آرشیف

امام شیخ الاسلام فقیه ابوعبدالله محمد بن عبدالله بن عبدالحَکَم بن أعیَن بن لَیث  قرشِي اموِي مصرِي معروف به محمد ابن عبدالحکم یکی از روات حدیث، مفتی مصر، از اتباع تابعین و از اصحاب و شاگردان امام مالک بن انس و شخصی ثقه می باشد، و پدرش امام عبدالله بن عبدالحکم از جمله فقهای مشهور بوده است. نامبرده برادر فقیه عبدالرحمن بن عبدالله بن عبدالحکم متوفی سال 257 هجری قمری، عبدالحکم بن عبدالله بن عبدالحکم متوفی سال 237 هجری قمری و سعد بن عبدالله بن عبدالحکم متوفی سال 268 هجری قمری می باشد، که هر چهار نفر شان از بزرگان فقهای مصر و از کبار علمای مذهب امام مالک بوده اند، اما محمد از دیگر برادرانش فقیه تر و دانسته تر بوده است. گفته می شود که: خانواده آنها از موالی حضرت عثمان بن عفان(رض) بوده اند. موصوف در نیمه ماه ذی القعده سال 182 هجری قمری مطابق سال 772 میلادی متولد گردید، و از اسحاق بن بکر بن مضر، اسحاق بن فُرات قاضِي مصر، أشهَب بن عبدالعزیز، أبِي ضمره انس بن عیاض لیثِي مدنِي، ایوب بن سُوید رَملِي، بشر بن بکر تَنِّيسِي، حجاج بن رشدین بن سعد مهرِي، حرمله بن عبدالعزیز بن ربیع بن سَبرَه جُهنِي، خالد بن عبدالرحمن خراسانِي، خالد بن نِزار أَیلِي، سعید بن بشیر قُرشِي مصرِي، شعیب بن لیث بن سعد، پدرش عبدالله بن عبدالحکم مصری، عبدالله بن مسلمه قَعنبِي، عبدالله بن نافع صائغ، عبدالله بن وهب، ابی عبدالرحمن عبدالله بن یزید مُقرِئ، ابی مُسهِر عبدالأعلی بن مسهر غَسانِي، ابی بکر عبدالحمید بن ابی اویس مدنِي، علی بن زیاد بن عبدالملک سهمِي اسکندرانِي، محمد بن ادریس شافعِي، محمد بن اسماعیل بن ابی فُدَیک، محمد بن علی صورِي، ابی زُرعه وَهب الله بن راشد حَجرِي مؤذن و یحیی بن سلام بصرِي حدیث روایت نموده، و از او ابوعبدالرحمن احمد بن شعیب نسائی در کتاب السنن، ابورافع اسامه بن علی بن سعید بن بشیر رازِي، اسماعیل بن داود بن وَردان مصرِي، حسین بن علی بن اشعث، حسین بن محمد بن ضحاک، ابوبکر عبدالله بن محمد بن زیاد نیشابورِي، ابومحمد عبدالرحمن بن ابی حاتم رازِي، عبیدالله بن حسین أنطاکِي صابونِي، علی بن احمد علان، عمرو بن عثمان مکِي، ابوحاتم محمد بن إدریس رازِي، ابوبکر محمد بن اسحاق بن خزیمه، محمد بن موسی بن عیسی حضرمِي، محمد بن یحیی بن آدم مصرِي، ابوالعباس محمد بن یعقوب أصم، محمد بن یوسف بن بِشر هروِي ساکن دمشق، یحیی بن زکریا بن حیویه نیشابورِي، یحیی بن محمد بن صاعد و ابوجعفر طحاوِي روایت کرده اند. نسائی او را ثقه گفته، و امام الأئمه ابن خزیمه می گوید: من کسی را در بین فقهای اسلام آگاه تر به گفته های صحابه و تابعین از محمد بن عبدالله بن عبدالحکم نمی شناسم. و می گوید: او دانسته ترین مردم در روی زمین به مذهب مالک می باشد. عبدالرحمن بن ابی حاتم رازِي می گوید: محمد بن عبدالله بن عبدالحکم ابوعبدالله مصری ثقه و صدوق بوده، پدرم از او روایت نموده، و حدیث نوشته است، و او یکی از فقهای مصر و از اصحاب مالک می باشد. می گویند: ابن عبدالحکم در اول از اصحاب و شاگردان امام شافعی بود، و مدتی در پیش وی درس خواند، اما در هنگامی مریضی که از آن مرض امام شافعی وفات یافت، بین ابن عبدالحکم و ابویعقوب یوسف بن یحیی قرشی بویطِي شاگرد دیگر امام شافعی بر سر جانشینی امام شافعی یا مسئله أی غیر از آن منازعه أی درگرفت، هر دوی ایشان به نزد امام شافعی رفتند، و هر کدام می گفتند، من در آنچه می گویم به حق هستم، و حمیدی نیز در آن هنگام