آرشیف

2014-11-21

دوکتور محمد عابد حیدری

بجواب اعلان سـاقی

نبی ساقی که تحصیل کرده رشته زبان وادب فارسی در دانشګاه کابل بوده، واکنون مصروف تدریس در موسسه تربیه معلم غور و در خدمت نسل جوان کشور قرار دارد، مدتها قبل تحت عنوان « اعلان » یک فرا خوان وچند کاپی یا قطعه از عکسهای محلات قدیمی و یکتعداد نوشته های تاریخی را که در شهرستان دولت یار ولایت غور بدست آمده بود،از طریق سایت جام غور و شاید هم دیګر سایتها نیز،به نشر سپرده و از دوستان اهل تحقیق ، صاحبان صلاحیت درمورد وسایر علاقه مندان تاریخ کشور،تقاضا بعمل آورده بود تا در خواندن متن خطوط اسناد متذکره که ګوشه دیګری از تاریخ وطن را روشن خواهد کرد ، همکاری بفرمایند۰ نبی ساقی بیشتر از دوستانیکه در بیرونمرز زنده ګی دارند،طالب همکاری ګردیده بود۰ به نوشته خودش : « آنچه در زیرمی بینید، یک سند و یا نوشته ائ ماقبل اسلامی است که از ناحیه «دهن سینه بولاق» ولسوالی دولتیار ولایت غور بدست آمده است۰ طوریکه همه میدانیم در غور و یا شاید هم در افغانستان کسی نیست که بتواند این نوشته را بخواند۰ امید است همشریان ما در خارج از کشور بتوانند با مراجع که توانائی خواندن این ګونه آثار را دارند ، تماس بګیرند و رازهای پنهان آڼ را آشکار سازند۰ » ضمیمه اعلان مذکور، چند قطعه عکس نهایت جالب از برج وباره های تاریخی آندیار، به علاوه یک قطعه عکس از نوشته های یافت شده نیز موجود بود۰ من به عنوان لبیک به این اعلان،با علاقه مندی خاص عکس سند یا نوشته های تاریخی را بشکل رنګه و با کفیت عالی آماده نموده و با استاد پروفیسور دوکتور یـنـس برورویګ، استاد تاریخ ادیان، متخصص خوانش خطوط باستانی و باستان شناس خوب دانشګاه اسلوکه من از قبل با او همکاری همیشګی در کار های علمی داشتم و دارم، برده جریان را برایش توضیح داده ،بعد ازنشاندادن عکسها، متن کامل تقاضای آقای ساقی را برایش ترجمه کردم۰ استاد خیلی علاقه مند ګردیده ،چند سوال اختصاصی و ضروری را از من پرسید۰ چون من بیشتر از متن اعلان ذکر شده ، در مورد چیزی نمیدانستم، برایش وعده دادم وقتیکه خانه رفتم ، تلبفون نموده، در مورد چګونګی جریان معلومات بیشتر تهیه میکنم۰ او لطف نمود و از تلیفون دفترش طور مستقیم که چندان ارزان هم تمام نمیشد، من را از طریق تلیفون با نبی ساقی وصل نمود و چند سوال ضروری ایکه استاد میخواست،از او پرسیدم۰(ساقی به این کار من و ما شهادت خواهد داد) همچنان نظر به تقاضای استاد یـنـس از نبی ساقی خواهش نمودم تا در صورت ممکن،چند قطعه عکس جدید تر دیګر نیز بفرستد۰لاکن او از انسداد راه ها و از عدم امکانات رسیدن یا دسترسی در آن زمان به اصل اسناد سخن ګفت۰مګر اظهار داشت که در کمره و یا هم کمپیوترش چند قطعه عکس دیګرهم ازین اسناد موجود دارد۰ ازش خواهش کردم تا اګر ممکن باشد از طریق جام غور برایما بفرستد۰ مګر متاسفانه این عکسها در زمان معینه برایم مواصلت نکرد۰ ما منتظر نماندیم۰ تا قبل ازرسیدن عکسهای جدید، من ، استاد دوکتور برورویګ و دو نفر محصل دوره ماستری او در رشته خواندن خطوط قدیمی مشرق زمین، چندین جلسه علمی برګزار و در مورد بحث ها کردیم۰ من که متاسفانه مانند آنها در خواندن خطوط تاریخی ازین دست، بلدیت نداشتم،از بحثهای ګرم علمی آنها می آموختم، وشاهد بودم که ګاه ګاهی شاګردان چګونه در مقابل استاد شان استدلال علمی میکردند۰ دوکتور یـنـس میګفت که نوشته ها در وقت جمع آوری و انتقال از یک محل به محل دیګر، از حالت اصلی و اولی خود کاملاٌ بی نظم شده ، و درحالت کنونی که در عکس دیده میشود،کلمات بیجا و دور از یکدیګر و از جا های اصلی و اولی شان که میتوانست خوانده شود، بیبجا ګردیده است۰ او اظهار میداشت و استدلال میکرد که در صورت موجودیت فزیکی اسناد متذکره،با ردیف کردن آنها میتوان جملات مختلفی از آنها ساخت۰ و در کل یک متن با مفهوم۰ او طور نمونه مثال می آورد۰ از جمله مثلاٌ : « من هر روز یک ګیلاس شیر مینوشم» یا« یک ګیلاس شیر من هر روز مینوشم» یا « یک ګیلاس شیر مینوشم من هر روز» یا هم« مینوشم من هر روز یک ګیلاس شیر» و غیره۰ اظهار میداشت که اګر موضوع ګرامری را خیلی جدی نګریم، جملات بالا همه اش یکی است۰ و یا هم میتوان ګفت که از نګاه مفهوم کاملا یکی اند۰ اما هر ګاه همه اسناد موجود باشند و از کلمات آنها یک جمله ساخته شود، در آنصورت یکی از جملات فوق، بهتر و مناسبتر خواهد بود،نه همه آنها ۰ حالانکه در مفهوم کل فرق چندان موجود نیست۰ وبعضی دلایل دیګر۰ من با خودم فکر کردم که پروفیسور نمی خواهد حرف هوائی بزند۰ بناٌ از اسرار درزمینه صرف نظر کردم۰ دوکتور ینس برورویګ مولف، مدون و مترجم بزرګترین ګتاب ترجمه ، تفسیر و تحلیل این نوع خطوط در سطح منطقه است۰یګ جلد از کتابش را برای من تحفه داده ، موارد متعددی را در کتاب نشانم داد که از یک جمله این نوع خطوط ،با پیش و پس نمودن یا ګذاشتن کلمات آن،چندین جمله ساخته است۰ استدلال تخصصی ومسلکی او جداٌ طرف قناعت من قرار میګرفت۰

