آرشیف

من لهجه شیرین هزارگی را زیاد دوست دارم ، بعضی اصطلاحات روز مره که کاربرد شان زیادتر است را یاد دارم به همین لهجه تلفظ کنم و معنی شان را بفهمم ولی متباقی واژه ها و کلمات را تنها خود مردم شریف هزاره میفهمند.
مناطق هزاره نشین در افغانستان از جمله امن ترین مناطق به شمار میروند ، این مناطق وسیع بوده با نفوس زیاد که دارند تا اندازه از خدمات صحی ، معارف و پروگرام های انکشافی محروم اند . ولسوالی لعل و سرجنگل در ولایت غور کلآ هزار نشین بوده و امن ترین ولسوالی این ولایت میباشد ، من در این ولسوالی زیاد سفر کردم و در حدود بیشتر از 50 قریه آن را از نزدیک دیده ام. اکثر مناطق این ولسوالی از مکاتب زیاد فاصله دارند ، من دختران جوان و اطفال خورد سنی را دیدم که قریه شان از مکتب حدودآ 15 کیلومتر فاصله داشت بازهم با شوق و علاقه بدون کدام خسته گی با طی نمودن دشت ها، کوه ها و بیابانی ها به مکتب میرفتند.
یک خاطره : برج جدی زمستان سال 1393 برای مدتی 10 روز در ولسوالی لعل و سرجنگل بودم ، روزها نهایت سرد بود ، شبها در هوتل و خانه های دوستان با سوخت چلمه گرم بود و تا نیمه های شب همراه دوستان و دکاندارانی که در بازار لعل دکان داشتند و خانه های شان در مناطق دور مانند مناطق تلخک و سرجنگل موقعیت داشت و اینها بخاطر برف باریهای زیاد نمیتوانستند برای دو الی سه ماه بخانه های شان بروند بنآ در هوتل بودند و ما قصه مان گرم بود ، میگفتیم و میخندیدیم. حاجی عوض از قریه یخک شخص خوش خلق ، خوش برخورد ، و به قول بعضی ها شخص جهان دیده و مردم دیده ی بود ، حدودآ 65 – 70 سال سن داشت. یک شب از قبل تصمیم گرفته بود تا بشکل شوخی آمیز مرا بترساند ، نماز خفتن را در کنار هم خواندیم او دستهایش باز بود و من دستهایم بسته ، بعد از نماز با بسیار جدیت به من گفت : ای ایماق امشب یا شیعه میشوی یا ترا میکشیم . من گفتم : من بدرد مذهب تان نمیخورم ، چون من به مذهب خود چیزی نکردم که به مذهب شما بکنم. با شنیدن این گپ زیاد خنده کرد و دیگه شبها هر مهمانی که تازه به هوتل میآمد برایش قصه میکرد که من برادرزاده سعیدی صاحب را به شیعه شدن دعوت کردم و او برایم اینطور جواب داده است ، زیاد خنده میکرد.
