آرشیف

گفتگو با پژوهشگر ارشد مسائل منطقه؛

دهلی شریک استراتژیک عربستان در چشم انداز ۲۰۳۰| هند به توازن روابط با ریاض و تهران توجه دارد

رمضانی بونش می گوید: هند برای توسعه نقش خود در خاورمیانه و تبدیل به یک ابرقدرت اقتصادی، به کمک عربستان نیاز دارد؛ همانطور که سعودی ها نیز هند را یک بازار اساسی و کلیدی برای نفت می دانند.

تهمینه غمخوار؛ بازار: هند تلاش کرده در سیاست خارجی از خود چهره ای مستقل ارائه دهد به گونه ای که اگر به سیاست خارجی این کشور توجه کنیم خواهیم دید که دهلی نو با اغلب کشورهای دنیا رابطه خوب دارد و مدام تلاش می کند روابط خود را با دیگر کشورها متوازن نگه دارد و براساس منافع خود، تغییراتی را در سیاست هایش اعمال کند.

یکی از کشورهایی که هند از دو سال گذشته برای داشتن روابطی خوب با آن تلاش کرده عربستان سعودی است، عربستانی که این روزها به دنبال بهبود روابط خود با ایران است؛ در حالی که از طرفی علیرغم برخی از محدودیت ها و چالش ها، در شرایط کنونی، دهلی نو و تهران دارای منافع همگرا در تجارت و ترانزیت هستند.

از دو سال گذشته کاهش روابط عربستان با پاکستان و افزایش همزمان روابط میان عربستان و هند و تبدیل شدن هند به شریک راهبردی عربستان مشهود بوده است. از نظر بن سلمان، دو کشور فرصت ها و منافع و چالش های مشترکی دارند و برای رسیدن به آن منافع همه استراتژی ها و برنامه های لازم را اجرا خواهند کرد. چندی پیش نیز عربستان یادداشت تفاهمی با هند در حوزه انرژی های تجدیدپذیر با هدف تقویت شراکت اقتصادی و سرمایه گذاری امضا کرده و عربستان در ماه اوت در جایگاه دوم صادرکنندگان نفت به هند قرار گرفته و با اختلاف کمی از روسیه پیشی گرفته است.

در همین راستا و با توجه به اهمیت روابط هند و عربستان، خبرنگار بازار گفتگویی را با «فرزاد رمضانی بونش» پژوهشگر ارشد مسائل منطقه ترتیب داده که در ادامه می خوانیم:

* با توجه به وعده هایی که در سالهای اخیر عربستان در خصوص سرمایه گذاری بیش از ۱۰۰ میلیارد دلاری در هند مطرح کرده، سطح روابط هند و عربستان در گذشته چگونه بوده است؟

روابط تمدنی هند و شبه جزیره عربستان از چند هزار سال پیش وجود داشته است به طوری که بعد از استقلال هند در سال ۱۹۴۷، روابط دیپلماتیک میان طرفین برقرار شد. اگرچه روابط دوجانبه عربستان و هند تا اوایل دهه ۱۹۹۰ به عللی چون جنگ سرد، سیاست عدم تعهد هند، حضور دو بازیگر در ائتلاف های مقابل، نقش پاکستان و.. دوستانه نبود، اما پس از فروپاشی شوروی، تغییر استراتژیک سیاست خارجی هند، پایان جنگ سرد، افزایش جایگاه هند، تحولات نوین بین المللی و منطقه ای به همراه اقتصاد مکمل دو کشور، موجب تقویت انگیزه های دو طرف برای تقویت روابط شد.

جدا از سفر مهم موهان سینگ در سال ۲۰۱۰ به عربستان، در سالهای گذشته نیز شاهد دیدارهای مقامات ارشدی چون ولیعهد سعودی و نخست وزیر هند از کشورهای یکدیگر در فوریه ۲۰۱۹، آوریل ۲۰۱۶، اکتبر ۲۰۱۹ بوده ایم. علاوه بر آن، تشکیل شورای مشارکت راهبردی دوجانبه در اکتبر ۲۰۱۹، بالاترین مکانیزم دوجانبه بین دو کشور و نشانه ارتقاء روابط فی مابین به قله های جدید است.

در همین راستا، بر حجم روابط راهبردی دو بازیگر در سالهای گذشته افزوده شده به طوری که هند به یکی از کشورهای شریک استراتژیک عربستان در چشم انداز ۲۰۳۰ تبدیل خواهد شد.

* فرصت ها و اهداف ژئوپلتیک کنونی روابط فیمابین از دیدگاه شما چیست؟

یکی از دلایل مهم نزدیکی بیشتر و فزاینده بین دهلی نو و ریاض، گسترش دیدارهای سطح بالا توسط مقامات و رهبران هر دو کشور است. عواملی چون شکاف بین عربستان با غرب، کاهش اعتماد و روابط عربستان با امریکا و انتقادهای شدیدی غرب از عملکرد عربستان مضاف بر کاهش نیاز آمریکا به منابع انرژی منطقه ، کمرنگ شدن حضور آمریکا و… در توجه ریاض به هند نقش دارد.

