آرشیف

امام حافظ محمد بن محمد بن احمد بن اسحاق  مکنی به ابواحمد نیشابورِي کرابیسِي معروف به حاکم کبیر در سال 285 هجری قمری مطابق سال 898 میلادی متولد گردید.(4) و او غیر از حاکم نیشابوری صاحب کتاب المستدرک می باشد. وی معاصر و مورد احترام امیر نوح بن نصر سامانی امیر خراسان بود. نامبرده شخصیتی ثقه، قابل اعتماد، یکی از ائمه حدیث، محدث خراسان در روزگارش، از جمله شعراء و صاحب تصانیفی بوده است. موصوف در شهرهای زیادی وظیفه قضاوت داشت، از جمله  او در سال 333 هجری قمری بحیث قاضی شهر شاش(یا چاچ همان تاشکند فعلی پایتخت جمهوری ازبکستان) مؤظف گردید، و مدت چهار سال قاضی آن شهر بود، و بعد قاضی شهر طوس شد. ابوعبدالرحمن سلمِي می گوید: از حافظ ابوأحمد شنیدم، که می گفت: با تعدادی از شیوخ به نزد امیر خراسان نوح بن نصر(سامانی) رفتم. امیر نوح بن نصر گفت: کدام یکی از شما حدیث ابوبکر(رض) در بارۀ صدقات را حفظ دارد؟ کسی از ایشان نبود، که حدیث مذکور را به حافظه داشته باشد. من در میان حاضران در بین مردم و در صفوف آخر نشسته بودم، برخواستم، و پیش رفتم، و برای وزیر امیر نوح بن نصر سامانی گفتم: من حدیث مذکور را حفظ دارم. وزیر گفت: در این جا جوانی از نیشابور است که حدیث مذکور را حفظ دارد. و پیش روی مردم قرار گرفتم و حدیث را روایت نموده، و خواندم. امیر نوح بن نصر گفت: کسی مثل این جوان باید ضایع نشود، و مرا متولی قضای شاش(تاشکند) مقرر نمود.(1)  او در سن بیست و چند سالگی در طلب و گردآوری حدیث برآمد، و از احمد بن محمد ماسرجسِي، محمد بن شادِل، إمام الأئمه ابن خزیمه، أباالعباس سراج، ابابکر محمد بن محمد باغندِي، اباجعفر محمد بن حسین خثعمِي، أباالقاسم بغوی(هروی)، ابن أبِي داؤد، محمد بن إبراهیم غازِي، محمد بن خُزَیم، أباالطیب حسین بن موسی رقِي ساکن انطاکیه، أباعروبه حرانِي، عبدالرحمن بن عبیدالله برادرزادۀ امام حلبِي، أباالجهم احمد بن حسین بن طلاب، محمد بن احمد بن سلم رقِي، حافظ أباالحسن احمد بن جوصا، سعید بن عبدالعزیز حلبِي دمشقِي، صدقه بن منصور کندِي حرانِي، محمد بن سفیان مصیصِي صفار، یحیی بن محمد  بن صاعد، محمد بن ابراهیم دیبلِي، عباس بن فضل بن شاذان رازِي مقرئ، محمد بن مروان بن عبدالملک بزاز دمشقِي، محمد بن خزیم عقیلِي، عبدالله بن عتاب رقِي، محمد بن احمد بن مُستَنیر مصیصِي، علِي بن عبدالحمید غُضائرِي، یوسف بن یعقوب مقرئ واسط، محمد بن مسیب أرغِيانِي، عبدالرحمن بن أبِي حاتم، محمد بن مجدر، عبدالله بن زیدان بجلِي، محمد بن فیض غسانی و مردمان زیادی دیگر در شام، عراق، جزیره، حجاز، خراسان و جبال حدیث روایت نموده، و از او ابوعبدالله حاکم، ابوعبدالرحمن سلمِي، محمد بن علی اصفهانِي معروف به جصاص، محمد بن احمد جارودِي، ابوبکر احمد بن علی بن منجویه، ابوحفص بن مسرور، صاعد بن محمد قاضِي، ابوسعد محمد بن عبدالرحمن کنجروذِي، ابوعثمان سعید بن محمد بحیرِي و دیگران روایت کرده اند.(1و2) موصوف در سال 345 هجری قمری به نیشابور برگشت، و به تالیف کتب و عبادت روی آورد، و در سال 370 هجری قمری بینائی چشمانش از بین رفت. محمد بن احمد بن اسحاق نیشابوری در ماه ربیع الاول سال 378 هجری قمری مطابق سال 988 میلادی به عمر 93 سالگی در شهر نیشابور وفات یافت. کتب ذیل از جمله تالیفات او بوده است: 1 –الاسماء والکنی در دو جلد. 2 – کتاب العلل. 3 – المخرج علی کتاب المزنی. 4 – الشیوخ والأبواب. 5 – الاشعارالمختاره والصحیحة منها والمعارة. 6 – شرح جامع صحیح بخاری. 7 – شرح صحیح مسلم. 8 – شرح جامع ترمذِي. 9 – کتاب الرسائل لطیف. 10 – کتاب الشروط. 11 – کتاب الکنی فِي المحدثین والوزراء والولاة.(1و3)

منابع و مآخذ:
1 – سیر اعلام النبلاء – جلد سوم – صفحه 1011، 1012 و 1013 – به شماره 3481 – طبقه بیست و یکم – تالیف امام ذهبی – عربی.
2 – شذرات الذهب – جلد سوم – صفحه 213 – حوادت سال 378 – تالیف ابن عماد حنبلی – عربی.
3 – کشف الظنون – جلد ششم – صفحه 41 – تایف حاجی خلیفه – عربی.
4 – اعلام زرکلی – جزء هفتم – صفحه 20 – تالیف خیرالدین زرکلی – عربی.