آرشیف

فرهنگ را میشود مجموعه یی از رسوم، دانش ها، باورها، هنرها، قوانین، آداب و عنعنه های اجتماعی یک جامعه پنداشت. به صورت عموم در جریان ماه مبارک رمضان سه نوع فرهنگِ اجتماعی – فرهنگی دربین اطفال و کودکان در غور وجود دارد که این فرهنگ پیشینه ی دیرینه در تاریخ و فرهنگ ما دارد و اینها عبارت اند از:

1. چهاردهی گشتن
2. هفتمی گشتن
3. عیدی گشتن

درین مقاله ی کوتاه فقط درمورد “فرهنگ چهاردهی در غور” به گونه موجز اشاره میشود و اگر حیات باقی بود، موارد دیگر را نیز به موقعش خواهم نوشت. هنگامی که به روز چهاردهم ماه مبارک رمضان میرسیم، این فرهنگ است که اطفال گروه گروه جمع میشوند و به خانه های محل و قشلاق خویش جهت جمع آوری “چهاردهی” میروند و این گروه ها گهی مختلط (شامل بچه ها و دخترها) و گاهی بچه ها جدا و دخترها جدا میروند. فرهنگ چهاردهی گشتن را هم در روز و هم در جریان شب میگردند ولی بچه ها بیشتر در جریان شب “چهاردهی گشتن میروند که آنرا خانه گشتک” نیز میگویند. این داستان طوری وانمود مینماید که ماه مبارک رمضان پنجاه فیصد آن تمام شده و فقط نصف آن باقیمانده است که درین میان اطفال و کودکان تقاضادارند تا خانواده ها بخاطر صحتمندی خویش، برکت ماه مبارک رمضان و توفیقات آینده برایشان “چهاردهی” بدهند و این چهاردهی میتواند پول نقد باشد، اشیا ویا شیرینی باشد. آنچه که مربوط به گروه های طفلانه میشود اینست:

1. هر گروهی از اطفال که میتواند تعداد شان از 2 نفر الی 10 نفر ویا بیشتر باشد، یک عضو تیم خود را “آدمک” میسازند یعنی که به سر و رویش چیزی میمالند، ریش و بروتِ مصنوعی/ساختگی میسازند و به سرش نیز یک وسیله یی میگذارند که گویا متفاوت تر از دیگران معلوم شود و لباس های کهنه و فرسوده به تنش میکنند و این شخص یک شی را منحیث دف یا دیره دارد که هنگام خواندن و رقصیدن صدای آهنگ تولید نماید به دست دارد.
2. شخصی که به گونه “آدمک” شکلک در میآورد، باید که چیزی بخواند. مثلا، شعر، بیتی ویا گهگاهی میشود که کدام داستانِ کوتاه ویا فکاهی به خانه ی که میروند عرضه دارد تا جلب توجه اعضای خانواده را به دست آورد.
3. در بعضی ازین گروه ها، همه دستجمعی چیزی میخوانند ویا هم میرقصند تا خوشی های خود را هم بخاطر تکمیلی ماه مبارک رمضان نشان دهند و همچنین شادی شان را جهت رسیدن عید رمضان به همه نمایان سازند.
4. چون وقتیکه چهاردم هر ماه باشد، ماه خیلی عالی میدرخشد، ماه منورتر است و شب ها بدون کدام وسیله ی روشنی کننده مثل چراغ برق و غیره میتوان که گشت و گذار کرد. این روایتگر آنست که زندگی تان همیش مثل ماه چهارده بدرخشد. در غور نیز رسم است که انسان های مقبول و خوش سیما را به “ماه چهارده” مشابهت میکنند.

در اصل چهاردهی گشتن سه پیام خوب دارد:

1. ازینجا خوشی های عید سعید فطر آغاز میشود و اطفال اشیای جمع آوری شده را دربین همدیگر تقسیم میکنند ویا میفروشند که در جریان روزهای عید چیزهای مورد علاقه خود را بخرند.
2. یک نوع وحدت و همدلی را دربین اطفال و کودکان محل ایجاد مینماید. دوران کودکی عجیب مرحله یست، گهی قهر میکنی و گهی آشتی. خوشبختانه هیچگونه عُقده و کدورتی در میان نیست.
3. و پیام و مهم اینکه – چهاردهی گشتن ویا خانه گشتکِ کودکان سخاوت و مهمانوازی خانواده ها نیز نشان میدهد. هرکه سخاوتمندتر، مهمانش افزون تر.

در گذشته ها، جوانان و نوجوانانِ بزرگسال نیز بازی های تفریحی را در جریان شب چهارده انجام میدادند که فعلا متاسفانه کمرنگ تر شده است. این بازی ها و ساعت تیری ها از چهاردهم ماه مبارک رمضان شروع  الی ختم روزهای عید ادامه داشت. به گونه مثال: دره ی ته جیل، قَر قُوَک، پیچه کُنَک، سنگ آتشک، شَلوَ کورک (شل و کورک)، گال بازی، کشتی گیری (عامیانه آن را “گوشتی گیری”) میگویند و ….

ازینکه امروز به روز چهاردهم ماه مبارک رمضان قرار داریم و اطفال و کودکان دارند به این رسم و عنعنه ی کهن خویش شروع میکنند، خواستم که کوتاه درین مورد چیزی بنویسم.

به امید چهاردهی های دیگر

غلام رسول مبین

چغچران، غور

5 حمل 1403 هـ.ش.

14 رمضان المبارک 1445 هـ.ق.