آرشیف

چند روز پیش در جام غور خواندم نوشتۀ از دوست عزیز و بچه کاکایم انوری غوری سالهای 1351 و 1352 در غور چه گذشت و مرا بیاد خاطرات دوران جوانی ام انداخت و من که شاهد این صحنه بودم و همه چیز را بچشم سر دیدم, بگو شت, پوست و استخو ان خود آنرا لمس کرده ام, همه تلخیها را چشیده ام, هم درین گرداب غم و اندوه, بد بختی, طوفان, فاجعه انسانی و غم, ماتم شریک, شاهد بودم, چشم دید خود و دیگر دوستان و عزیزانیکه در همین صحنه حضور فعال, پُر رنگی داشتند و کار های را که دوستان, هموطنان عزیز و جوانان و بخصوص شاگردان لیسه سلطان علاؤالدین غوری ما انجام دادند نباید دست کم, نا دیده گرفت و از یاد بُرد.

درسال 1350 آنزمان من شاگرد صنف هفتم لیسۀ سلطان علاؤالدین غوری بودم, دو سال خشک سالی پی در پی در غور یعنی از زمستان 1348 و 1349 برف و باران بسیار کم بارید, زمستان و بهار همان سال 1349 باران بقدر کافی نشد. بیاد دارم هر سال پدران ومادران بیچارۀ ما را خداوند مغفرت کند. من, آصف ملکزاده, محمد قاسم علم, عبدالبصیرعلم و جانمحمد واثق سر از تاریخ 25 حوت زمینه مسافرت را برای ما مهیا میکردند، یعنی کوشش چی که حتمی اسپی تدارک میدیدند، تا ما را حداقل تا شهیدان و حد اکثر تا گله آسیاب,تربُلاق, گرد هُلنگ, ذریعه اسپ برسانند، بعداٌ پیاده شده از طر یق سوخته کابلک, امروتک, اشترخوان, آهنگران و گاهی تغۀ تیمور و اخته خانه بمرکز میرسیدیم (بگفته سید غلام سعدی تیکه تیکه و واسکت واسکت, شل و شهید پا ها را کش میکردیم) تا یکهفته خوب راه گشته نمیتوانستیم نه تنها من, بلکی همه گی این مشکل را دا شتند, در همین سال یعنی از 25 حوت 1349 و شروع سال 1350 ما توانستیم تا اندازه بدون کدام راه بندانی برف سواره اسپ با دوستان تاج محمد مشغول, غلام غوث سناتو ر صاحب که در همان سال نو بوظیفه مقدس معلمی مقرر می شدند, محمد قا سم علم, عبدالبصیر علم, آصف ملکزاده و جان محمد واثق همراه بودیم, در همین بهار سال بتناسب سالهای گذشته چندان باران و برف نشده بود, مگر مردم از سال قبل چیزی در کاندو ها, چاهای خود ذخیره داشتند, آماده گی برای کشت و کار داشتند.

در تابستان سال 1350 زمانیکه در رخصتی های تابستانی ماه اسد به تیوره رفتیم در حقیقت تیوره بسیار گرم بود, حاصلات گندم بصورت عموم هم خوب نبود. بخصوص کشت للمی یا دیمه, مردمان کشتمند از روز گار، از کشت، کار و حاصلات شکایت دا شتند, نگرانی خود را ابراز میکردند و در تیر ماه سال 1350 در مجمو ع مردم غور بسیار کم حا صل گر فتند ,کسا نیکه تجر به در زند ه گی داشتند، درجستجو و تکاپو شدند, برای حل مشکل خود راه حل و چارۀ سنجیدند و مردمان ولسوالی تیوره که با ولایات قندهار, هلمند, فراه و هرات بلدیت داشتند, هم سرحد بودند, کوشش کردند تا راه و چار ۀ پیدا کنند, از قندهار برنج, آرد و مواد خوراکی را تا پُرچمن ذریعه موتر ها و بعدٌا ذریعه حیوانات و حتی بپشت خود در زمستا ن انتقال میدا دند, که برنج بسیار معروفی که در بین مردم عام بسیارمشهور شده بود بنام برنج بنگله دیشی یاد میشد مصرف میکردند, بر علاوۀ اینکه نان و مواد خوراکی انسانی بسیار کم بود علف, کاه, علوفه و مواد خوراکی حیوانات نیز بسیار بکمی, کختی و سختی پیدا میشد.

