آرشیف

خواننده محترم !
قبل از همه باید ګفت که دین مقدس اسلام و بخش مفاهیم درآن برای فهم بشر به شکل امثال دنیوي ارائه  شده و این شباهت هایی و پیمانه های دنیوی صرف و صرف برای فهم بشری  میباشد.
نوعیت و کیفیت بخش از مفاهم و افاده ها مثلاُ مفهوم  وقت، وسایل نوشتن و کیفیت آن برای فهم بشری به نحوی ارایه میشود که بشر آنرا بهتر درک کرده بتواند. چیزیکه در نزد الله تعالی و امکانات  لایتناهی وی به طرق و وسایل و کیفیت متفاوت از تصورما انسانها  مطابق خواست الهی عملی شده میتواند و عملی میشود.
به این ترتیبب مطابق مستندات و نصوص صریح در دین مقدس اسلام فرشتگان نه تنها اعمال، بلکه  نیت و قصد انسانها را هم  درج دوسیۀ اعمال نامۀ انسانها می نمایند.
در حدیثی آمده است که فرشتگان  حتی نیت و قصد، وآنچه در قلب بنى آدم است، و آنـرا در قلب می گوید، و آنچه نیت می كند كه آنرا انجام دهد، آنر نیز یادداشت وضبط می دارند.
بنابر همین حکمت است که اگر انسان نیت نیك نماید ثواب این را هم کمایی می نماید، واگر اراده ونیت بد بعمل ارد، با اراده کردن این  نیت بد نیز مجازات می شود، زیرا نیت عمل قلبى است .
فرشتـگان مأمورند، از وقتى كه یک انسان به سن بلوغ  می رسد و تا زمانیکه از دنیا رحلت می نماید، آنچه در دنیا از نیت و كردار و گفتار انجام داده همه آنرا ثبت دوسیه  صحایف اعمال می  نمایند.
همراهی انسانها به دوفرشته:
قرآن عظیم الشأن می فرماید : « إِذْ یَتَلَقَّی الْمُتَلَقِّیَانِ عَنِ الْیَمِینِ وَ عَنِ الشمَالِ قَعِیدٌ(17)
مَّا یَلْفِظ مِن قَوْلٍ إِلا لَدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ(18) » ( سوره ق آیات 17 -18 )(به خاطر بیاورید هنگامی که دو فرشته راست و چپ که ملازم انسان هستند اعمال او را دریافت می دارند. هیچ سخنی را انسان تلفظ نمی کند مگر اینکه نزد آن فرشته ای مراقب و آماده برای انجام مأموریت است.)
ملاحظه می فرمایم که :ملائکه «رقیب»و«عتید»  از جمله دو فرشته هستند که هر کدام از اینها دارایی وظایف خاص خویش اند.
مطابق تفسیر مفسرین:«رقیب»؛ به معناى مراقب و «عتید»؛ به معناى کسى است که مهیّاى انجام کار است.
حکمت  ایکه در آیات متبرکه فوق به قوت آن ملاحظه میشود ، اینست که ما انسانها، در  قبضه قدرت پروردگاربا عظمت هستیم ، تکلیف ما روشن است، هیچگونه افعال واعمال، گفتار  وحتی نیت وقصد قلبی ما ازذات پروردگار مخفی وپوشیده نمی ماند.
در ضمن قابل تذکر است که : فحوای این آیه متبرکه درس بزرگی را برای  انسان می اموزاند که انسان باید در زندگی خویش بیدار وهوشیار باشد وانسان باید به مسؤلیت های خویش جدآ متوجه باشد که روزی امدنی است که دوسیه وصحایف دقیق کارنامه های اعمال او  به محکمه  عدل الهی پیش کرده میشود ،ودر مقابل اعمال که ما در این دنیا انجام داده ایم از ذره ذره  آن جوابگو خواهیم  بود.  
دراین آیه متبرکه شیوه فوق العاده تربیتی برای  انسانهای  بیخبر و بی تفاوت، وجود  دارد که  از هوشیاری کار گرفته وبمثابه انسان متعهد  و با تقوا در این دنیا زندگی نماید.
درمورد اینکه ملائکه «رقیب»و«عتید»چه سخنان واعمالی انسانها را مورد یادداشت وضبط قرار میدهند، موضوع  قابل بحث وگفتگو در میان مفسرین است.