بیجا نخواهد بود که به نقل از استاد ینس ، در مورد یک قطعه سند تاریخی دیګر از همین دست ، که در جریان جنګهای تنظیمی در کابل از موزیم و یا هم آرشیف ملی

افغانستان دزدی و طور قاچاق به اروپا آورده شده بود و سر انجام از روی تصادف به این کشوررسیده، و آرشیف ملی ناروی آنرا خریداری کرده بود، نیز سخن ګفت۰ دوکتورینس اظهار داشت که سند متذکره غرض خواندن و ترجمه به دانشګاه اسلو فرستاده شده بود۰ پروفیسور برورویګ توضیح داد که در سفر آقای کرزی به اسلو[بګمان غالب سال۲۰۰۳ میلادی بوده باشد] سند ذکر شده را برایش نشانداده بود۰ کرزی با تشکری نمودن از کار خیر خواهانه ای آرشیف ملی ناروی و دانشګاه اسلو،تقاضا نموده بود تا سند را غرض انتقال دوباره به افغانستان مسترد نمایند۰ اما پروفیسور یـنـس در آن وقت به دو دلیل حاضر نشده بود تا ورق سند تاریخی را عاجل مسترد کند۰ اول اینکه ګفته بود ،نخست باید خطوط آنرا بخوانم و در کتابم و یا هم در یکی از مجلات معتبر علمی – تحقیقی به نشر برسانم۰ و دوم اینکه منتظر میمانیم تا مطمئین شویم که حالت در افغانستان خوب شده، واین سند بار دیګر دزدی و قاچاق نمیګردد۰ تقاضای موصوف مورد تائید رئیس جمهور قرار ګرفته بود۰ بقول استاد برورویګ،چند سال بعدتر سند ذکر شده را از طریق وزارت خارجه به افغانستان ارسال ګرده اند۰