در همین سال من همرای کاکایم عبدالغفو ر ملکزاد ه بد عو ت دو ستا ن ما که از سا غر آمد ه بو دند, بسا غر رفتیم اواخر ماه قو س بو د یکشب را در قر یه درزا ب نز دیک سا غر بو دیم , فر دا ی آ ن بقر یه منا ک سفلا جا ئیکه دو ستم سید محی الد ین کما لی زند گی میکر دند ومهمان ماما هایش جمعه گل , جلا ل , محی الد ین , احمد و عید ی محمد بو دیم , فر دا ی آنر وز آقا ی کمالی بدیدن ما آمد, سعدالدین ملنگ و یا ملنگ سعدالدین که من افتخار شاگردی او را و هم دوستی فامیلی داشتیم ما را بساغر زیبا خوش آمدید گفت.  هر روزه با هم میدیدیم, در سا غر مهمان غلام محمد خان سر آسیاب, روزی هم مهما ن مو لو ی صا حب ملا محمد حمید ی ومهمان محمد عثمان خان صد یقی در ده قا ضی وده تا ج الدین و تیتان وکنعان وغیر ه دو ستان بود یم , با دو ستا ن دورا ن مکتب مانند عثما ن خا ن مشهو ر به معلم عثمان وتاز ه گل خا ن وگل احمد مند یشی و نجبیب الله و عبید الله (عبید الله مشهو ر به زنجفیل) وانبیأ و عمر خان وجمعه خان,قا سم صدیقی ,آصف صدیقی و یکتعداد دیگر دوستها دید م وضع سا غربسیا ر خو ب بود مر دم خیلی نگر ان نبو دند ، از گر سنه گی و خشک سالی . هم بد عو ت غلا م محمد خا ن ده شیر پدرکلان نظا م الدین شیر ی , سفر ی به ده شیر کر دیم وچند شب آنجا بو د یم ویکشب مهما ن محمد , پدر نظا م الد ین شیر ی بو دیم ، نظا م الد ین شیر ی هم افتخا ر نو اسه بو د ن غلا م محمد خا ن را دا شت , نظا م الدین در آنو قت حدو د 10-12 سال عمر دا شت ویک بچه بیدار وهوشیا ری بو د . ویک خو اند ن بسیا ر معر و ف استا د رحیم بخش را بسیا ر زیبا وشیرین میخو اند ( نا ز ی جا ن همد می من دلبری من نا زی همد می من- الهی سیا ه بپو شی از غمی من نا ز ی همد می من ) زمستان بو د معلو م میشد که ده شیر جا ی بسیا ر زیبا ی بو د در بین یکد ر ه بزر گ و سر بفلک کشیده افتا ده بو د وهمه خانه ها در بغل کوه سا خته شده بودند , ودر ختا ن چها ر مغز( یا جو ز) بسیار بزر گ بز یبا ی این دره وقر یه شکل خا ص داده بو د, در غر ب ده شیر قر یه دیگر ی بنا م تز ر ی که این قر یه هم در بهار و تا بستان وزمستان زیبا بو د ، از گر سنه گی ,خشکسالی خبر ی در آنجا نبود مهما ن دو ستها وعزیزان شد یم وتعدادزیادی ما را همر ا ی کر دند. , در قسمت شر ق آن قر یه گهر ودره گهر جا ی نصیرو رؤف گهر ی است, باید عر ض کنم که چقد ر محبت و چقدر صمیمیت و مهر با نی وشفقت الفت بو د در آنوقت. در ضمن نصیرگهر ی ,رؤف گهر ی ها وقتیکه خبر شد ند من تا ده شیر آمده بود م, از من آزرده شدند که چرا بقر یه آنها وبخا نه شان نر فته ام. همر ایم جنجا ل کر دند وآزرده شدند که چر ا نه آمد ی .