سال پیشتر توسط یک دوست وسیلتآ تحفه السلام علیکم … ایشان به من رسید ، در هرجاه که هستند صحتمند و با عزت باشند. این مردم و لهجه شان را زیاد دوست دارم چون مردمان صلح دوست میباشند ، بفکر آبادی اند نه بفکر بربادی ، خود را انتحاری نمیکنند ، انسانی را سر نمیبرند ، روی این ملحوظ ضرب المثلها را به لهجه زیبای هزارگی به نشر میرسانم . بااحترام امین سعیدی

1- نیماد سیا ده شوشتو سفید نموشه
2- نه گال دروم نه گنجیشکوره کیش منوم
3- كم اولادي بي غمي استه
4-لوغمه ره اندازه دانخو بال کو
5- نازي بيجاي ميري برادري ره كم نه
6- سَن جلجلگ آو توغ کده بوری
7- سَن پنگی ترزو توغ مونه
8- سگ که تر شد پلید تر شد
9- سگ که آرچه پیر شونه نام شی کوچوگه
10- سری کل از شانه بی غم
11- چهل بوله ره ده يك قول گرگ خورده
12- پيش مرده پودنه دود نه
13- زنه شريكي كو ماله شريكي نكو
14- اتش گيرد خو در ميديه
15- مابين غاله زمستو مشتگ ارد كو
16- از شار بور شو از نرخ نه
17- وجدان ماكمه استه كه اجت به منصفي ندره
18- هزار در بسته يك در باز است
19- ديست ميده تاوان گردو
20- ديست ره كركي كو نانه سرگي كو
21- نیماگ ره خیال قن کیده اوورده
22- نیماگ ره بل زخمی تازه اندز نه
23- نه خورده نه بُرده وای از درد گورده
24- نانشی ده روغونی چیراغ چربه
25- ناخو سن خود آدم شیخ نموشه
26- مشکیل یگ بود ترقید دو شد
27- خانه از وقت بيرو بود باني شي ده پاي باد شد
28- دلي بانه ره خدا پوره كينه
29- هر اغيل ره رسم شي هر گوسپو ره پشم شي
30- قدري جواني ده پيري مالوم موشه
31- ادم تا ده سر خو نديده پند نميگره
32- گوشت گیرو صبر آسو
33- گرگی سری بچه خوره کل مونه
34- کود کود خو ده خانه مونه خویگینه خو ده سارا میزیه
35- کو ده کو نمیرسه آدم ده آدم میرسه
36- کوبلن راه ده بلی شی
37- کمی ماه و کرم تو
38- کس از دردی کس خبر ندره
39- کس ده گوری کس خاو نمونه
40- قربانی بیزنی که یک فتیره مزنی
41- قرار دوغ شی پاغونده کو
42- از تاي چقگ بال شده تاي نودو ميشي
43- شف شف نگی شفتالو بوگی
44- شرم نخر نان بوخر
45- كور گوسپو كركر رمّه
46- يار از يار منده ني شد گوش و بيني برده ني شد
47- آو سون آو ريزي خو موره
48- ده آزان غريب كس نماز نمي خانه
49- قد خدا داده و خدا زده نموشه
50- مار استين مه نشو
51- دختر د نام آته خو توی موشه
52- دل خوشی آتش د کینه دود گم موشه
53- دیگ با دیگ موگیه رویتو سیاه
54- درد د درو ، رنگ د برو
55- سر خوک هم خوکه ، پای خوک هم خوکه
56- کبوتر خور خور مونه که مره مار نخوره
57- کاسه از آش داغتر نموشه
58- گندم گندم موشه ، روی سیا قاغ
59- خدا از موی سفید شرم موکونه
60- خر که گرگ ره دید جان خو ره د قیمت زندگی نذر مدیه
61- خو برده ره آو برده
62- خانه از باد پیش خرابه بانه شی د پای باده
63- خویشی به خوشی سودا به رضا
64- خر ندشتی،خر نمی ارزی
65- دسته تاور اولاد بدواخونده درخته
66- دست بی بی دانه شده بخت بی بی بانه شده
67- ده مرد د یک خانه چم موشه ولی دو زن چم نموشه
68- دختر مييه ابي خو نيشو ميديه
69- سوار از ديلي پيده چه خبره
70- ده خود خو اوگره نميتنه ده ديگر رفته اش پخته نه
71- خر چيز خر بود كه كوريشي باشه
72- او بابي نساخت تو بابي بساز
73- بد برار باشي بي برار نباشي
74- دل سوزي كو سوزي استه
75- سنگ لول خورد گفتگ چره لول خوردي گفت واي ده دم مه
76- آواز یگ جوی اگه غدر دیربوره روی جویره زنگ میگره
77- ازدستخو مندی ازخدایخو مندی
78- ازکیسه خلیفه موبوخشه
79- ام از گال کیشتو مندوم ام از کود میرو
80- اوشتور که بودغونخوره دوست دیره ده تای سینه خوپه چک مونه
81- اوشتور گردونشی کیله دیگه کوجی شی روسته
82- اول دیار دویوم برار
83- از یگ چپاک دوروی او گارموشه
84- کِشمِش که کشِمِشه یک چوبِک دره
85- نیمچه حکیم خطر جان نیمچه ملا خطر ایمان
86- از بی اتفاقی آب د کوزه خشک موشه
87- کور ده قیچ می خنده
88- وای از آنروز که پالان دوز خیاطی کنه
89- هنر بهتر از مال و ملک ‍‍‍‍‍ پدر
90- یک سرو هزار سودا
91- یک دفعه دیدی آشنا دودفعه دیدی برار
92- مسجد گرم و گدا آسوده
93- ملا شدو آسونه آدم شدو سخت
94- درده خدا میدیه , گیله ره همسایه موکونه
95- خدا خره شنخته که شاخ ندده
96- خانه شیشتی بی بی , از به چادریه..
