آرشیف

در باب این که کدام یک از اصلاح فردی و اصلاح اجتماعی بر دیگری مقدم است ، و آیا اصلاح فردی راهکار مناسبی برای دست یافتن به اصلاح اجتماعی میباشد و یا بالعکس ، نظریات مختلفی ارائه شده ، بسیاری از علماء و اندیشمندان شعرا و عرفای قدیم ، اصلاح فردی را مقدم و راهکار برای اصلاح اجتماعی می دانند ، اما عدۀ از اندیشمندان معاصر ، اصلاح اجتماعی و اصلاح نابسامانی های سیاسی را ، بیشتر مورد توجه قرار داده و معتقدند که اصلاح اجتماعی و سیاسی راهی مناسبی برای ایجاد دگرگونی در افراد و جامعه است .
بهرحال دو اصطلاح ، اصلاح فرد و اصلاح جامعه برغم اینکه معانی متفاوت دارند ، مکمل یکدیگر اند و هر یک بدون دیگری کامل نمی شود ، جامعه در واقع مانند دستگاهی است که هر فرد ، یک قطعۀ آنرا تشکیل می دهد ، سالم بودن قطعات به معنای سالم دستگاه وسالم بودن دستگاه به معنای سالم بودن قطعات است
علامه اقبال لاهوری چه زیبا درین باره میگوید:
فرد می گیرد ز ملت احترام                    ملت از افراد می یابد نظام
فرد تا اندر جماعت گم شود                    قطره وسعت طلب، قلزم شود
بنابراین فرد و جامعه یک کل مجموعی را بوجود می آورند و مانند مفاهیم مزدوج ، مکمل یکدیگر اند ، سخن از اصلاح فردی ، لازم دارندۀ اصلاح اجتماعی ، واصلاح اجتماعی نتیجۀ اصلاح فردیست ، فقط زمانیکه سخن از اصلاح به مفهوم عام وگسترده بمیان می آید ، مقصود اصلاح اجتماعیست.
ازکجا باید اصلاح را شروع کرد؟
قرآن کریم در جایی ، تعالی روحانی و اصلاح را ، مبتنی بر تغییر و تحول و اصلاح نفسانی یک قوم دانسته ، و گاهی هم از اصلاح فرد به عنوان زیر بنای اصلاح ، سخن به میان آورده است.
 تعلیم و تربیت جدید ، رابطه متقابل بین فرد و جامعه را در نظر گرفته ، و هیچ یکی را بر دیگری ترجیح نمی دهد.  تعداد زیادی از علما و اندیشمندان و مصلحان در روزگار فعلی به کل جامعه توجه دارند ، و معتقدند که هر تغییر و تحول و اصلاح اجتماعی شامل افراد آن جامعه هم می شود .
در خصوص این که کدام یک از اصطلاح فردی و اجتماعی کاربرد بیشتری دارد و سبب اصلاح دیگری میگردد ، باید بگوئیم که هیچ کدام از اصلاح فردی و اجتماعی مطلق نیست ، بلکه نسبی و اعتباری است ، یعنی این درک و سلیقه ، معطوف به زمان و مکان و فرهنگ ما است ، که به آن معنا می بخشد.
 در عصر اینترنت که جهان مبدّل به دهکده کوچکی شده است ، باید  اصلاحات فردی و اجتماعی حکیمانه وطبق دساتیر شریعت اسلام صورت بگیرد ، زیرا بعضی از اصلاحات اجتماعی ، گاهی عملاً به قدرت نا محدود فردی یا گروهی می انجامد که به آمال و آرزوهای خود ، نام اجتماعی می گذارند ، هنر واقعی مصلحان و اندیشمندان اسلامی ، درک واقعیت زمان و پیشگیری از ایجاد اختلاف و حفظ مشتاقانه هویت ارزشمند اسلامی و باز داشتن آن ، از نابود شدن در کورۀ ذوب فرهنگی دهکده جهانی است ، مصلحان هوشمند ، با ذکاوت و نور ایمان طبق صلاح دید جامعه اسلامی و با در نظر داشت شرایط عینی و ذهنی، از هر زاویه که بیشتر به نفع اسلام و مسلمین باشد ، وارد اصلاحگری خواهند گردید
من فکر می کنم که اصلاح فردی و اصلاح اجتماعی مانعة الجمع نیست ، یعنی در یک زمان واحد ، می‌شود باصلاح فرد و جامعه پرداخت.
در مدینه منوره نبی اکرم صلی الله علیه و سلم ، در حالیکه مصروف اصلاحات بنیادی سیاسی – اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی بودند ، باصلاح افراد هم اعتنایی خاصی داشتند ، چنانچه احادیث زیادی وجود دارد که افراد وارد مسجد مدینه می شدند و پیامبر اسلام به اصلاح آنان می پرداخت ، بنابراین در شرایط فعلی ، اصلاحگران با توجه به نیاز جامعه ، باید همزمان ، باصلاح فردی و اجتماعی اقدام نمایند ، نه آنقدر در اصلاح فرد غرق شوند که جامعه را فراموش کنند ، و نه آنقدر باصلاح جامعه مشغول شوند که اصلاح افراد ، در حاشیه رانده شود ، یعنی اصلاحات باید در همه زوایای زندگی فردی وفامیلی و اجتماعی  ، جریان داشته باشد ، تا به جامعۀ سالم وانسانی برسیم
محی الدین عریف شکیبان