ونصیرمیر گل همیشه برا یم میگفت بخا طر که ما غر یب بو دیم و این کلمه وجمله او مرا سخت آزار و ازیت میکر د , همان بو د بطر ف خا نه بر گشتیم در جر یا ن را ه کم کم بر ف شد , در باز گشت یکشب در قر یه دهن درزو یا درزا ب خا نه سید عظیم بودیم, همر ای چا ی صبح بما نان جوا ر ی گر می اورد. بعد ختم چا ی کا کایم بمن اشا ره کر د که از نان بگیر در راه گر سنه میشو ی , من بصاحب خا نه سید عظیم گفتم آقا صاحب اجا زه است همین نان راتَبرُک بگیر م او برا یم گفت ها ها بچه( برار) برادر بگیر دیگر هم بیا ر م گفتم نه بس است نان را بخو ر جین اسپ کر د م تا دهن اب گر وفراهرود خورده خورده آمد م. در اوا خر ماه جد ی سال 1350 بر فی بسیا ر زیا دی شد ، که را ه ها را از هر طر ف مسد ود و بند سا خت مگر مشکلات انسانها و حیو انات بجا ی خو د با قی بو د و همگی چشم شان بطر ف لطف خد ا وند بو د . طبق معمو ل ز مستان میگذ شت وگذ شت , با ید آما ده گی میگر فتیم برا ی ر فتن بمکتب بطر ف چقچر ا ن هما ن بود که من , آصف ملکز اد ه , محمد قا سم علم , عبدا لبصیر علم , جا ن محمد وا ثق و یکتعد اد دو ستا ن دیگرهم در همین سال با ما هم سفر بو دند و25 حو ت سال 1350بطر ف چقچر ا ن حر کت کر د یم وتما م تو شه پنج شبه ما ن نان و خو راکه باب بو دو دار و ندار ما نان بو د, در پشت ما ، در همین سال نظر به خشکسا لی ونبو د علو فه حیو انی از لطف و مر حمت پدران عز یز کمی دور ماند یم , که بما هیچ اسپی کمک نکر دند , از خا نه تا شهر چقچرا ن پا ی پیا ده آمد یم در روز اول پا های من آبله کر د ودر نز دیکی دهن انجه و علیغو ر ی فو ر ماند م ( یعنی از راه گشتن افتا د م )با یک عا لم ز حمت بمر کز ولایت رسید یم, وضع ولا یت غو ر خو ب نبو د یکتعد ا د مر د م نو یا تا زه از قر یه ها ی اطراف چقچران در شهر آمد ه بو دند وگد ائی میکر دند بارا ن و برف به پیمانۀ بسیا روسیع و زیا دی شد ه بود, مگر دوای درد مر دم نان بو د , در با زار همه چیز بو د ودر گد ا م دو لت گند م فرا وان موجود بو د , مگر برا ی مر د م گشنه و یا گر سنه هیچ کسی ُمفت ورایگان گند م ونا ن نمیدادند , تا آخر بر ج حمل سال 1351 که کمی هو ا گر م شد شهر از مهاجر ین گر سنه پُرشد , نز دیک به اواخر ماه حمل بو د شا گر دان لیسه سلطان علا ؤالد ین غو ر ی یک شب جلسه کر دند وتصمیم گر فتند , و از همه صنف ها (یعنی از صنفی ها ی پا ئین تاصنف دوازدهم همه گر د هم جمع شد ند ومجلس کر دند وسا ز ما ندهنده گان همه این مجلس ها صنف ها ی با لا ئی بو دندو استا د عر ض حسین خا ن هم اشا ره میکر دند . از