آرشیف

در یک سال گذشته شمار زیادی از فرماند‌‌هان غیرپشتون، یکی پی دیگری از بدنه طالبان جدا شده‌اند. شماری از این فرماند‌‌هان در سال‌های قبل سرلشکران جنگ‌جویان طالبان در جنگ علیه نیروهای نظامی حکومت پیشین کشور بودند. سلطه ‌قومی، انحصار قدرت سیاسی و حذف سایر اقوام از بدنه قدرت، از مواردی‌اند که اعتراض این فرماند‌‌هان نظامی غیرپشتون را علیه طالبان برانگیخته و آن‌ها سرانجام راه خود را از لشکر طالبان جدا کرده‌اند. آگاهان امور سیاسی به این باورند که طالبان اعتقادی به مشارکت ملی ندارند و از همین ‌رو، فرماندهان غیرپشتون در بدنه نظام این گروه احساس بیگانه‌گی می‌کنند و یکی پی دیگری از لشکر طالبان جدا می‌شوند.

صلاح‌الدین ایوبی، یکی از برجسته‌ترین فرماند‌‌هان اوزبیک‌تبار طالبان بود که به‌تازه‌گی راهش را از طالبان جدا کرده است. بر‌اساس گزارش‌ها، این فرمانده طالبان در اعتراض به «انحصار قدرت و حذف اقوام از درون نظام» با طالبان قطع رابطه کرده و کابل را به مقصد پایگاه خود در ولایت فاریاب ترک گفته است.

صلاح‌الدین ایوبی، از نخستین فرماند‌‌هان طالبان بود که در ماه اسد سال گذشته پس از فرار محمداشرف غنی، رییس جمهور پیشین کشور، وارد کابل شد و ارگ ریاست جمهوری را تصرف کرد. او همچنان فرماندهی صدها جنگ‌جوی اوزبیک‌تبار طالبان را در دو دهه گذشته برعهده داشت و به نفع طالبان در شمال کشور با نیروهای نظامی حکومت پیشین جنگید و نقش بارزی در سقوط ولایت‌های شمال به دست طالبان داشت‌. طالبان تلاش دارند با استفاده از نفوذ نظام‌الدین قیصاری، نماینده پیشین عبدالرشید دوستم، از احتمال آشوب علیه این گروه در شمال، جلوگیری کنند.

در کنار این، مخدوم عالم ربانی، فرمانده دیگر اوزبیک‌تبار طالبان و از چهره‌های پُرنفوذ این گروه در پنج سال گذشته در شمال کشور بود. او در نبردهای مسلحانه این گروه با نیروهای امنیتی حکومت پیشین در فاریاب نقش تعیین‌کننده داشت و سبب سقوط این ولایت به دست طالبان شد. این فرمانده اوزبیک‌تبار طالبان اما در جدی ۱۴۰۰ از سوی ملا محمدفاضل مظلوم، معاون وزارت دفاع طالبان، در شهر مزارشریف بازداشت و به کابل منتقل شد.

بازداشت مخدوم عالم، موجی از خشم و اعتراض طالبان اوزبیک‌تبار را برانگیخت و آن‌ها در یک اقدام بی‌سابقه، طالبان پشتون‌تبار را در فاریاب خلع سلاح و مسوولان طالبان را به «تبعیض قومی» متهم کردند. اعتراضات فاریاب به‌سرعت توسط طالبان سرکوب شد و طی آن دست‌کم دو تن کشته شدند. مخدوم عالم ربانی پس از بازداشت توسط نیروهای طالبان، حدود سه ماه را در زندان سپری کرد و سرانجام به دلیل آن‌چه پادرمیانی شماری از چهره‌های سرشناس طالبان اوزبیک از جمله صلاح‌الدین ایوبی گفته می‌شود، از بند رها شد.

این فرمانده اوزبیک‌تبار طالبان پس از ماه‌ها بی‌سرنوشتی و انتقاد تند مارشال عبدالرشید دوستم، رهبر حزب جنبش ملی، مبنی بر تک‌قومی بودن مقرری‌های طالبان، به‌عنوان فرمانده امنیه طالبان در ولایت غزنی گماشته شده است. از آن‌جایی که ولایت غزنی هیچ باشنده اوزبیک ندارد، هواداران مخدوم عالم ربانی، تقرری او به‌عنوان فرمانده امنیه این ولایت را «تبعید خودخواسته» توصیف کرده‌اند. او پس از تقرر در این پست، از مرکز دور و از تصمیم‌گیری‌های رهبری طالبان محروم شده است.

طالبان در کنار ده‌ها فرمانده نظامی اوزبیک‌تبار دیگر به شمول مولوی خان‌محمد عارف، مسوول بندر آقینه، اعضای هزاره و تاجیک را نیز به‌نحوی از صفوف خود کنار زده‌اند. مولوی مهدی، یگانه فرمانده هزاره‌تبار طالبان بود که در سرطان امسال در پی مخالفت با تصمیم‌های رهبری طالبان در کابل، به ولسوالی بلخاب ولایت سرپل رفت و پس از لشکرکشی طالبان با این گروه جنگید، اما شکست خورد و متواری شد.