در سیاست خارجی عمل‌گرایانه دهلی نو تمایل هند به ایفای نقش منطقه‌ای، با کمرنگ شدن حضور منطقه‌ای آمریکا و پررنگ شدن نقش چین به عنوان رقیب هند نیز، گره خورده است. در واقع همگرایی راهبردی فزاینده منافع استراتژیک با پر کردن شکاف ایجاد شده توسط ایالات متحده در خاورمیانه ارتباط دارد.

در حالی که چین موقعیت استراتژیک خود را در منطقه گسترده می کند، هند برای توسعه نقش خود در خاورمیانه به کمک عربستان نیز نیاز دارد. در همین راستا در استراتژی امنیت دریایی هند، مشارکت با عربستان در منطقه اقیانوس هند در مواجهه با موقعیت ژئواستراتژیک چین مهم است. هر چند هندی ها ناچار هستند در روابط خود با عربستان و ایران (یک شریک استراتژیک در مقابل یک قدرت بزرگ منطقه ای) توازن و بالانس برقرار کنند.

اما حجم سفرها و تأکید اخیر اس. جایشانکار، وزیر امور خارجه هند بر اهمیت روابط استراتژیک بین هند و عربستان برای رشد، رفاه، ثبات، امنیت و توسعه مشترک نشان میدهد که به کفه ریاض توجه بیشتری کرده اند. هند به موضوعات مهمی مانند اصلاحات شورای امنیت سازمان ملل متحد، عضویت دائمی در شورای امنیت سازمان ملل تلاش میکند. در این راستا دهلی نو امید زیادی به حمایت ریاض در این حوزه دارد.

علاوه بر آن، اهمیت تقویت روابط شورای همکاری با هند برای تامین منافع مشترک، یافتن زمینه‌های همکاری و راه‌های حمایت و تقویت آن به نفع ریاض و دهلی نو است. همچنین، در حالی که عربستان سعودی در برابر حملات مکرر آسیب‌پذیر است، هند می تواند موقعیت عربستان سعودی را تقویت کند.

بر همین اساس، به نظر میرسد ریاض معتقد است که با گسترش روابط با هند، میتوان تا حدی از دامنه روابط هند و ایران کاست یا از آن در جهت کاهش تنش ها در منطقه بهره برد. در بعد دیگر، هر چند رویکرد هند با اعلام لغو اصل۳۷۰ قانون اساسی سبب افزایش اختلاف با پاکستان شد و دیگر بازیگرانی چون چین و سازمان ملل متحد، به انتقاد پرداختند، اما از نگاه هندی ها رویکرد نرم عربستان و تاثیر آن در بیانیه های محدود سازمان همکاری اسلامی، رویکردی مثبت است.

در این بین در حالی که دهلی نو در قبال رویکرد اردوغان در موضوع کشمیر؛ حمایت از قبرس، ارمنستان و یونان علیه ترکیه را گسترش داد، رویکرد ریاض در مورد کشمیر را تغییری در جهت منافع راهبردی خود و کاهش فشار کشورهای اسلامی ارزیابی میکند. حتی به نظر میرسد هند همچنین تلاش میکند از نقش عربستان در متقاعد کردن پاکستان در کاهش تنش با هند بهره گیرد.

اگر در گذشته اختلافات هند و عربستان در مورد افغانستان، طالبان، جهادی ها و.. گسترده بوده، در سالهای گذشته این روند کاهش یافته است. در واقع، از یک سو کمک عربستان به هند در مورد عدم مداخله در امور داخلی هند، تقویت امنیت داخلی، جلوگیری از پیوستن هندی ها به صفوف نظامی داعش، اخراج تروریست های سطح بالا و استرداد اعضای هندی داعش در خاورمیانه مهم است.

در همین راستا دهلی نو تلاش کرده است تا مانع گسترش تنش هایی چون توهین علیه پیامبر(ص) در داخل هند شود. با وجود تعریفی نسبتا متفاوت دو کشور از تروریسم، همکاری ها در حوزه اهمیت مبارزه با تروریسم، اشتراک گذاری اطلاعات مربوط به تروریسم، پولشویی، مواد مخدر، و قاچاق اسلحه و انسان، و تشکیل گفتگوی جامع امنیتی گسترش یافته است.

علاوه بر این، انگیزه های همکاری هند و عربستان، در حوزه نظامی و امنیتی نیز افزایش پیدا کرده است. در واقع، برگزاری رزمایش مشترک، سفرهای سطح عالی و منظم نظامی، تقویت همکاری در زمینه تولید دفاعی، تقویت همکاری امنیتی دریایی با هند در غرب اقیانوس هند، اشتراک‌گذاری اطلاعات، تمرین‌های نظامی و .. بخشی از تمایل دو جانبه در تقویت همکاری های امنیتی و نظامی در وضعیت کنونی است.

همچنین چشم‌انداز همکاری بیشتر برنامه‌های فضایی عربستان سعودی و هند با امضای تفاهم نامه، توسعه پتانسیل در زمینه فناوری فضایی و استفاده صلح‌آمیز از فضا می تواند به نفع هر دو طرف باشد.