صنفها ی دواز دهم -عبد الغفو رکا ر زادولد عبد الکر یم , عبد العلی با ور ولد نو ر احمد , غلا م دستگیر خر سند سیبکی ولد امان الله , عبد الله ولد بهاؤالدین , غلا م حید ر یگا نه ولد ملا فقیر محمد , احمد ولد میرزا محمد , محمد ولد عبد الصمد,و یعقوب دلیر , محمد قا سم علم ولدحا جی محمد اعظم , عبدا لحی پیر زاده ولد ملا غلا م نبی , عبد الها دی ولد ملا مصفی ,احمد ولد الف, عبد الکر یم ولد غلام محمد , نظا م الد ین نو ر ی ولد غیا ث الدین ,محمد یو نس ولد میرزا نجم الد ین , احمد ولد ملا عثمان ,نو ر الد ین ولد محمد اعظم , محمد یو سف ولد محمد , عبد الر حمن آخر ی ,یو سف وکیل عبد الحکیم , فضل الحق فضل ,عبد الحق در فش , شمس الد ین مجر وح ,محمد ولد حبیب الله و عبد الر حمن , مومین از قلعه گهر, عبد الر حیم چها در ,غلا م علی طو فان ولد محمد اسمعیل, صمد چها ر در , صمد نیلی عبد الستا ر ملهم ,سلطا ن احمد ولد حا جی محمد افضل خا ن.( عبد الر حمن ولد حا جی علا ؤالد ین نها ر ی بود ) محمد امیر و برادر ش و صفد ر,عبدالکر یم ولد خا دم حسین بیک ،احمد ولد صفدر بیک,محمد اسمعیل, احمد علی ,حسن,احمد, علم ولد ا رباب دوست محمد , سید غلام سعد ی محمد علی بازر ,سید مر تضی , قر با ن و صا حب داد,بابه جان,عو ض ، ورجب علی و حبیب الله دولتیار ی ونعمت الله ،نیت وغیره تعداد ی دیگر ی از صنف یاز د ه هم محمد علی , قر بان ,جمعه , جا نمحمد وا ثق ,ولد غلام ، عبد الغفو ر ولد نظا م الدین خان , سید محمد طالب , حسین ولد ملهم , شاه گل ولد گل محمد (محمد عا ر ف میرزا غلام حیدر خان نها ر بود) ونجیب الله ,محمد اعظم وشاه محمد از چها در، غلا م نبی ,دُر محمد ولد حبیب الله , تا جمحمد ،عبد الحی فرحمند ولد غلام سخی,نظر محمد , ظا هر تو لی مشر عبدا لباقی خان ,عبد ا لظا هر سخیداد ,نسیم ار باب نا صرو غلام سخی سناتور محمد حسین ,سید معر وف ,شیر احمد وعبد الحمید , غلام ر سو ل , غلام حیدر ولد محمد پناه ,عبد الکر یم ارباب فیض محمد ,عبد الظاهر ولد محمد رفیق ,غلا م سخی کمنجی و عبد الاحد ,عبد الر حمن وغیره از صنف ده هم سر ا ج الد ین سرا ج و نصر الله طوفان و نصیر ندأ و نصیر و عزیز سرور و سردار ،غلام حیدر ، عبد اللطیف خوشبین ولد عبد الله، گل احمد سر شارولد فیض محمد , غلام سخی دژم عطا محمد , حید ر ,عوض فراهی ,رسول وکریم ارباب آغاشیر ,خا دم و نیک محمد ولد فخر الدین ,سخی کمنجی , سلطا ن شاه ولد مجنو ن ,نعیم ولد محمد ,سرا ج الد ین ولد ارباب محمد امین ,محمد اکبر,عبد الاحد کمنجی ,عبد القا در ولد عبد الغفو ر خان وعبد الله ، احمد ملا عطا ,نور محمد از نیلی وزرنی وغیره .