بار دیګر موضوع نوشته های یافت شده از « دهن سینه بولاق » چون عکسهای وعده داده شده ، روی مشکلات و یاهم ملاحظات در وقت معین برایم مواصلت نکرد، لاجرم روی همین یک قطعه عکس دست داشته به کار های خویش ادامه دادیم۰ عکس بحالت اصلی(کوچک اش) متاسفانه چندان درست قابل خواندن نبود۰ بخصوص انعکاس فلش کمره که در روی شیشه بوجود آمده بود۰ ګرچه در یک کاپی جداګانه یکنوع مواد اسپری که در لابراتوار خود داشتند ، خواستیم انعکاس شعاع فلش کمره را کمتر بسازیم، که با تاسف چندان نتیجه نداد۰ وقتیکه پرده را کلانتر میکردیم( یعنی زون میکردیم) دیګر نوشته ها نشر میکرد و اصلاٌ فهمیده نمیشد که خط باشد۰ پروفیسور مطالب زیادی در زمینه برایم توضیح و تشریح نمود۰ او که در زمینه یکتعداد یاد داشتها بزبان ناروژی برایش تهیه کرده بود،برای من نیز ارسال کرد۰ یکروز در دانشګاه برایش اظهار داشتم که من میخواهم بجواب اعلان متذکره چیزی بزبان فارسی نګاشته و نشر نمایم،نظر شما چیست؟ جواب داد کاری خوبی است۰ از او خواهش کردم نظرش را درمورد آن به زبان انګلیسی برایم بنګارد تا نقلاٌ با ترجمه فارسی آن به مطبوعات برقی بفرستم۰ با خوشی و لطف همیشګی چند سطر که در ذیل خواهد آمد را برایم فرستاد۰روز دیګر در ملاقاتی که
داشتیم ازش پرسیدم چرا مطلب را مفصلتر نه نوشتید؟ حال آنکه ساعت ها در موردش با من صحبت کرده بودیم۰ اظهار داشت که چون نوشته به مطبوعات و سایر مراجع علمی میرود، وممکن دهها نفر اهل تحقیق و تخصص آنرا بخواند۰متن ایکه دقیق قابل خوانش نیست و ما نتواسته ایم آنرا تا کنون خوب و کامل بخوانیم، ضرور نیست آن همه حدسیات را که میان ما ومحصلان رد و بدل شده،در سطح مطبوعات بکشانیم۰ در عرصه کار های علمی – تحقیقی ،آنهم در بخش علوم اجتماعی فرضیات و حدسیات جای ندارد۰ آنچه را که ما وشما در موردش صحبت و بحث کردیم، بیشتر اګر، ممکن ، شاید ، چنین ، چنان ۰۰۰ باشد یا نباشدو۰۰۰ بود۰ اما این چند سطریکه من نګاشته ام کاملاٌ معیاری و علمی است، ومن در همه مراجع علمی – تحقیقی و اکادمیک از آن جوابګو هستم۰ من هم قناعت کردم۰