97- خانه داره یک خانه بی خانه ره صد خانه
98- خانه گشنه سیرموشه ,چشم گشنه سیرنموشه
99- حیوان ره ده رسپوبسته کو, انسان ره ده گفتو
100- حال ره بگذار , احوال ره بپرس
101- چشم از چشم می شرمه
102- آدم ترسیندوگ، پیش از موردون خو صدها دفعه مومره
103- گمنامی خوبتر از بدنامی استه
104- از خوشحالی ده پوست خو جای نموشه
105- وقت گل نی !
106- عقل که نباشه، جان ده عذابه
107- "تجربه" آته عقله
108- هیچ جای قایده خانه خودِ آدم نموشه
109- براری مو براری ، حساب مو برابری
110- نیک معامله ره باز معامله بد معامله ره بس معامله
111- نوربندی قوقری د قواره شی نیه ، د آواز شی یه
112- شور شور آب از کجی جوی است
113- چباک نقد به از سودای نسیه
114- دوستی ده زور نموشه و میمانی ده سیالدری
115- مرغ هر چه خاک باد کند،ده سر خو بادمونه
116- در مُلکدیگرو نهال نشاندو؟
117- هر کسی دستی خو سیاه کنه،ده روی خومومله
118- نو امده به بازار، کهنه شده دل آزار
119- از آسمان هفتم گز نکو
120- بوز د پای خو اوزویه،میش د پای خو
121- بیزار از طیلایی کی گشه بچقنه
122- خُلق خوش خلق خدا را شکار مونه
123- شیشه بار داری، جنگ سنگ نکو
124- گوسپنی خوب نصیب کفتار
125- آب موره؛ ولی ریگ نموره
126- آدم دوز از سایه خو میترسه
127- اشکمبه گوشت نه موشه اوغو دوست نه موشه
128- ده دل ماند ده گل ماند
129- درد بد دوایی بد
130- کار سامو مهربانی تامو
131- خوبی ده کمال استه نه ده جمال
132- بچه مردم از خود نه موشه
133- توره بد نیکو نه موشه
134- خربوزه از خربوزه رنگ بال مونَه
135- کار کو دَاَندازَه، که از دست و پای نَند زَه
136- پیل هر چی مردنی بَشَه، دَ کوره شی یک زانو آوه
137- آدم بیکار یا دزد موشه یا بیمار
138- آواز میده شدن دل خاو چیم ره موپرنه
139- اگه ترس تاور نموبود ، بورغوسو بید موشد
140- از پشت سر قاطر تیر نشو ، از پیش روی ظالم تیر نشو
141- باچه یا شاخ آسمو یه یا شرمنده گذشتگو
142- بیری خوب از دوغ مشک شی مالوم موشه
143- پای ترقیده د بخت سیاه میخنده
144- چم تنگ د سرمه کیدو کته نموشه
145- چوکیدار شو د روز روشنی کوچه تریک ره خاو مینگرنه
146- خورو اگه آزادی ره موفامید ، د سرخینی ملاٌ نیمسو نموشد
147- خارپوشتک چوچه خو ره موگیه ، بخملی باچه مه

تهیه کننده : امین سعیدی
نوت : متباقی ضرب المثل ها بزودی در این لست اضافه خواهد شد