از صنف نهم- محی الد ین ولد فضل الدین ,الله نو ر ولد خیر محمد, عبد البصیر علم ولد محمد اعظم , محمود بی پر وا ولد محمد شر یف ,غلام رسو ل ولد محمد رسو ل ,زما ن الدین ولد امان الدین , سید عالم ولد میرا جان تاجمحمد ولد محمد یار, تا جمحمد ولد الله نو ر,جما ل مر غا بی ,(لعل محمد میرزا محمد امین نها ر ی بود) ,محمو د میرزا احمد ,شیر احمد ولد نو ر محمد,محمد سعید ولد محمد علیخان,محمد نسیم ولد محمدعلی خان ، احمد ولدعبد الواحد , سکندر ، محمد عظیم ولد محمد حلیم, غو ث الد ین کمنجی,محمود مدیر ولد عبد الله,غلام غو ث کمنجی , محمد امین ولد عبد الو هاب ,عبد العظیم ,ولی محمد از پسا بند خداداد ,امیر داد وسید گل ولد محمد الله ,غلام حسین ,حسن , ملا عبد الحق , ملا آقا نور , میر اد هم ,کر یم , خالقداد ,عبد الر حمن ,محمد قا سم ولد محمود بیک ,محمد مشر کمنجی ,عبد الحمید سیا سی ولد غلا م علی خا ن ومحمد ولد سید محمد خان وغیره واز صنف هشت الف وب محمد ظر یف اظهر ولد محمد حسین ,محمد یو سف دانیا ر ولد عبد الواحد. محمد عا ر ف ملکزاده ,محمد آصف ملکزاده ولد عبدالغفو ر, محمد رسو ل ولد محمد ر فیق , ملک خور ترک ,فضل احمد شهر ک ولد ارباب عبدالکر یم ,عبد الاحد ولد حا جی شیر محمد , امیر محمد ولد خیر محمد , سعد الله ولد خالمراد,عبد الرؤف ولد محمد یو سف , محمدنصیرولد میر گل ,سراج الد ین ولد سیف الدین ، عبد الله نو ر محمد خا ک ملا , عبد البا قی ولد عید گل ,محمد سر ورآزاد ولد محمد عمر , محمود آزادولد ملامحمد عثمان ,محمد قا سم ولد عبد الصمد , عبد الحکیم ولد محمد اسمعیل ,غلام رسو ل ولد ملاجمعه ,عبد الرؤف ولد میرزا کریم , محمدها شم ولد محمد مراد ,اما ن الله فیروز کوهی ولد امان الدین , عبد الغفو غور ی ولد قمر الدین ,حضرت گل ولد عبد النبی , محمد ولد غو ث الد ین ,عبد الر حمن ولد محمد اسماعیل , عبد الغفا ر ولد محمد یعقو ب با غنو ,محمد رسو ل ولد محمد اکبر(مشهو ر به اشرار درآخر) قر با ن ولد رمضا ن ,جمعه ولد محمد نبی , سلمان ولد ابو ذر ,محمد نا صر میرزا غلام حسین بیک , نعیم ولد محمد امیر,عبد المجید ولد محمد عیسی , داودشاه ولد فضل الدین ,عبد الله ولد ارباب اسلم اکبر ولد محمد غوث گُشتی گیر, خدادادولد محمد عمر ,احمد ولد الف ,ملا ابوکر ولد حاجی عبد المو مین ,محمد سرور ولد محمد عیسی بیک { محمود ورد ک وامیرزاده شاهزاده عبد الله وکبیر میرزا لعل محمد وستار میرزا قادر ورحیم جا ن ولد حا جی محمد حسن خا ن وعزیز میرزا مجید ومحمد ولد ولی محمد نها ر ی بو دند} وغیره .
از صنف هفتم – حبیب الله مشهو ر به حبیب الله کر ,عبد القا در ولد ملاجمعه خان ,خشنو رولد عبد الغفا ر, لعل محمد , امر الد ین ولد محمد رسو ل , سید عثما ن ولد سید محمد ,نور احمد ولد نا زنین ,عبد الباقی ولد نو ر محمد,( عبد الشکو ر ولد نظا م الدین نها ر ی بودند ), ضیأ الحق , عبد الحق ولد لعل محمد , حسا م الد ین بعقو بیان ولد محمد یعقو ب , رسو ل , احمد ,حیدرو لد حا جی عبد المو مین ,نو ر احمد عبد الغیا ث ,عبد الشکو ر مشهو ر بخواجه ونجیب الله ولد ارباب معا ذالله ,محمد عمر اسفو ر ی تیو ره ,صلاح الد ین ولد ریا ضالدین,محمد ابراهیم ,محمی الد ین ,ومحمد عتیق ولد محمد رفیق وغیره ازصنف ششم وپنجم ,محمد نصیر ولد ملا جمعه ,غبد الظا هر جلالی ولد بها ؤالد ین واحمد فیلسو ف وغیره با عر ض معذ ر ت از دو ستان که نا مها ی آنها پس ویا پیش شد ه باشدیا فرا مو ش شده باشد, سا لیا ن دراز ی از ین ما جر ا میگذرد ,فکر نمیکر دم شا ید روز ی بر سد تا ما رنجها ی را که از زند گی خود ودیگر ا ن دید ه ایم میتو انیم این رنج ها ی خو درا با دو ستها ی خو د ,مر دم خود ورسا نه ها شر یک بسا ز یم وهم یکتعداد زیا د دو ستان خو شبختانه وشکر خدا وند حیا ت دار ند میتو انند نظری نیک و سا لم خو د وهر نظر ی که دا شته باشند برای من نظر یشان محتر م است شر یک بسا زند .
