آرشیف

آزمون کانکور امسال قرار است بین ۱۳ تا ۱۶ میزان به‌گونه همزمان در ۳۳ ولایت کشور، به جز پایتخت، برگزار شود. براساس آمارهای ارایه‌شده از سوی اداره ملی امتحانات تحت کنترل طالبان، در این دور کانکور حدود ۱۴۵ هزار داوطلب اعم از دختر و پسر رقابت خواهند کرد. طالبان در انتخاب رشته‌های تحصیلی از سوی دختران محدودیت وضع کرده‌اند. براساس این محدودیت، دختران نمی‌توانند مانند سال‌های گذشته طبق میل‌شان رشته‌های تحصیلی را گزینش کنند. هرچند جزییات این محدودیت تاکنون روشن نشده، اما مسوولان وزارت تحصیلات عالی طالبان وضع این محدودیت را به صلاح دختران عنوان کرده‌اند. آگاهان امور، فعالان حقوق زن و شماری از دخترانی که قرار است در کانکور امسال شرکت کنند، این اقدام طالبان را تبعیض آشکار علیه زنان توصیف می‌کنند.

مسوولان اداره ملی امتحانات اعلام کرده‌اند که روند بایمتریک و توزیع کارت برای داوطلبان کانکور آغاز شده و آزمون کانکور امسال بین ۱۳ تا ۱۶ میزان به‌گونه همزمان در همه ولایت‌ها به جز کابل، برگزار خواهد شد. به گفته مسوولان این اداره، آزمون کانکور در پایتخت در ۲۹ میزان سال روان خورشیدی برگزار می‌شود. از میان ۱۴۵ هزار داوطلب، قرار است ۱۱۵ هزار تن اعم از پسر و دختر جذب نهادهای تحصیلات عالی و نیمه‌عالی دولتی در کشور شوند. سال گذشته نزدیک به ۲۰۰ هزار داوطلب از سرتاسر کشور در آزمون کانکور اشتراک کرده بودند. چنان‌که مسوولان وزارت تحصیلات عالی طالبان ادعا دارند، ظرفیت پذیرش نهادهای تحصیلی در سال جاری ۲۶ درصد افزایش یافته است.

آزمون کانکور امسال اما برخلاف سال‌های گذشته متفاوت خواهد بود. در این دور، داوطلبان دختر حق ندارند رشته‌های تحصیلی را طبق میل‌شان گزینش کنند. احمد تقی، سخنگوی وزارت تحصیلات عالی طالبان، دو روز پیش در صحبت با شبکه تلویزیونی «طلوع‌نیوز» گفت: «پوهنزی‌هایی که نه به درد خودشان [دختران] می‌خورد و نه هموطنان استفاده کرده می‌توانند، به او پوهنزی‌ها معرفی نمی‌کنیم.» سخنگوی وزارت تحصیلات عالی طالبان افزوده است که رشته‌های تحصیلی مشخصی برای داوطلبان دختر در نظر گرفته شده و به جز این رشته‌ها، دختران نمی‌توانند انتخاب دیگری داشته باشند. احمد تقی، اما مشخص نساخته که داوطلبان دختر در این دور کانکور از کدام رشته‌ها محروم خواهند شد. براساس این اظهارات، این تصمیم به «صلاح» داوطلبان دختر است.

یک منبع آگاه در وزارت تحصیلات عالی که نمی‌خواهد نامش در این گزارش ذکر شود، در صحبت با روزنامه ۸صبح می‌گوید که براساس دستور رهبری این وزارت، داوطلبان دختر امسال در رشته‌های تخصصی و مسلکی تحصیلات عالی جذب نخواهند شد. این منبع در یکی از نشست‌های وزارت تحصیلاتی عالی شرکت کرده و مطلع شده است که انجنیری، زراعت، اقتصاد، معادن و وترنری از رشته‌هایی است که دختران از گزینش آن در این دور کانکور محروم خواهند بود.

این منبع بیشتر توضیح می‌دهد که در جریان ماه سنبله امسال هیأتی از رهبری وزارت تحصیلات عالی طالبان به دانشگاه‌های مختلف کشور در ولایت‌ها سفر کرده‌ و به مسوولان این دانشگاه‌ها گوشزد کرده‌اند که داوطلبان دختر را در دانشکده‌های (زراعت، انجنیری، معادن، اقتصاد و وترنری) نپذیرند. منبع خاطرنشان می‌سازد: «در این جلسات واضح گفتند که قابله‌گی و تعلیم‌و‌تربیه برای دختران کافی است که یگان معلم و قابله شوند.»

عبدالقدیر خموش، سرپرست اداره ملی امتحانات به تماس‌های مکرر روزنامه ۸صبح پاسخ نگفت تا جزییات بیشتری در این زمینه ارایه می‌کرد.