* چه اهداف اقتصادی در روابط هند و عربستان قابل مشاهده است؟

روابط تجاری دوجانبه از اواسط دهه ۲۰۰۰ به طور پیوسته افزایش یافته است. اکنون روابط اقتصادی دو کشور با گذر از کرونا، گسترش بسیاری به خود دیده است؛ در حالی که احتمالا در چند سال آینده، هند به یک اقتصاد ۵ تریلیون دلاری تبدیل می شود.

ریاض در راستای اصلاحات اقتصادی و تنوع اقتصاد نفتی، تنوع دارایی ها، چشم انداز ۲۰۳۰و تبدیل آرامکو به بزرگ‌ترین صندوق ثروت مستقل جهان به هند نیاز دارد

متغیرهایی مانند رشد مناسب تولید ناخالص داخلی هند، پنجمین اقتصاد بزرگ جهانی، تمرکز بر پیشرفت‌های فناوری، زیرساخت بزرگ استارت‌آپی، دومین کشور پرجمعیت جهان، صادرکننده عمده نیروی کار و مکمل بودن اقتصادها سبب توجه بیشتر عربستان به هند شده است.

ریاض در راستای اصلاحات اقتصادی و تنوع اقتصاد نفتی، تنوع دارایی ها، چشم انداز ۲۰۳۰ و تبدیل آرامکو به بزرگ‌ترین صندوق ثروت مستقل جهان به هند نیاز دارد.

در همین راستا، در چشم انداز ۲۰۳۰، همچنین هند را به عنوان یکی از هشت کشور انتخاب شده برای مشارکت استراتژیک معرفی می کند. در بعد دیگری، عربستان، همچنان هند را یک بازار اساسی و کلیدی برای نفت، (سومین مصرف کننده بزرگ جهان) می داند. هند هم برای افزایش گسترده ظرفیت پالایش خود به عربستان نیاز دارد.

از دید دهلی، نیز عربستان سعودی از بزرگترین منبع نفت خام و تامین ۱۸ درصد و ۳۰ درصد نفت خام و ال پی جی مورد نیاز هند، می تواند نقش مهمی در واردات، امنیت انرژی هند و برنامه ذخایر استراتژیک نفت ایفا کند؛ در حالی که هند قصد دارد بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار زیرساخت نفت و گاز جذب کند.

از طرفی، برنامه هایی چون دو برابر کردن صادرات سالانه محصولات فسفات و آمونیاک به بازار هند از سال ۲۰۲۳ ، بررسی انرژی هیدروژنی به عنوان منبع انرژی در آینده چشم انداز همکاری دو کشور را روشن ترکرده است. در بعد دیگر، سرمایه گذاری هند در عربستان هر چند در برخی حوزه ها مانند انرژی، پالایش، پتروشیمی در هند متوقف شده و در روند اعلام شده قبلی ۱۰۰ میلیارد دلاری قرار ندارد، اما در حال پیشرفت است.

در مقابل نیز شرکت‌ های معتبر هندی حضور گسترده در در بخش‌ های گردشگری، مسکن، فناوری اطلاعات ، خدمات مدیریت و مشاوره، پروژه‌های ساختمان، داروسازی و غیره حضور قوی در عربستان سعودی ایجاد کرده اند.

علاوه بر این، نیز عربستان چهارمین شریک تجاری بزرگ هند و دهلی نیز دو مین شریک تجاری عربستان است. در سال مالی ۲۰۲۲-۲۰۲۱، ارزش تجارت دوجانبه ۴۲.۸ میلیارد دلار گزارش شده است.

افزایش همکاری دو کشور در زمینه امنیت غذایی، فناوری اطلاعات و ارتباطات، فناوری‌های نوظهور مانند هوش مصنوعی، انرژی های نو و تجدیدپذیر، ساده کردن روند مهاجرت کارگران، کمک به ۲-۳میلیون دیاسپورا هندی بخش دیگری از روابط اقتصادی فی مابین است.

* چه چشم اندازی برای روابط دو کشور در آینده ترسیم می شود؟

آنچه مشخص است جایشانکار عربستان سعودی را بازیگر مهم در اقتصاد جهانی امروز خوانده است. از دید هند، تأثیر جهانی عربستان به این کشور کمک می کند تا به یک ابرقدرت اقتصادی تبدیل شود.

همچنین، در حالی که هندوستان از قدرت نرم و گذشته خوب خود در منطقه‌ای استفاده میکند، افزایش جایگاه ژئوپلتیک، کاهش مخالفان، بهبود رابطه با عربستان و حتی حمایت امریکا از تقویت نقش هند در خاورمیانه سبب توجه بیشتر دهلی به عربستان خواهد شد.

در این بین، نقش و چالش هایی چون متغیر پاکستان عملا نمیتواند از حجم روابط دو جانبه بکاهد. در واقع باید گفت هر چند انرژی و اقتصاد موتور محرکه روابط هند و عربستان بوده است، اما ژئوپلیتیک، امنیت و همکاری های برد_ برد نظامی سبب گسترش روابط در آینده خواهد بود.