من بطو ر نمو نه نا مها ی یکتعداد عز یزا ن دوران مکتب را از لعل وسر جنگل ،چقچر ان،تو لک ،شهر ک ،سا غر ،تیو ره وپسا بند که بیا د م بو دند گر فتم و صنفها ی شا نرا شا ید کمی با لا وپائین شد ه با شد معذ ر ت میخو اهم وهم صنفهای 6,5,4 وجود داشتند تنها من چند نفر او ل نمره ها یشا نرا میشنا ختم از جمله احمد فیلسو ف میگفتند که از لعل وسر جنگل بود صنف .ششم بود خلا صه من همه شما را دو ست دار م .
میآیم سر اصل مو ضو ع در یکشب از همه صنفها دعو ت شد که نما یند ه ها ی خو د ویا چند نفر از هر صنف در همین مجلس اشترا ک کنند که در همین مجلس در لیلیه او ل صنف دواز هم اتا قی که بطر ف بازار میر فتی درراه بو د دایر شد سخنرا نا ن پیرا مو ن مشکلا ت پیش آمد ه و گر سنه گی ووضعیت نا گوار مر دم در غو ر صحبت کر دند ,در آخر گفتند که برا ی هم صنفی ها ی خو د بگو ئین که سر از فر دا نیم نا ن که چا شت همر ای بر نج بما داده میشو د از طر ف حکومت این نیم نان را نمیخو ر یم وبرا ی کسا نیکه نیا ز مند اند واشد ی ضرورت دارندذخیره کر ده و میبر یم از طر ف شب تقسیم و تو زیع میکنیم .
با ید بخد مت همو طنا ن عزیز خو دبخصوص غو ریها ی عزیز بعر ض بر سا نم در همان روز ها از هرگو شه و کنا ر چقچر ان و اطراف ولایت غو ر نفرها ی آواره وگر سنه بسیا ر زیا د ی آمد ه بو دند ودرشهرو غارها و سموچ هاجا بجا شده بو دند .
در زیر گیم ها و غار ها ی دهن جر کند یوا ل وغر ب عید گاه ,در شما ل در یا گیم ها و غار های بو د سا بق جا ئیکه خا نه فعلی بچه ها ی میرزا کما ل خا ن است سر تپه ,بطر ف در ۀ غاز ی شما ل در یا از پل کا سی تیر شده دست را ست .آنگیم ها وغا ر ها ی بو د ند , در آنجا از طر ف شب جا بجا می شد ند. ودر شما ل دریا شما ل میدان هوا ئی وغیر ه جا ها بو دند ,در روز در بازار ها ,سر کها وکوچه ها سر گر دا ن بو دند ,آنقد ر علف خو ر ده بو دند انسا نها که قوا ر ه ها و قیا فه ها تغیرکر ده بو د, خو شبختا نه در هما ن سال بسیا ر گیا هان و علف ها ی کو هی رو ئیده بو د 
میگو یند قبر گر سنه را کی دیده ؟ ویا کسی ند یده قبر گر سنه را. میگو یم من دید م و گر سنه ها را بخا ک کر د یم همر ای آقا ی میرزا عبد البا قی بیغم مأ مو ردر لیسه سلطا ن علا ؤ الدین غو ری وچند نفر دیگر در پشت جو ی طر ف جنگل کند یوا ل .