با این وصف، استادان دانشگاه، فعالان حقوق زن و شماری از داوطلبان کانکور امسال این تصمیم تازه طالبان مبنی بر وضع محدودیت بر انتخاب رشته‌های تحصیلی از سوی دختران را «تبعیض آشکار» این گروه علیه دختران و زنان توصیف می‌کنند.

ذاکرحسین ارشاد، استاد پیشین دانشگاه ابن‌سینا و استاد دانشگاه بخارست رومانیا، در صحبت با روزنامه ۸صبح می‌گوید: «این نوع مواجهه طالبان با زنان و دختران دانشجو، بازتاب‌دهنده واقعیت فکری و نوع دیدگاهی است که طالبان نسبت به زن و نسبت به تحصیل در کل دارند. طالبان زن را دارای حق حیاتی به نام تحصیل درک نمی‌کنند. طالبان زنان را دارای حق خودمختاری نمی‌دانند. هنوز باورمند هستند که زنان سعادت و خوشخبتی خود را در چارچوب خانه جست‌وجو کنند.» آقای ارشاد می‌افزاید که طالبان نگاه توسعه‌ای به کشور ندارند. رشد و شکوفایی افغانستان برای‌شان مسأله نیست؛ از همین‌ رو، برای به کارگیری از همه قوه‌ها و ظرفیت‌های کشور نه‌تنها استفاده نمی‌کنند، بلکه مانع نیز ایجاد می‌کنند. به باور او تقسیم‌بندی رشته‌های تحصیلی میان دختران و پسران از دیدگاه عدم توسعه‌طلبانه طالبان نشأت می‌گیرد و وی آن را شبیه سهمیه‌بندی کانکور در حکومت محمد اشرف غنی می‌داند.

این استاد دانشگاه علاوه می‌کند: «طالب به علم نگاه واقعی و درست ندارد که به میان‌جی علم و کمک رشته‌های تخصصی، زمینه رشد و شکوفایی گروه‌های اجتماعی و کشور مساعد می‌شود. طالبان طرح بدیلی هم ندارند که شرایط رقت‌بار و غیر قابل تحمل افغانستان را تبدیل به شرایط عادی و قابل تحمل بسازند. طالب زمانی که نگاه انسانی به همه انسان‌ها جدا از زن و مرد نداشته باشند و در حکومت طالب مردم جایگاه نداشته باشند، طبیعی است که برخی از برنامه‌ها و بهانه‌های سنتی و فکری هم این‌ها را کمک می‌کند که خواسته‌های‌شان را در افغانستان به اجرا در بیاورند.»

از سوی دیگر، مرضیه احمدی، یکی از فعالان حقوق زن در صحبت با روزنامه ۸صبح می‌گوید که طالبان «دشمنی پایان‌ناپذیری» علیه زنان اعلام کرده‌اند و تا حذف کامل آنان از سطح جامعه دست از وضع محدودیت‌ها بر نخواهند داشت. به گفته این فعال حقوق زن، زنان در افغانستان با بدترین وضعیت بشری و انسانی روبه‌رو هستند و از ابتدایی‌ترین حق بشری‌شان نیز محروم شده‌اند.

خانم احمدی می‌افزاید: «سیاست حذف و اعمال محدودیت بر زنان، فلسفه وجودی و ماهیت این گروه را تشکیل می‌دهد و آنان تا حذف کامل زنان و دختران از همه سطوح زنده‌گی اجتماعی، به ویژه از جایی که زنان صاحب اشتغال و کسب درآمد شوند، ادامه خواهند داد.»

احمدی تأکید می‌وزرد که اعمال و تداوم این سیاست‌ «فرودست‌خواهانه» طالبان پیامدهای ناگواری برای جامعه امروز و آینده افغانستان خواهد داشت. به باور او «وضعیت رقت‌بار» کنونی و سیطره ناامیدی همه‌گانی برایند حذف زنان می‌تواند قلم‌داد شود. این فعال حقوق زن خاطرنشان می‌سازد که طالبان رشته‌هایی را نشانه گرفته‌اند که در رشد اقتصادی زنان نقش برازنده‌ دارد و این گروه عملاً به دنبال فرودست‌سازی زنان است.

شکریه (نام مستعار) یکی از داوطلبان کانکور امسال است، او می‌گوید، علی‌رغم رویداد خونین در آموزشگاه کاج جمعه گذشته، امیدش را به آینده از دست نداده و برای اشتراک در امتحان کانکور عزمش را جزم کرده است. شکریه اما پس از آن که از وضع محدودیت بر رشته‌های تحصیلی در دانشگاه‌ها برای دختران آگاه می‌شود، از سال‌ها تلاشش برای آینده ناامید می‌شود. شکریه می‌گوید: «اقتصاد را بسیار دوست داشتم و حق ما این نیست! شاید تنها تقصیر، زن‌بودن ما باشد.»

