آرشیف

امام، حافظ همام بن یحیی بن دینار عوذِي محلمِي بصرِي مکنی به ابوعبدالله و بنا به گفتۀ بعضی از مورخان ابوبکر شخصیتی صدوق و حجت می باشد. او غلام آزاد کرده شدۀ بنی عَوذ بن سُود بن حجر بن عمرو بن عمران برادر طاحیه و زَهران از قبیله أزد بوده است. ابواحمد بن عدِي در کتاب الکامل خود آورده است: پدر همام یعنی یحیی بن دینار در شهر بصره قصابی می کرد، و از وابستگان عوذ از قبیله أزد بود. همام بن یحیی بعد از سال 80 هجری قمری متولد گردید. موصوف از اسحاق بن عبدالله بن ابی طلحه، انس بن سیرین، بکر بن وائل، ثابت بنانِي، حسن بصرِي، حسین معلم، زیاد بن سعد، زیاد أعلم، زید بن اسلم، سفیان ابن عیینه که از وی کوچکتر هم بوده است، شقیق أبِي لیث، عامر أحول، عباس جریرِي، علاء جریرِي، عبدالله داناج، عبدالملک بن جریج، عطاء بن ابی رباح، علی بن زید بن جُدعان، فَرقَد سَبَخِي، قاسم بن عبدالواحد، قتاده بن دعامه، قُدامه بن وَبره عُجَیفِي، مثنی بن صباح، محمد بن جُحاده، مَطر وَرَّاق، نافع مولای ابن عمر، هشام بن عروه، پدرش یحیی بن دینار عَوذِي، یحیی بن ابی کثیر، ابی التَیاح ضُبَعِي، ابی جَمره ضبعِي، ابی عمران جَونِي، ابی غالب باهلِي خیاط حدیث روایت نموده، و از او احمد بن اسحاق حضرمِي، اسماعیل بن عُلَیَّه، بشر بن سرِي، بشر بن عمر زَهرانِي، حَبَّان بن هلال، حجاج بن منهال، حجاج بن نصیر، ابوعلی حسان بن حسان بصرِي، ابوعمر حفص بن عمر حوضِي، داود بن شبیب، داود ابن مُحَبَّر، سعید بن عامر ضُبعِي سفیان ثورِي، ابوقتیبه سَلم بن قتیبه، ابوداود سلیمان ابن داود طیالسِي، سلیمان بن نعمان شیبانِي، سهل بن بکار، ابوعتاب سهل بن حماد دلال، شیبان ابن فَرُّوخ، عبدالله بن رجاء غُدانِي، عبدالله بن مبارک مَروزِي، عبدالله بن مبارک خراسانی ساکن بغداد، عبدالله بن یزید مقرئ، عبدالأعلی بن قاسم لُولُوِي، عبدالرحمن بن مهدِي، عبدالصمد بن عبدالوارث، عبدالملک بن ابراهیم جُدِي، عفان بن مسلم، علی بن ابی بکر، علی بن جعد، عمرو بن عاصم، ابوقَطَن عمرو بن هیثم، ابونعیم فضل بن دُکین، محمد بن سنان عَوَقِي، محمد بن کثیر عبدِي، مسلم بن ابراهیم، معاذ بن هانِي، ابوسلمه موسی بن اسماعیل، هارون بن اسماعبل خَزَّار، هُدبه بن خالد، وکیع بن جراح، یحیی بن فیاض زَمانِي، یزید بن هارون، ابوسعید مولای بنی هاشم، ابوعامر عقدِي، ابوعلی حنفِي، ابوالولید طیالسِي روایت کرده اند. احمد بن سنان قطان می گوید: از یزید بن هارون شنیدم، که می گفت: همام بن یحیی در حدیث قوی است. صالح پسر امام احمد بن حنبل به نقل از پدرش می گفت: همام در بین تمام مشایخ ثابت است. ابوبکر أثرم گفت: برای ابی عبدالله احمد بن حنبل گفتم: تو درباره همام چه می گوئی؟ گفت: عبدالرحمن از او راضی بود. ابوحاتم به نقل از احمد بن حنبل می گوید: از ابن مهدی شنیدم که می گفت: همام در صدق در نزد من مثل ابی عروبه است. بخاری به نقل از محمد بن محبوب می گوید: همام بن یحیی در سال 163 هجری قمری وفات یافته است. خلیفه بن خیاط نیز وفات او را در سال 163 هجری قمری آورده است. ابن حبان می گوید: وفات موصوف در ماه رمضان سال 164 هجری قمری بوده است. ابوالحسن مَیمونِي به نقل از احمد بن حنبل و او از سُرَیج بن نعمان آورده است: به سال 164 یا 165 هجری قمری به بصره رفتم، گفته می شد، که یک جمعه پیشتر یا دو جمعه پیشتر همام بن یحیی وفات یافته است.
   امام محمد بن حبان بستی در کتاب تقریب الثقات همام بن یحیی را در شمار ثقات آورده، و می نویسد: همام بن یحیی بن دینار مکنی به ابوعبدالله مولای خاندان عوذ الله از اهالی بصره و از جمله اتباع تابعین می باشد، موصوف در سال 163 یا 164 هجری قمری وفات یافته است.
   محمد بن سعد در کتاب طبقات آورده است: همام بن یحیی کنیه اش ابوعبدالله و آزاد کرده و وابستۀ خاندان عوذ و از قبیلۀ ازد بوده است، همام محدثی مورد اعتماد  بوده، و گاهی در حدیث اشتباه می کرده است.

منابع و مآخذ:

1. تهذیب الکمال – مجلد سی ام – از صفخه 302 الی صفحه 310 – به شماره 6602 – تالیف جمال الدین مزِي – عربِي.
2. تهذیب التهذیب – مجلد ششم – صفحه 44 و 45 – به شماره 8577 – تالیف حافظ ابن حجر عسقلانِي – عربِي.
3. سیر اعلام النبلاء – مجلد دوم – صفحه 435، 436 و 437 – به شماره 1098 – تالیف امام ذهبِي – عربِي.
4. تقریب الثقات – صفحه 1257 – به شماره  14949 – تالیف امام محمد ابن حبان بستی – عربی.
5. طبقات – جلد هفتم – صفحه 292 – تالیف محمد ابن سعد – ترجمه دکتر محمد مهدوی دامغانی – عربی.