تعدادی از مفسرین بدین باور اند که این دو ملائکه همه گفتار واعمال را ضبط وثبت میدارند،  حتی ناله ای را که دردمند در موقع درد سر می دهد!  ولی هستند تعداد از مفسرین که عقیده دارند این ملائکه تنها الفاظ خیر و شر و واجب و مستحب یا حرام و مکروه را می نویسند و کاری به مباحات ندارند .ولی از فحوای کلی آیه متبرکه طوری معلوم میشود که این ملائکه  تمامی الفاظ و گفتار واعمال انسانها را ثبت وضبط می نمایند ، بناء انسان  نباید در اعمال محتاط باشد ، باید در گفتار وکردار خویش هم توجه نماید که خداناخواسته در مزاح و شوخی های نا ثواب مورد مواخذه قرار گیرد.
«وَوُضِعَ الْكِتَابُ فَتَرَى الْمُجْرِمِينَ مُشْفِقِينَ مِمَّا فِيهِ وَيَقُولُونَ يَا وَيْلَتَنَا مَالِ هَذَا الْكِتَابِ لَا يُغَادِرُ صَغِيرَةً وَلَا كَبِيرَةً إِلَّا أَحْصَاهَا وَوَجَدُوا مَا عَمِلُوا حَاضِرًا وَلَا يَظْلِمُ رَبُّكَ أَحَدًا» (سوره کهف آیه ۴۹)
ترجمه: و کتاب (نامه ی اعمال) در آنجا گذارده می شود، پس گنهکاران را می بینی که از آنچه در آن است ترسانند، و می گویند :«ای وای بر ما ، این چه کتابی است که هیچ عمل کوچک وبزرگی را فرو نگذاشته؛ مگر اینکه آن را به شمار آورده است؟!» و آنچه را انجام داده اند؛ حاضر یابند و پروردگارت به هیچ کس ستم نمی کند.
إنما الأعمال بالنيات، وإنما لكل امرئ ما نوى، فمن كانت هجرته إلى الله ورسوله، فهجرته إلى الله ورسوله، ومن كانت هجرته لدنيا يصيبها أو امرأة ينكحها، فهجرته إلى ما هاجر إليه (متفق علیه)
حضرت ابن عباس مفسر  شهیر جهان اسلام  بدین باور  است که: تنها کلماتی مورد یادداشت قرار میگیرد که : شامل ثواب یا عقابی باشند.
شیخ الاسلام ابن کثیر پس از نقل این دو قول فرموده است که : از عمومیت آیه ی قرآن عظیم الشان طوری معلوم می گردد که آن قول راجح است که تک تک الفاظ نوشته می شوند، و باز روایت علی بن طلحه را از ابن عباس نقل نموده است، که می تواند مشتمل هر دو قول باشد، که اول  تک تک کلمات نوشته می شوند چه متضمن ثواب و عقابی باشند یا خیر، ولی در روز پنج شنبه هر هفته فرشته آن را مجددا  مورد بررسی قرار می دهد و تنها کلماتی را به جا می گذارد که متضمن ثواب و عقاب و خیر و شر باشند، و بقیه را پاک می کند، چنان که پروردگار با عظمت ما در ( آیه ی 39 از سوره رعد ) می فرماید :«يَمْحُو اللّهُ مَا يَشَاءُ وَيُثْبِتُ وَعِندَهُ أُمُّ الْكِتَابِ» و این محو و اثبات در مفهوم این آیه داخل است.
امام احمد بن حنبل از حضرت بلال بن حارث مزنی روایت کرده است، که رسول الله (صلی الله علیه و سلم) فرموده است:
 در بسیاری از اوقات انسان سخن خیری می گوید که خداوند متعال از آن راضی می گردد، و او آن را سطحی در نظر می گیرد، و متوجه نمی باشدکه ثوابش تا چه حدی است، اما خداوند رضای دایم خویش را تا قیامت برای او می نویسد، و چه بسا اوقات انسان کلمه ای را در عدم رضای خداوند سطحی پنداشته بر زبان می آورد، و گمان هم نمی برد که گناه و وبال آن تا کجا می رسد، خداوندمتعال برای آن شخص نارضایتی دایمی خویش را تا قیامت می نویسد.
حضرت علقمه پس از نقل حدیث بلال بن حارث، می فرماید که این حدیث جلوی زبان مرا از گفتن بسیاری کلمات باز داشت.