در همین حال، اداره ملی امتحانات با نشر توییت‌های جداگانه از داوطلبان کانکور خواسته است که هنگام امتحان در ولایت‌های‌ مربوطه حاضر باشند. بر بنیاد این توییت‌ها، امتحان هر داوطلب در ولایت خودش تنظیم شده و امسال امتحان متفرقه در کابل برگزار نمی‌شود.

 کانکور و وضعیت آموزش در کشور

امتحان سراسری کانکور در کشور با وضع محدودیت علیه دانش‌آموزان دختر در حالی برگزار می‌شود که  سازمان بین‌المللی نجات کودکان «سیف د چلدرن» در ارزیابی تازه‌ای نظام آموزشی افغانستان را در بالاترین سطح خطر فروپاشی در جهان، شناسایی کرده است. مسوولان این سازمان می‌گویند که بر مبنای تحقیقات آنان، نظام آموزشی افغانستان سال گذشته از نگاه آسیب‌پذیری در جایگاه چهارم قرار داشت، اما امسال در جایگاه نخست قرار گرفته است.

یافته‌های این نهاد نشان می‌دهد که نظام آموزشی افغانستان از زمانی که این کشور به دست طالبان سقوط کرده، شکننده‌تر و آینده ‌کودکان، به ویژه دختران با خطر بیشتر روبه‌رو شده است. آمارهای این سازمان نشان می‌دهد که پس از افغانستان، سودان، سومالیا و مالی سه کشوری‌ هستند که بدترین وضعیت آموزشی را برای دختران دارند.

 پیشینه محدودیت‌های طالبان بر دانشجویان دختر

طالبان سال گذشته همزمان با از سرگیری فعالیت دانشگاه‌ها، دستور دادند که صنف‌های آموزشی دانشجویان دختر و پسر از هم جدا شوند. وزارت تحصیلات عالی زیر حاکمیت طالبان در سوم ثور سال روان خورشیدی دستور دیگری صادر کرد که بر مبنای آن باید روزهای جداگانه‌ای برای دانشجویان دختر و پسر در دانشگاه‌های دولتی در نظر گرفته می‌شد. این وزارت شش روز درسی را به دو بخش تقسیم کرد که براساس آن در یک هفته سه‌روز دختران و سه‌روز پسران به دانشگاه می‌روند.

این همه در حالی است که طالبان در جریان یک ‌سال و اندی، محدودیت‌های گسترده‌ای را علیه زنان در عرصه‌های مختلف زنده‌گی اجتماعی وضع کرده‌اند که منجر به سلب ابتدایی‌ترین حقوق زنان شده است. این گروه در نخستین روزهای تصرف کابل اعلام کردند که دروازه‌های مکتب‌های متوسطه و لیسه‌های دخترانه تا اطلاع ثانوی مسدود شود. اکنون یک سال و چند ماه از محرومیت دانش‌آموزان دختر بالاتر از صنف ششم می‌گذرد، اما این گروه در بین خود نیز در این زمینه توافق نظر ندارند. در تازه‌ترین مورد، سرپرست وزارت امر به معروف و نهی از منکر این گروه گفته است که آموزش دختران «مباح» است و دستور امیرالمومنین مبنی بر بسته ماندن مکاتب متوسطه و لیسه‌های دخترانه «واجب» می‌باشد. این سخنان سرپرست وزارت امر به معروف و نهی از منکر طالبان در واکنش به اظهارات شیرعباس استانکزی، معین پیشین سیاسی وزارت خارجه این گروه، ابراز شده است. شیرعباس استانکزی از این پیش خواستار بازگشایی مکتب‌های دخترانه شده بود و کسب آموزش را برای دختران و پسران فرض توصیف کرده بود. با این همه، هیچ سرنخی از بازگشایی مکتب‌های دخترانه در کشور به چشم نمی‌خورد.

طالبان علاوه بر مسدود کردن مکتب‌های دخترانه، کارمندان زن در ادارات دولتی را نیز خانه‌نشین کرده‌اند. این گروه به تاریخ ۲۸ سنبله سال ۱۴۰۰ خورشیدی اعلام کردند که کارمندان زن در ادارات دولتی به دفترهای‌شان حاضر نشوند و تا فراهم شدن «زمینه مناسب» در خانه بمانند. این گروه گفته بود که برای زنان در ادارات، دفاتر اختصاصی در نظر می‌گیرند، اما با گذشت بیش از یک سال تاکنون هیچ خبری از این تصمیم نیست. همچنان در مورد دیگر، شمار زیادی از کارمندان زن را به شکل گروهی از وظایف‌شان برکنار کرده‌اند.