طالبان برای شکست او صدها جنگ‌جوی خود را از ولایت‌های همجوار فرستاده بودند. مولوی مهدی پس از شکست، قصد داشت به ایران برود، اما از سوی نیروهای طالبان در ولایت هرات بازداشت و در اسد امسال کشته شد. طالبان دلیل قتل او را «سرکشی علیه امارت اسلامی» عنوان کرده‌اند. محمد محقق، رهبر حزب وحدت اسلامی مردم افغانستان، در یک پیام فیس‌بوکی قتل مولوی مهدی به دست طالبان را محکوم کرده و آن را جنایت جنگی دانسته است. محمد محقق گفته است که مولوی مهدی به دلیل انحصارگرایی و بیدادگری طالبان، از این گروه جدا شده بود.

با توجه به این موارد، آگاهان امور سیاسی به این باورند که طالبان به‌عنوان یک حرکت به‌شدت قومی و متعصب است و هیچ‌گاهی اقوام دیگر را در بدنه خود جا داده نمی‌تواند. ویس ناصری، آگاه امور سیاسی، در صحبت با روزنامه ۸صبح می‌گوید: «در چوکات گروهی که حاکمیت یک گروه و یک قوم را در افغانستان می‌خواهد تمثیل و تحمیل کند، جابه‌جایی‌های قومی و یا کنار آمدن‌های قومی مشکل است و امکان ندارد.» آقای ناصری می‌افزاید: «طالبان هیچ اعتقادی به مشارکت ملی ندارند. متأسفانه شورای رهبری طالبان بر حاکمیت یک قوم در افغانستان باور دارد و بنابراین، حضور شخصیت‌ها از اقوام دیگر در کنار این گروه به‌عنوان یک حربه استفاده می‌شود، نه به‌عنوان یک استراتژی مدون ملی و یا ضرورتی برای مشارکت ملی.»

به باور این آگاه سیاسی، افراد و فرماند‌هانی از اقوام دیگر که به دلیل اعتقادهای سیاسی و مذهبی در کنار طالبان قرار داشتند، اکنون احساس کرده‌اند که طالبان همانند دوره قبلی بالای هیچ فرمانده غیرپشتون اعتماد نمی‌کنند و نه هم به افرادی از اقوام دیگر، ارزش قایل می‌شوند.

این در حالی است که گروه طالبان در سال ۱۳۷۳ خورشیدی به‌عنوان یک تحریک محلی توسط پشتون‌ها در قندهار شکل گرفت. نخستین جنگ‌جویان این گروه جوانانی از ولایت‌های قندهار، ارزگان و هلمند بودند. اما هنوز یک سال از تشکیل این گروه سپری نشده بود که شاگردان زیادی از مدارس دینی که بیشتر آنان اوزبیک و تاجیک بودند، نیز به بدنه این تحریک ملحق شدند. شماری از این افراد، شاگردان مدارس دینی در پاکستان بودند.

به‌عنوان نمونه، مولوی عبدالرقیب اوزبیک‌تبار، یکی از اعضای تازه‌وارد این تحریک بود که در میان اعضای اوزبیک جمعیت طلبا نفوذ ویژه‌ای داشت. او در ولایت تخار زاده شده و در مدارس دینی پاکستان مصروف تدریس بود. مولوی عبدالرقیب در سال ۱۳۷۴ خورشیدی، یک سال پس از تشکیل حرکت طالبان، با ملا محمدعمر بیعت کرد. با بیعت این مولوی پرنفوذ، صدها عضو اوزبیک‌تبار این جمعیت برای پیوستن در بدنه طالبان تشویق شدند.

عبدالسلام حنفی، یکی از اعضای اوزبیک‌تبار و سابقه‌دار گروه طالبان است. او همچنان بلندپایه‌ترین عضو اوزبیک‌تبار طالبان است که به‌‌عنوان معاون رییس‌الوزرای طالبان وظیفه اجرا می‌کند. عبدالسلام حنفی در ولایت فاریاب زاده و از طریق مدارس دینی به این گروه ملحق شده است. عبدالسلام حنفی در دور نخست حاکمیت طالبان بر کشور، به‌عنوان معین وزارت معارف افغانستان کار می‌کرد. با آن‌که تعدادی از اوزبیک‌ها از بدو تأسیس تحریک طالبان با این گروه هم‌پیمان هستند، اما طالبان با تصرف دوباره قدرت در افغانستان سعی دارند اعضا و فرماندهان غیرپشتون، از جمله اوزبیک‌تباران را از بدنه قدرت دور بسازند.