خوانندۀ محترم!
ناگفته نباید گذاشت این دو فرشته همیشه و در تمام احوال  انسانها را همراهی میکنند، فرق نمیکند که انسان نشسته باشد یا ایستاده یا در حال راه رفتن یا در خواب، فقط وقتی از او کناره می گیرندکه او برای قضای حاجت، کشف عورت کند، ولی خداوند به آن ها چنان ملکه ای عنایت فرموده است که در این حال هم اگر او مرتکب گناهی شود، آن ها متوجه شده آن را می نویسند.
حضرت حسن بصری ضمن تلاوت آیه « عن الیمین و عن الشمال » فرموده است ای فرزند آدم! برای تو نامه اعمال گسترانیده شده و دو فرشته مأمور گشته، یکی به طرف راست و دیگری به طرف چپ که صاحب راست اعمال نیک تو را می نویسد و صاحب چپ، سیئات و گناهان تو را می نویسد، و اکنون با در نظر گرفتن این حقیقت، آن چه دلت می خواهد عمل کن، چه زیاد و چه کم، تا این که چون بمیری این صحیفه یعنی نامه ی اعمال پیچیده و در گردن تو آویزان کرده خواهد شد، که تو با همراه آن در قبر خواهی رفت، و چون تو در قیامت از قبر بر می خیزی حق تعالی آن را طوق گردنت می گرداند، چنان که در (آیه ۱۳ از سوره ی  اسراء ) می فرماید: « وَکُلَّ إِنسَانٍ أَلْزَمْنَاهُ طَآئِرَهُ فِی عُنُقِهِ وَنُخْرِجُ لَهُ یَوْمَ الْقِیَامَهِ کِتَابًا یَلْقَاهُ مَنشُورًا ، اقْرَأْ کَتَابَکَ کَفَى بِنَفْسِکَ الْیَوْمَ عَلَیْکَ حَسِیبًا » (یعنی نامه اعمال هر انسانی را به گردنش آویزان نموده ایم که آن را در روز قیامت گشاده می یابد، اکنون خودت اعمال نامه ی خویش را بخوان و خودت برای محاسبه ی خویش کافی هستی.
شیخ  ابن کثیر با حواله به روایت بن قیس ، می نویسد که :از میان آن دو تا فرشته صاحب الیمین اعمال نیکو را می نویسد و بر صاحب الشمال نظارت هم می کند که اگر انسان گناهی مرتکب شود صاحب الیمین به صاحب الشمال می گوید که اکنون آن را در نامه ی اعمال ننویس، بلکه به او مهلت  بدهد که شاید توبه کند، و در غیر این صورت آن را در نامه ی اعمال درج کن.
مهلت شش ساعته برای توبه واستغـفار!
در حدیثی که  ابي امامه رضی الله عنه  از پیامبر صلی الله علیه وسلم روایت فرموده آمده است که: « إن صاحب الشمال ليرفع القلم ست ساعات عن العبد المسلم المخطئ أو المسيء فإن ندم واستغفر الله منها ألقاها وإلا كتبت واحدة » (المعجم الكبير للطبراني :7765  – حديث صحيح)
فرشته سمت چپ گناه وخطا شخص مسلمان را تا شش ساعت  نمی نویسد، اگر بنده در مدت این شش  ساعت از گناه خویش توبه کند، ان گناه را بصورت مطلق نمی نویسد ، ولی اگر توبه بعمل نیاورد ، فقط یک گناه انرا ثبت سجل اعمال  بنده می سازد .
بنآ براین خواهران وبرادران!
کوشش بعمل ارید که آولآ  عمل خطا را انجام ندهید ، ولی با آنهم اگر از انسان سهو ه وخطا وگناه   سر بزند ، باید از فرصت  شش ساعته ملائکه «که در حقیقت رحم الله متعال جل جلاله میباشد :
«… لَا يَعْصُونَ اللَّهَ مَا أَمَرَهُمْ وَيَفْعَلُونَ مَا يُؤْمَرُونَ» (التحریم آیه ۶) ترجمه: … که هرگز الله را در آنچه به آنان فرمان داده نافرمانی نمی‌کنند، و هرچه فرمان می‌یابند انجام می‌دهند.»، استفاده نموده توبه واستغفار بعمل ارد . واگرواقعآ ما مسلمانان ومؤمن واقعی  هستیم ، واز این فرصت داده شده  استفاده بعمل نه اریم ، به یقین کامل انسان بدبخت وجاهل  خواهیم  بود .
