم. 6 – شرح روضة الفائقین.

منابع و مآخذ:
1 – سیر اعلام النبلاء – مجلد چهارم – صفحه 281 – به شماره 4818 طبقه بیست و هشتم – تالیف ابوعبدالله شمس الدین ذهبی – عربی.
2 – وفیات الأعیان – مجلد سوم – صفحه 194 و 195 – به شماره 402 – تالیف ابی العباس ابن خلکان – عربی.
3 – طبقات الکبری – جزء هفتم. صفحه 171، 172 و 173 – به شماره 879 – تالیف تاج الدین ابی نصر عبدالوهاب سبکِي – عربی.
4 – کشف الظنون – جلد پنجم – صفحه 473 – تالیف مصطفی بن عبدالله رومی حنفی مشهور به حاجی خلیفه – عربی.
5 – لغت نامه دهخدا – جلد اول – صفحه 422 – تالیف علامه علی اکبر دهخدا – فارسی.
6 – ویکی پدیا دانش نامه آزاد- آخرین ویرایش 8 فوریه سال 2017 میلادِي – ساعت 41/06 دقیقه.