آرشیف

بر اساس برنامه ریزی های صورت گرفته، اکثر نیروهای رزمی ناتو تا پایان سال 2014 خاک افغانستان را ترک خواهند نمود. این امر به یکی از مسائل با اهمیت برای سیاست خارجی روسیه تبدیل شده است. مسکو از یک طرف دوست دار این امر نیست که قدرتی بزرگ مانند امریکا در منطقه حضور داشته باشد و از طرف دیگر نگران انتقال بی ثباتی به منطقه آسیای مرکزی پس از خروج نظامیان غربی از افغانستان می باشد. مجموعه این عوامل باعث شده است تا روسیه سیاست نامشخص و دو پهلویی را در قبال آینده افغانستان اتخاذ نماید. در یادداشت پیش رو تلاش می شود تا سیاست های روسیه در قبال افغانستان و منطقه آسیای مرکزی قبل و بعد از سال 2014 مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد.

مرز تاجيكستان با افغانستان و رويكرد روسي در آستانه ۲۰۱۴
ایراس؛ موضوع خروج نیروهای ائتلاف از افغانستان در سال ۲۰۱۴، هميشه موضوعي بحث‌برانگیز براي روس‌ها بوده است. در این میان بحث هایی از جمله خروج نيروهاي ناتو از افغانستان و مشکلات امنيتي از جمله حضور گروه‌های تندرو مجاهدین و گروه‌های افراط‌گرایی اسلامی مانند طالبان و القاعده در منطقه آسياي مركزي و قفقاز، تروريسم و افراط‌گرایی مذهبی، مهاجرت‌های غیرقانونی و قاچاق مواد مخدر در افغانستان مد نظر آنان بوده است . این موارد باعث شده تا توجه روس‌ها به مرز تاجيكستان و افغانستان طی چند سال گذشته ادامه داشته باشد. نوشتار زير نگاهي به رويكرد روسي در مرز تاجيكستان و افغانستان در آستانه سال ۲۰۱۴ دارد.

گذشته و حضور مستقيم نيروهاي روسيه در مرز
در واقع در پی امضای توافق‌نامه میان مسکو و دوشنبه در سال ۱۹۹۳ حدود ۱۱ هزار مرزدار روسی مسئولیت کنترل مرز گسترده تاجیکستان و افغانستان را بر عهده گرفتند. با پایان جنگ داخلی در تاجیکستان و همچنین سقوط طالبان و ورود ناتو و امریکا به افغانستان دوشنبه اندک ‌اندک توانست فرایند ثبات را در کشور برقرار و در راستای تامین امنیت مرزهای خود مستقل تر شود. در اکتبر سال ۲۰۰۴ میلادی، تاجیکستان و روسیه سند همکاری مرزی پنج ساله‌ای را امضا نمودند که به موجب آن، از سال ۲۰۰۴ میلادی خروج مرزبانان روسیه از تاجیکستان آغاز شد و در سال ۲۰۰۵ به پایان رسید. بدین ترتیب روس‌ها پس از حدود یک سده از مرزهای افغانستان عقب نشستند و کنترل مرز استراتژیک و یک هزار و ۳۴۰ کیلومتری تاجیکستان با افغانستان را به یک کمیته تاجیک مسئول حفاظت از مرزها سپردند.
اين امر در حالي است كه در طول سال‌های گذشته مسکو بنا به دلایل ژئوپلتیک، استراتژیک، امنیتی و بهانه‌هایی چون عدم توان کامل دوشنبه در تامین امنیت مرزهای طولانی تاجیکستان با افغانستان پنهان و آشکار خواستار بازگشت به این مرزها بوده است و مقامات
در سال‌های گذشته مسکو می‌کوشید تا با انجام فشارهای لازم بر دوشنبه در مرزهای افغانستان حضوری دوباره یابد،
سیاسی مسکو هم بارها تمایل خود را برای بازگشت به این مرزها اعلام کرده‌اند. با این وجود دولت تاجیکستان همچنان در برابر اين بازگشت مقاومت می کند. 

نگرانی‌های روسيه از مرز مشترك تاجيكستان و افغانستان 
در سال‌های گذشته مسکو می‌کوشید تا با انجام فشارهای لازم بر دوشنبه در مرزهای افغانستان حضوری دوباره یابد، امری که از یک طرف بر نفوذ ژئوپلتیک، استراتژیک و تاثیر گذاری روسیه در تاجیکستان و آسیای مرکزی و حتی افغانستان تاثير گذاشته و از سوی دیگر بر قدرت مانور امریکا و ناتو در این حوزه تاثیری منفی برجا می‌گذاشت . همچنين جلوگیری از نفوذ فزاینده رقیبانی نظیر چین و ایران در تاجیکستان دلیل دیگر این رویکرد روسیه بود. اگر چه اين رويكرد اكنون مورد توجه جدي روسيه نيست و در يك سال گذشته حضور غیرمستقیم بيشتر مد نظر بوده است، اما رسانه‌ها و مقامات روسيه بارها نگرانی‌های گوناگونی از مرز تاجيكستان و افغانستان در آستانه سال ۲۰۱۴ مطرح کرده‌اند. 