الله سبحانه و تعالی  درسوره فرقان ، پس از نام بردن گناهان بزرگ  می فرماید:« مگر آنکه توبه کند و ایمان بیاورد و عمل صالح انجام دهد پس خداوند بدی های آنان را به نیکی ها مبدل می سازد و الله غفور و رحیم است) (سوره فرقان/70)
روش توبه کردن از گناه!
روش توبه کردن در اسلام کار سخت ودشواری نیست طریقت خاصی هم نمی خواهد ، کافی است که انسان با خود بگوید :
پروردگارا!  من از فلان گناهی که مرتکب شدم پشیمان هستم و به درگاه با عظمت شما توبه می کنم.
الهی ! توبه ام رابه درگاه ات قبول نما ، زیر که  تو بسیار توبه پذیرومهربان هستی، پس توبه ام را بپذیر و از گناهم درگذر و مرا یاری ده که دیگر به سوی آن گناه نروم.
ویا هم مختصراً بگوید:
پروردگارا ! از فلان گناه به درگاهت توبه می کنم .
ویا اگر قرار باشد که توبه به زبان عربی خوانده شود بهترین توبه همین است که بعد از تشهد با خود بگوید: و همچنین دعای زیر ا بعد از تشهد پایانی نماز:
«اللَّهُمَّ إِنِّیْ ظَلَمْتُ نَفْسِیْ ظُلْماً کَثِیْراً، وَلاَ یَغْفِرُ الذُّنُوْبَ إِلاَّ أَنْتَ، فَاغْفِرْ لِیْ مَغْفِرَةً مِنْ عِنْدِکَ وَارْحَمْنِیْ إِنَّکَ أَنْتَ الْغَفُوْرُ الرَّحِیْمُ». ( بخاری 8/168 ومسلم 4/2078. )
(الهی! من برنفس خود بسیار ظلم کردم، همانا غیراز توکسی دیگر گناهان مرا نمی بخشد،  پس از جانب خود مرا مورد آمرزش قرار بده، و بر من رحم کن، همانا تو بخشنده و مهربان هستی).
ویا هم میتوانید :
 دعای سیدالاستغفار را بعد از نماز صبح یا مغرب و یا موقع خوابیدن باخود بخوانید :
«اللَّهُمَّ أَنْتَ رَبِّیْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ، خَلَقْتَنِیْ وَأَنَا عَبْدُکَ، وَأَنَا عَلَی عَهْدِکَ وَوَعْدِکَ مَا اسْتَطَعْتُ، أَعُوْذُ بِکَ مِنْ شَرِّ مَا صَنَعْتُ، أَبُوْءُ لَکَ بِنِعْمَتِکَ عَلَیَّ، وَأَبُوْءُ بِذَنْبِیْ فَاغْفِرْ لِیْ فَإِنَّهُ لاَ یَغْفِرُ الذُّنُوْبَ إِلاَّ أَنْتَ».
(الهی! تو پروردگار من هستی، بجز تو معبود دیگری نیست، تو مرا آفریدی، و من بنده ی تو هستم، و بر پیمان و عده ام با تو بر حسب استطاعت خود، پایبند هستم، و از شر آنچه که انجام داده ام به تو پناه می برم، به نعمتی که به من عطا فرموده ای، اعتراف می کنم، و به گناهم اقرار می نمایم، پس مرا ببخشای، چرا که بجز تو کسی گناهان را نمی بخشاید). بخاری 7/150.
در حدیثی از پیامبر صلی الله علیه وسلم روایت  است که میفرماید : هرکس دعای  ذیل را بخواند، خداوند گناهانش را می آمرزد، اگر چه از میدان جهاد هم گریخته باشد: «أَسْتَغْفِرُ اللهَ الْعَظِیْمَ الَّذِیْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّوْمُ وَأَتُوْبُ إِلَیْهِ». (أبو داود 2/85 وترمذی 5/569 )(من از خدای بزرگی که هیچ معبودی بجز او «بحق» وجود ندارد و زنده و پاینده است، آمرزش می خواهم و به سوی او توبه می کنم).