این نوشته پروفیسور یـنـس برورویګ را باید در همان وقت خدمت خواننده ګان ارسال میکردم ، اما طوریکه قبلاٌ هم تذکار رفت،متاسفانه کم کاری صورت ګرفت، وراستش فراموشم ګردید۰ درجریان سفر اخیر به افغانستان و غور، وقتیکه با محترم نبی ساقی روبرو شدم ، یاد آمدم۰ برایش وعده دادم که با برګشتم بخانه ، نظر استاد و ترجمه آنرا غرض نشر به وسایل ارتباط همګانی نوشتاری خواهم فرستاد۰ اما مصروفیتهای کاری من ګاهی باعث کندی کار ها میګردد۰ و اینک متن نوشته پروفیسور ینس برورویګ را که به هر دو زبان فارسی و پښتو ترجمه کرده ام ، غرض آګاهی شما عزیزان و همه اهل تحقیق و علاقه مندان تاریخ به نشر میسپارم۰
قابل ذکر است که متن انګلیسی نوشته استاد دوکتور ینس کلمه به کلمه ترجمه نګردیده ، بلکه بیشتر محتوا عمومی آن در نظر ګرفته شده است۰ صحبت های شقاهی استاد در مورد ، و یاد مانده های دوره تحصیلات دانشګاهی من هم بر جمله بندیهای متن بی تاثیر نیست۰ چون اصل متن یاد داشت استاد ضمیمه است،دیګر قابل اندیشه نیست۰
نهایت خوشحالم که سر انجام زمینه نشر این یاد داشتها بجواب« اعلان» مساعد ګردید۰
با تشکر از چناب ساقی بخاطر این همه تلاشهای دلسوزانه اش مبنی برخدمت به تاریخ و فرهنګ کشور وبخصوص غور ، تقاضا میګردد تا غرض استفاده تعداد بیشتری از هموطنان، این مقالت را در صورت ممکن در یکی از شماره های ماه نامه ۲۱ نشر نماید زیرا تعداد کثیری از دوستان و عزیزان آندیار به انترنت دسترسی ندارند ،بهترین و کوتاه ترین راه دستیابی و مطالعه آن نشرات چاپی داخلی ،از جمله ۲۱ میباشد۰

متن انګلیسی:

      The birch bark manuscript is a very interesting item, being found so far away from Bamiyan, that is, about 200Km to the west of this place which has been considered an important centre of Buddhism in old Gandhara. It documents how important Buddhism was in Afghanistan in pre- Islamic times.
       The writing is the Indian Brahmi alphabet of the » Gilgit – Bamiyan type » and it can be dated to early 7th century A.D. From reading the photographs it can be concluded that it probably is a Buddhist Mahayana Suttra with a Dharani inserted. The text itself may have its roots in India in the first or second century A.D. It is the   typical style of Mahayana Sutras to mention a great number of names of gods and mythical creatures, in this case there is such a list of Serpent Kings, who have got their names from various weather phenomena, like The Sea, The Lightening, etc.
        The photographs are not so easy to read, but a better photograph of all the materials, and both sides of the birch bark scroll on which it is written, will however make an edition possible – it should indeed be published in a scientific journal in Afghanistan if possible.

Dr. Jens Braarvig
Professor of Religious Studies
Department of Cultural Studies and oriental Languages
University of Oslo, Norway.