نگرانی‌های امنيتي
در ابتدا باید گفت روسیه حضور طالبان، جریان‌های وهابی و سلفی در منطقه را تهدید جدی برای امنیت ملی خود احساس كرده است. هر چند پتانسيل و توان گروه‌های شورشي و افراطي تندرو در به راه انداختن انقلاب‌ها، کودتاها و رویدادهاي چندان مهم و اساسي زیاد بالا نیست اما بی‌شک نبايد خطر آنان را ناديده انگاشت، چرا كه احتمال برخی از ناآرامی‌ها، عملیات های خرابکارانه و شورش‌های کوچک‌تر می رود. در كنار اين نيز موضوع، بازگشت جنگجويان و جهادی‌های آسيا ميانه و مناطق مسلمان‌نشین روسي حاضر در سوريه از راه پاكستان و افغانستان نيز مي توان بر نگرانی‌های مسكو بيفزايد. در اين راستا از آنجا كه امنيت موضوعي منطقه‌ای است مسكو تلاش می‌کند تا در آستانه سال ۲۰۱۴ پيامدهاي امنيتي عمده ای از سوي مرز افغانستان و تاجيكستان نصيب مسکو و كشورهاي منطقه نگردد. 
دوم اينكه ورود مواد مخدر از افغانستان به سرزمین تاجیکستان تهدید بزرگی برای سایر کشورهای منطقه و اوراسيا است. چرا كه افغانستان بزرگ‌ترین تولیدکننده مواد مخدر در جهان است که بیش از ۹۰ درصد هروئین جهان در آن تولید می‌گردد. در اين راستا با توجه به حمل و نقل زمینی بخشي از این مواد مخدر، تامین امنیت این مرز و مسئله ورود فزاینده مواد مخدر به تاجیکستان برای روسيه امري مهم 
به شما می‌رود. روسیه بارها با ادعای اینکه پس از خروج نیروهای مرزبانی روسیه از مرز تاجیکستان با افغانستان میزان قاچاق مواد مخدر توسط این مرز سه و نیم برابر افزایش‌یافته، می‌کوشد به منظور پیشگیری از انتقال مواد مخدر ازقلمرو افغانستان به تاجیکستان و روسیه رويكردهايي چون حضور مستقیم و يا غیرمستقیم خود در این مرز را افزايش دهد.

رويكرد روسي
"نیکلای باردیوژا" دبیر کل پيمان امنيت دسته‌جمعی روز ۱۹ نوامبر تاکید کرد چندی پیش نمایندگان پیمان امنیت جمعی از مرز تاجیکستان و افغانستان بازدید کردند و به این نتیجه رسیدند که وضعیت در حال خطرناک‌تر شدن است. روسیه همچنين با تكيه بر اين استدلال كه طی یک سال اخیر زد و خورد ‌های نظامی در مرز دو برابر افزایش‌یافته و کوشش‌ها براي عبور از مرز توسط گروه‌های مسلح به داخل خاک تاجیکستان، افزایش یافته است؛ از این رو خبر از احتمال درگیری های شدید در مرز تاجیکستان و افغانستان بعد از بیرون رفتن نیروهای ناتو و متشنج شدن اوضاع می دهد. در اين راستا به نظر می‌رسد آنان در شرايط كنوني چند رويكرد را در اين زمينه دنبال كنند.

كمك نظامي چندجانبه و یک جانبه به تاجيكستان
روز ۲۳ سپتامبر سال جاری در شهر سوچی جلسه سران کشور‌های عضو پیمان امنیت جمعی برگزار شد . "امام علی رحمان" رئیس‌جمهور تاجیکستان در سخنرانی خود راجع به تهدید‌های امنیتی اظهار داشت که تاجیکستان به کمک این سازمان نیاز دارد و در پایان نشست تصمیم گرفته شد که این سازمان نظامی منطقه‌ای به دوشنبه کمک‌های نظامی ارائه کند. 
کمک‌های سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی در مرحله اول به صورت اسلحه و برخی از ماشین‌آلات به تاجیکستان تحویل داده می‌شود و از ماه ژانویه ارسال این تجهیزات آغاز خواهد شد. در وهله بعد هم کمک‌های اختصاصی سازمان پیمان امنیت جمعی عمدتا به منظور تقویت حفاظت از مرز تاجیکستان با افغانستان و افزایش ظرفیت دفاعی این کشور در زمینه تامین امنیت در مرحله خروج نیروهای ائتلاف بین‌المللی از افغانستان صورت می‌گیرد. 
در كنار اين، کمک‌های نظامی روسیه به ارتش تاجیکستان نیز ادامه خواهد داشت. پس از سال ۲۰۰۵ حجم کمک‌های نظامی و فنی روسیه به تاجيكستان بیش از ۴۰۰ ميليون دلار بوده و مسکو تا سال ۲۰۲۵ مبلغی معادل ۱۵۰ الی ۲۰۰ میلیون دلار برای اجراي برنامه تجدید ساختار نظامی ارتش تاجیکستان هزینه صرف خواهد کرد.

حضور مستقيم و يا غیرمستقیم در مرزها
تلاش دو سال گذشته روسيه براي حضور مستقيم در مرزهاي تاجيكستان و افغانستان تاكنون نتیجه‌ای نداشته است. تاجیک‌ها با تكيه بر کارآمدی بالای ارتش خود در مبارزه با ستیزه جویان، بالا بودن میزان کشف و ضبط مواد مخدر توسط نیروهای خود، افتتاح مرکز آموزشی مرزبانان تاجیک، بهره‌گیری از كمك مالی سازمان‌های بین‌المللی و قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی بر اين نظرند كه می‌توانند همچنان به تامین امنیت در مرزهای جنوبی خود بپردازد. هرچند تاجیک ها از طریق رایزنی با ناتو، اتحادیه اروپا، امریکا و سایر قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی کمک‌هایی نيز دريافت كرده اند؛ اما روس‌ها اكنون می‌کوشند تا به گونه‌ای غیرمستقیم با پررنگ تر كردن خطرات آینده مرزهای این کشور حضور غیرمستقیم خود در تاجيكستان را افزايش دهند. 

نویسنده: فرزاد رمضانی بونش، پژوهشگر و كارشناس مسائل منطقه