و یا می توانید با زبان محلی یا دیگر دعاها و اذکاری که در کتابهای مربوطه وارد شده اند به گناه خود اعتراف کرده و احساس ندامت کنید و از خداوند طلب آمرزش کنید، و این الفاظ را می توانید در هر زمان و حالتی بگویید.
بنابراین توبه کردن روش خاصی ندارد، مهم آنست که فرد توبه کننده صادقانه و مخلصانه خداوند متعال را خطاب نموده و با خلوص نیت و صداقت تمام توبه کند و دیگر به آن گناه بازنگردد، و پشیمانی واقعی از گناه و ناراحت شدن از ارتکاب آن به ذات خود نوع توبه کردن است.
اما قابل ذکر است که گناهان چند دسته هستند:
1- گناهانی که فقط حق الله در آنها پایمال می شوند، مانند خوردن روزه در رمضان بدون کدام عذر شرعی..
2- گناهانی که در آن حق الناس پایمال می شود، مانند غیبت کردن ..
3- گناهانی که هم حق الله پایمال می شوند و هم حق الناس، مانند سرقت و دزدی یا قتل..
حال شخص نادم می تواند در هر سه نوع اظهار ندامت و توبه کند و از الله تعالی بخواهد که گناهش را ببخشد، اما در گناهانی که حق الناس در آنها پایمال می شوند باید علاوه بر توبه کردن به درگاه الهی، حقوق آن انسان هم ادا شود، مثلا کسی که مرتکب غیبت مسلمانی شده باشد او باید علاوه بر توبه کردن به درگاه الهی و استمداد جستن از وی که دیگر مرتکب گناه غیبت نشود، می بایست از کسی که غیبت او را کرده حلالیت بطلبد.. و یا اگر سرقت کرده مالش را بازگرداند..
بعد از آن شخص امیدوار باشد که ان شاءالله خداوند متعال توبه اش را می پذیرد که خداوند متعال بسیار توبه پذیر و مهربان است و می فرماید: «قُلْ یَا عِبَادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلَی أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ»
(سوره زمر:53 ) «(ای محمد) بگو: ای بندگانم، ای آنان‌که در معصیت زیاده روی کرده‌اید از لطف و مرحمت الله مأیوس و نا امید نگردید. قطعاً  الله تعالی همه گناهان را می‌آمرزد، چرا که او بسیار آمرزگار و مهربان است».
در ضمن شخص که توبه کرده نباید گناه خود را فاش کند، و باید امیدوار به مغفرت الهی باشد.
توبه نصوح :
پروردگار با عظمت ما در قرآن عظیم الشان میفرماید :« یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَی اللَّهِ تَوْبَةً نَّصُوحًا عَسَی رَبُّکُمْ أَن یُکَفِّرَ عَنکُمْ سَیِّئَاتِکُمْ وَیُدْخِلَکُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ» (سوره تحریم ایه  8)( ای کسانی که ایمان آورده‏اید بسوی خدا توبه کنید، توبه‏ای خالص؛ امید است (با این کار) پروردگارتان گناهانتان را ببخشد و شما را در باغهایی از بهشت که نهرها از زیر درختانش جاری است وارد کند.
توبه‌ نصوح: توبه‌ صادقانه‌ است‌. ویا به عباره دیگر  توبه‌ نصوح: عبارت‌ است‌ از پشیمانی‌ قلبی‌ از گناهان‌ گذشته‌، آمرزش‌خواهی‌ به‌ زبان‌، ترک‌ ارتکاب‌ گناه‌ با اعضای‌ بدن‌ و عزم‌ و تصمیم‌ بر این‌ امر که‌ دیگر هرگز در آینده‌ به‌ گناه‌ باز نگردد.
عالم شهیر جهان اسلام  عزیزالدین نسفی  در تعریف‌ توبه‌ نصوح‌ مینویسد : «توبه‌ نصوح‌ توبه‌ای‌ است‌ که‌ پارگی‌ های‌ دینت‌ را رفو و خللت‌ را مرمت‌ کند».
درسوال که از حضرت علی کرم الله وجهه در توبه بعمل آمد فرموده است :
در توبه شش  چیز جامع‌ آن‌ است:
1 ـ پشیمانی‌ از گناهان‌ گذشته‌.
2 ـ اعاده‌ فرایض‌.
3 ـ رد مظالم‌ و حقوق‌.