بعد فیصله جلسه تصمیم گر فته شد ، هر شب از همه صنف ها بنو بت نان ها را در روی جا ئی ها انداخته میبر دند ، در غا ر ها وجا ها ئیکه این آواره گان وگر سنه گان در شب یکجا می شد ند تو ز یع میکر دند و اگر نا ن را بد ست پدر میدادی پدر بمادر نا نرا نمیداد , پسر برا ی پدر , مادر و خو اهر یک لقمه نا نرا نمیداد , همه گی لا غر,ضعیف ,بیچا ره وباصطلاح مر دم قا ف نی وار ی بو دند.یکشب درگیم هاو غار ها ی دهن جر کند یوال همرا ی چند نفررفتیم , بیک غار یا سموچ داخل شد یم, در یکغا رچند ین نفر بو دند اما چشمم بکسی افتا د که چشم ها یش مانند چر ا غ بر قی دستی که بر ق اوبه آخر میر سد بسیا ر ضعیف بر ق دارد افتا د که چشما نش می در خشید وبمن حا لتی دیگر ی دست داد ومر ا خیلی نا راحت کر د که دیگر آنطر ف نر فتم . 
خلا صه همه چیز خو درا, دار وندار, هستی ,زنده گی ،عزَ ت , شر ف ,حیثیت وآبرو ی خود را مر د م غر یب وبیچا رۀ غو ر در همین سال1351 از دست دادند و فر وختند, بد بخت شد ند ودر بدر شدند وحتی دختر ها ی جو ان خو درا که نان داده نمیتوانستند در بد ل چند رو پیه یا بخا طر زند ه ماند ن او لاد خود او را بکسی دادند ,در سال 1351 در غو ر یک فا جعه انسا نی رُخ داد که رنج وغم آنرا تا سالیا ن دراز ی این مر دم بدو ش کشید ند .
از جمله یکد ختر را که برا ی یک صا حب منصب که موا د امداد ی را تو زیع میکر ده و اولاد ندا شته از غو ربخو د بچه فر زند ی بُر ده بود ، این دختر از ولسو الی شهر ک بود در سال 1365 این دختر، که گل ماه نا م د اشت هم صنفی فا طمه, خواهر کر یم رحیمی استا د هنر ها ی زیبا پو هنتو ن کا بل بو د, من ,آقا ی نصر الله طو فا نر ا یکروز بخا نه پدر( خاند ه) خو د درغرب سرای غز نی شهر کا بل مهما ن کر د, پدر خاند ه اش تقاعد کر ده بو د ,تا رتبه دگر وا لی رسیده بود ,بعدا همر ای عبد ا لمومین یکجو ا ن غو ر ی نا مز د شد که بدبختا نه مو مین صا حب منصب بو دودرجبهه جنگ شهیدشد . این دختر تا حا ل یکنو ع محبت , صمیمیت خا ص وعشقی بمر دم سر زمین آبائی خو د دا شت و قلب او بخا طر زاده گا هش بسیا ر می تپید. 
اما در ارگا نها ی دو لتی و حکو متی غو ر چی میگذ شت ؟, در رأس حکو مت غو ر , عبد الر زاق لالا وا لی غو ر بو د, او ل حکومت محتر م هیچ خبر نبو د ,بعدا او به نا نوا ئی ها ی شهر دستو ر داد تا نان پخته شد ه خو د را بدو ن کم وکا ست , تقلب بد ستر س ار گانها دو لتی و حکو متی قر ار بد هند .
همان بو د از هر صنف ,لیسه سلطا ن علا ؤالدین غو ر ی نفر ها را وظیفه دادند , در نانوا ئی ها تو ظیف کر دند , که نا ن نانوا ئی ها را نظا رت و کنترو ل کر ده وحسا ب کنند, که نا نوائی ها نانرا پر چو ن نفر و شند . من در نانوائی رو برو ی قو ماندانی همر ا ی عبد البا قی ولد عید گل مولانا ی تو لکی وظیفه دا شتیم سا عت تقر یبا 11-11-30 بجه هر روز می آمد یم ونا نراحسا ب میکر دیم ونانها در(چپر کتها) چها ر پائی ها ی گذ اشته می شد ند ونانوای همر ای شا گر دا ن خو د (جنا ز ه) نان ها را انتقا ل میدادند به آنطر ف در یا در میدا نی پیشر و ی شفا خانه تمام نانوائی ها نان ها را در چپرکت ها در مید ان می گذ اشتند وبعدا مر دم مثل اطر اف وار ی( جناز ه نانرا خواند ه) گر دا گر د، درقطا رها نشسته ومنتظر رسید ن نو بت خو د و منتظر تقسیم اسقا ط بو دند , در بد ل دو افغا نی یک نا ن ,برا ی فی نفر از دو تا سه نان اضا فه تر نمیدادند . از والی گر فته تا سا رنوا ل , قو ماندان ,مستو فی ,وهمه می آمد ند در تو زیع نان شر کت میکر دند .