ترجمه فارسی : در عهد گندهارای تاریخی ، بامیان یک مرکز مهم بودائی بود۰ بسیار جالب است که این نسخه ای نوشته شده در پوست درخت ، تا این حد دور از بامیان، یعنی حدود دوصد کیلومتر بطرف غرب بامیان، بدست آمده است۰ این نوشته نمایانګر آنست که در وقت جاهلیت ، مذهب بودائی در افغانستان[کنونی] تا چه اندازه اهمیت داشته است۰
نمونه خط مذکور « بـــــــراهـیـمی » هندی بوده ، سبک آن « گلگـیـت با مــیا نی» معلوم میګردد ، که معاصر ظهور اسلام است۰ از عکسها معلوم میګردد که این یک « مـها یانه ســوتـره » بودائی باشد، و در آن یک « دهــارنی » یعنی افسون هم شامل است۰ متن نوشته ای متذکره هندی بوده و مربوط قرن دوم میلادی میباشـد۰ مـهـایانه سوتـره ها عادتاٌ در نوشته ها اسم های رب النوع ها و موجودات اساطیری را ذکـرمیکردند۰ درین متن هم همین قسم نام شاهان « مـار مـانند » یا مار شکل به ملاحظه میرسد، یعنی اینکه موجود است۰
   این اسم ها را از پدیده های هوائی ( طبیعی) ګرفته اند۰ مثلاٌ ار دریا ، از رعـــد و برق ۰۰۰وغیره۰
   عکسها به آسانی قابل خواندن نیست۰ اما اګر عکس های واضح و روشن تر بدسترس قرار ګیرد که از هر دو طرفه[دو رخه یا دو طرفه] باشد ، در آن صورت متن قابل [ خواندن] و چاپ است۰
   متن مذکور باید درکدام مجله علمی – تحقیقی افغانستان چاپ ګردد۰

دوکتور یـنـس برور ویگ
پروفیسور آموزش تاریخ ادیان
دیـپارتمنت آموزش فرهنګ و زبانهای شـــرقی
ډانـشــــګاه اســـــــــلو ـــــــــ نـــاروی

ترجمه متن بزبان پښتو:

د لرغونۍ ګندهارې په دور،بامیان د بودائیانو یو مهم مرکز وْ۰ ډېره جالبه خبره ده چې دالیکنه چې د ونې په پوسټکی لیکل شوې ده، له بامیانونه دومره لری پیدا شوه۰ یعنی دا چه له بامیانو نه شااوخوا دوه سوه کیلومتره د لویدیځ په لور۰ له دی نه څرګندیږی چې د جاهلیت په وخت بودائی مذهب په[اوسنۍ] افغانستان کښې دومره
اهمیت درلود ۰                                                                                   خط ئې د هند« براهـمی » خط دی، او سبک ېې « ګلګـیـټ بامیانی » سبک دی۰ معلومیژی چه د اسلام له پیدایښت(ظهور) سره همزمان دی۰
له عکسونو نه څرګندیږی چې دا یوه بودائی « مـهـایانه سـوتره » وی چې پکښې یوه « هارڼـی » ( افسون ) هم شامل دی۰ متن پـخـپله هندی دی، او د دوهمـې میلادی قرن( پیرۍ) ته مربوط دی۰ مهایانه سوتره ګانې عادتاٌ د رب النوع او اساطیری موجوداتو ډېره نومونه ذکر وی۰ همدغه شان پـدې متن کښې هم یود مار شکل   ملکانو یا پاچاهانو فهرست شته چې نومونه یې له هوائی پدیدو نه اخستلي دي۰ مثلاٌ له دریاب نه ، له بریـښـنا نه ۰۰۰او داسی نور۰
عکسونه په آسانۍ سره نه لوستل کیږی ، خو که چیری د ټولو موادو پاک عکسونه پیدا شی،اود دوارو خواؤ عکسونه وی ، نو په داسی حال کښې د لوستلو او ړچاپیدلو ور وی۰ متن باید د افغانستان په کومه علمی- تحقیقی مجله کښې چاپ اونشر شی۰

دوکـټور یـنـس بــرورویـګ
د دینی زدکرو د تاریخ پروفیسور
د شرقی ژبو او کلتور د زدکرو څانګه
داســـــلــو پـوهنتون ــــــ نــاروی

امید وارم با دسترسی به اصل اسناد متذکره و به کمک استاد  پروفیسور یـنـس بتوانیم متن سند مذکور را ترتیب ، ترجمه و در مجلات معتبر جهان و افغانستان به نشر بسپاریم۰
۱۶ مارچ ۲۰۱۲ میلادی(۲۶حوت ۱۳۹۰خورشیدی) اسلو
مـــحـــمـــد عـــــابــــــد حـــــیـــــــــدری