4 ـ عفو وبخشش‌ خواستن‌ از خصم‌ها.
5 ـ عزم‌ نمودن‌ بر عدم‌ بازگشت‌ به‌ گناه‌ در آینده‌.
6 ـ این‌که‌ نفست‌ را در طاعت‌ خدای‌ عزوجل‌ تمرین‌ و پرورش‌ دهی‌ چنان‌که‌ آن‌را در معصیت‌ وی‌ پرورش‌ داده‌ای‌.
 
تأخيردر توبه:
تأخیرکردن  در توبه از جمله کار شيطان است ،باز شدن درِ توبه به روي بندگان، در واقع باز شدن باب رحمت است که شرایط را برای  انسان مساعد می سازد ، تا بدینوسیله  روح وروان انسان پاک گردیده ، گذشته سیاه وننگین انسان به فراموشی سپرده شود ، وگناهان که با وسواس شیطان مرتکب گردیده است ، نابوده ساخته شود.
میگویند زمانیکه شیطان درک میکند که نقشه اش میرود باگفتن توبه واستغفار بر آب می شود بنآ نقشه ، حیله وپلان جدید را مطرح ساخت ،ودست به حيله جديدي مي زند وآنهم تشویق انسانها به تاخیر انداختن توبه و تسويف و امروز و فردا کردن آن است. 
تعداد کثیری از مفسرین بدین عقیده اند زمانیکه آیه مبارکه «وَ الَّذينَ إِذا فَعَلُوا فاحِشَةً أو ظَلَمُوا أنْفُسَهُمْ ذَکَرُوا اللهَ فَاستَغفَرُوا لِذُنُوبِهِم وَ مَن يَغفِرُ الذُّنُوبَ إلاَّ اللهُ » (سوره آل عمران/ 135)«و آنها که وقتي مرتکب عمل بدی  شوند يا به خود ستم کنند، به ياد الله افتاده، پس براي گناهان خود طلب آمرزش مي کنند. و کيست جز  الله كه گناهان را ببخشد.» نازل شد.
 ابليس بالاي کوهي در مکه رفت و با صداي بلند چیغ زد  و سرگروپ های لشگر خویش برای مباحثه امر مهمی فراخواند ،و برایش شان در خطابی گفت : میدانید که چه امر مهمی به وقوع  پیوسته است ؟  گفتند نه خیر !  گفت: اين آيه نازل شده يکي از شياطين بزرگ گفت: من نقشه خاصی در مورد دارم ،ابليس طرح ارائه  شده اورا نپسنديد. ديگري برخاست طرح ديگري داد که آن هم مورد قبول واقع نشد ، در این میان «وسواس خنّاس» برخاست و گفت: من از عهدة آن برمي آيم . ابليس گفت: از چه راه؟ گفت: آنها را با وعده ها و آرزوها سرگرم مي کنم تا آلوده گناه شوند و هنگامي که گناه کردند، توبه را از يادشان مي برم. ابليس گفت: تو مي تواني از عهدة این کار برآيي و اين مأموريت را تا روز قيامت به اوتسلیم نمود .»       و من الله  التوفیق
 
مأخذ های عمده:
تفسیر معارف القرآن / مولف : دانشمند عالم اسلام حضرت علامه مفتی محمد شفیع عثمانی دیوبندی(ره) / مترجم: حضرت مولانا محمد یوسف حسن پور / انتشارت: شیخ الاسلام احمد جام
تفسیر ابن کثیر
المعجم الكبير للطبراني
تفسیر احمد – (جز سی ام ) تحقییق ،تتبع ونوشته : امین الدین «سعیدی – سعید افغانی »   چاپ کابل 2017 م
فهرست عناوین :
– مقدمه
–همراهی انسانها به دوفرشته:
– مهلت شش ساعته برای توبه واستغـفار!
– روش توبه کردن از گناه!
– توبه نصوح  
– تأخيردر توبه

 
فرصت شش ساعته ملائکه را در امر توبه دست کم نگیرید
تتبع ونگارش :امین الدین «  سعـیـدی- سعید افغانی »
مدیر مرکز مطالعات ستراتــیــژیکی افغان
ومسؤل مرکزفرهنگی د حق لاره- جرمنی
مهتمم : دکتور صلاح الدین «سعیدی – سعید افغانی »
مصحح: فضل احمد
ادرس   :saidafghani@hotmail.com