در مصر بود، و در آن مجلس نیز حضور داشت، اما امام شافعی گفت: هیچ کسی در این مجلس مستحق تر از بویطِي نیست، و هیچ یکی از شاگردانم دانسته تر از بویطِي نمی باشد. ابن عبدالحکم خطاب به امام شافعی گفت: دروغ می گوئی. حمیدِي برایش گفت: دروغ تو، پدر و مادرت گفته اید. ابن عبدالحکم را قهر و غضب فراگرفت، و مجلس امام شافعی را ترک کرد، و بر نظریات امام شافعی ردیه نوشت. ابن عبدالحکم در روزگاری که معتزلیان فتنه خلق قرآن را علم نمودند، نیز رنج بسیار کشید، او را به بغداد به نزد احمد بن ابی داود إیادی یکی از بزرگان معتزله بردند، بعد از مناظرات و مباحاث زیادی که بین این دو صورت گرفت، و ابن عبدالحکم نظریه خلق قرآن را نپذیرفت، او را زندانی ساختند، و در زندان بر او عذاب و مرارت روا داشتند، بر اطاقش دود می کردند، ریشش را تراشیدند، او مضروب ساختند، و سوار بر الاغ گردانیدند. می گویند: هر یکی از پسران عبدالحکم را علی بن عبدالعزیز جروِي حاکم وقت مصر هزار هزار دینار جریمه کرد، اموال شان را مصادره نموده، و خانه های شان خراب کرد، اما پس از چندی آن ها را المتوکل خلیفه عباسی آزاد نمود، و اموال شان را به آن ها برگردانید.  ابوسعید عبدالرحمن بن یونس صدفِي مصرِي می گوید: او در روزگارش مفتی مصر بود، تولدش در سال 182 هجری قمری بوده، و وفاتش در روز چهارشنبه نیمه ماه ذی القعده سال 268 هجری قمری مطابق سال 882 میلادی می باشد، و بر جنازه اش بَکَّار بن قُتَیبَه نماز خوانده است. و ابوالحسین عبدالباقی بن قانع اموِي بغدادِي می گوید: وفات موصوف در سال 269 هجری قمری مطابق سال 883 میلادی بوده است. اما حافظ جمال الدین مزِي صاحب کتاب تهذیب الکمال قول ابن یونس را ترجیح داده، و می گوید: او در احوال شهرش دانسته تر است. کتب ذیل از جمله تالیفات محمد ابن عبدالحکم می باشد: 1 – احکام القرآن. 2 – الرد علی الشافعی. 3 – الرد علی اهل العراق. 4 – اختصار کتب أشهب. 5 – ادب القضاة. 6 – سیره عمر بن عبدالعزیز.

منابع و مآخذ:
1 – سیر اعلام النبلاء – جلد سوم – صفحه 190، 191 و 192 – به شماره 2152 – طبقه چهاردهم – تالیف امام ذهبی – عربی.
2 – تهذیب الکمال – جلد بیست و پنجم – صفحه 497، 498، 499 و 500 – به شماره 5354 – تالیف حافظ جمال الدین مزِي – عربی.
3 – تاریخ دمشق – جلد پنجاه و سوم – از صفحه 354 الی صفحه 364 – به شماره  6535 – تالیف حافظ ابن عساکر دمشقِي – عربی.
4 – تهذیب التهذیب – جلد پنجم – صفحه 157 و 158 – به شماره 7127 – تالیف حافظ ابن حجر عسقلانی – عربی.
5 – تقریب الثقات – صفحه 1083 – به شماره 12665 – تالیف امام محمد بن حبان بستی – عربی.
6 – الجرح والتعدیل – جلد هفتم – صفحه 401 – به شماره 13173/ 1630 – تالیف ابن ابی حاتم رازی – عربی.
7 – شذرات الذهب – جلد دوم – صفحه 313 – حوادث سال 268 هجری قمری – تالیف ابن عماد حنبلی – عربی.
8 – البدایة والنهایه – جلد ششم – صفحه 46 – وقایع سال سال 268 هجری قمری – تالیف ابن کثیر دمشقی – عربی.
9 – سایت مرکز البحوث والدراسات فِي الفقه المالکِي – مقاله اسرة بنِي عبدالحکم – بقلم الباحث عبدالقادر الزکاوِي – المملکة المغربیة – تاریخ نشر 19 ذی القعده سال 1439 هجری قمری مطابق اول اگوست سال 2018 میلادی.
10 – ویکیبیدیا الموسوعة الحرة(دائرة المعارف عربی) آخرین تعدیل 22 فبروری سال 2018 ساعت 35/ 00
11 – تاریخ کامل – جلد دهم – صفحه 4424 – حوادث سال 268 هجری – تالیف عزالدین ابن اثیر – ترجمه حمید رضا آژیر – فارسی.