در کنار فرماند‌هان هزاره و اوزبیک‌تبار، طالبان شماری از فرماند‌هان تاجیک‌تبار خود را نیز از صفوف خود جدا و شماری از آنان را زندانی کرده‌اند. مولوی آقامیر، رییس استخبارات طالبان در پنجشیر، عبدالحمید خراسانی، آمر امنیت فرماندهی امنیه پنجشیر و شمار زیادی از ولسوالان این گروه در پنجشیر از سوی طالبان برکنار شده‌اند. همچنان مولوی ظریف مظفری، فرمانده کلیدی تاجیک‌تبار طالبان در ولایت سرپل، فرمانده حلیم کهنه‌قلی و فرمانده تاجیک‌تبار این گروه در ولایت بادغیس نیز از صفوف طالبان کنار رفته و یا کنار زده شده‌اند.

بر‌اساس گزارش‌ها، شماری از فرماند‌هان سابقه‌دار طالبان به شمول مولوی نورالله از صفوف طالبان کنار زده شده و از سوی این گروه زندانی شده‌اند. حاجی ملک، یکی از فرماند‌هان پیشین جهادی بود که پس از تسلط طالبان بر کشور، به گروه طالبان پیوست. طالبان او را به‌عنوان مدیر استخبارات فرماندهی ولایت پنجشیر گماشتند، اما دیری نگذشت که او را بازداشت و زندانی کردند. حاجی ملک از پس رهایی از زندان طالبان، به جبهه مقاومت ملی پیوست.

آگاهان امور سیاسی همچنان هشدار می‌دهند، در صورتی که طالبان از نفرت قومی و استراتژی حاکمیت تک‌قومی دست برندارند، صفوف آنان بیش از این پراکنده می‌شود و جبهه‌های تازه‌ای علیه این گروه شکل می‌گیرد. ویس ناصری، آگاه امور سیاسی، در این باره می‌گوید: «با همین ذهنیت نفرت قومی و مذهبی، کوچ‌های اجباری و تصفیه قومی که طالبان در سیاست و پالیسی خود دارند، هرگز نمی‌توانند فرماندهان دیگر و نیروهای دیگری که تا امروز در کنار آنان بوده‌اند را با خود نگه دارند.»

طالبان اما همواره روی وحدت ملی تأکید دارند و اعمال نفرت‌های قومی را انکار می‌کنند. وزارت دفاع طالبان سه روز پیش (۲۲ میزان) با نشر خبرنامه‌ای از دیدار ملا یعقوب مجاهد، سرپرست این وزارت با سربازان تازه جذب شده ولایت پنجشیر در فرماندهی تعلیمات مشترک محاربوی در کابل، خبر داده است. ملا یعقوب در این دیدار بدون اشاره به مورد خاصی گفته است: «امارت اسلامی خانه مشترک همه است، دشمنان نظام می‌خواهند به نام سمت و قوم اتحاد ما را برهم بزنند.»

آگاهان امور سیاسی در حالی از احتمال شکل‌گیری جبهه‌های مبارزاتی برخلاف طالبان هشدار می‌دهند که محمدسرور دانش، معاون رییس جمهور پیشین افغانستان، به‌تازه‌گی از انسجام گروه‌های ضد طالبان خبر داده است. آقای دانش روز یک‌شنبه، ۲۴ میزان، با نشر یادداشتی در برگه فیس‌بوکش نوشته است که ایجاد جریان‌های جدید سیاسی به معنای تسلیم نشدن به حاکمیت استبدادی‌ است. به گفته او، قطع نظر از این‌که رویکرد، استراتژی و مواضع گروه‌های سیاسی تازه ایجاد شده چیست، کی‌ها در آن‌ها عضویت دارند و از کجا حمایت می‌شوند، نفس تشکیل گروه‌‌های ضد طالب مهم است.

معاون رییس جمهور پیشین کشور در حالی از انسجام گروه‌ها بر ضد طالبان خبر داده است که ده‌ها چهره سیاسی بیرون از کشور در محوریت محمدحنیف اتمر، وزیر خارجه حکومت پیشین و محمد‌معصوم استانکزی، رییس پیشین امنیت ملی افغانستان، جریان سیاسی زیر نام «حرکت ملی صلح و عدالت» را تأسیس کرده‌اند. محمد‌حنیف اتمر، در مراسم گشایش این حرکت سیاسی از نبود نظام مشروع در کشور سخن گفته و تأکید کرده است که نظام سیاسی تنها از طریق رأی شهروندان می‌تواند در افغانستان حاکم شود. در کنار این جریان تازه‌تاسیس، ده‌ها جریان سیاسی دیگر به شمول احزاب سیاسی مخالفت خود را با رژیم طالبان در افغانستان اعلام کرده‌اند. در این میان، جبهه مقاومت ملی و برخی دیگر از جبهات، در کنار مخالفت سیاسی، مبارزه مسلحانه را نیز در شماری از نقاط کشور به‌ویژه پنجشیر، در یک سال گذشته ادامه داده‌اند.