بیا د دار م براد ر م از چها ر سده آمده بو د ،میخو ا ست تیو ره برود تا چندین روز همرا ی همصنفی ها یم نتو انستیم چند دانه نان برایش تهیه کنیم تابتو اند تو شه را کر ده بخانه برو د , مر دم پو ل دا شتند مگر دو لت با نداز ه معین برا ی نا نوائی ها گند م میداد , وحتی نا نوائی که من در آن وظیفه داشتم و بود م برایم میگفت برا ی شا گر دها ی ما ، خر چه نمیتی آخر مر دم بجا ن آمد ه بود ند . 
روز ی ازروز ها طیا ره حامل معا ون صا حب صد ر اعظم , داکتر عبد الصمد حامد بچقچرا ن با جمعی از اعضا ی کا بینه بز مین نشست ,او ایل ما ه جو زا 1351 بود , بعد از مر اسمی تشر یفا تی, در پیشر و ی تعمیر مستو فیت غو ر. خو ا ستند داخل تعمیر ولایت همر ای بزر گا ن و موسفیدان بروند. وملاقات کنند , در ینجا یکتعداد جوانان غو ر گر سنه ها را تیله و تمبه وتحر یک کر دند که بر وید , مشکل خو د را بگو ئید بدو لت مر دان, پو لیس ممانعت کر د همر ای تفنگ ها ی کر ه بین برچه دراز خو د, ازرفتن مر دم غر یب وبیچا ره و گر سنه ،. سنگ با ران شر و ع شد وخوب شر و ع شد, و شیشه ها ی تعمیرمستو فیت را شکستاندند وبالاخر ه بخشو نت نه بلکه بمظا هره مسا لمت آمیز بد ل شد , او ل حر کت مظا هره چیان بطر ف جنگل طر ف کند یوا ل بود , درینو قت قو ماندن تو لی محبس غو رسید امیر خان ورد ک فکر میکرد که مظا هر ه چیان بطر ف محبس میر وند احسا ساتی شد ه بو د گفتند ,مگر خو دم بچشم خو د ندیدم که سید امیر خا ن گوشت خامرا از قصا بی گر فته بو دوگوشت خام میخو رد یعنی مورنها ی تر حم اوکا ر نکند و خشم او دوا م داشته با شد والله علم و آنجا چند نفررا بشا نه ها ی خو د بلند کر دند وصحبت و سخنرانی کر دند و بعدا متو جه شد ند یکتعداد آمد ند و راه پل را بستند , در سر پل سا بق شفا خانه ئی بو د وجنگل کوچکی بود لب دریا یکتعداد برا ی خو د چو ب آما ده کر دند بعدا کسی بآنها گفت ما با کسی جنگ نمیکنیم , بخا طر یکه هیئت ها فرار نکنند بطر ف مید ان هوائی. در آنو قت آب در یا کمی زیا د بو د , در جر یا ن نا ن چا شت بو د، که مد یر معا ر ف فکر میکنم ,ولی محمد بر ها نی بو د و والی غو رعبد الرزا ق لالا آمد ند به طعا م خانه ,گفتند که شما نما یند ها ی خو درا انتخا ب و روان کنید تا همر ای معا ونصا حب صدار ت به بینند , گپ بز نند ,خوا سته ها ومشکلات شما چی است ؟ .در ینو قت هر کس چیز ی میگفت , که به بها نه نما یند ه ها, اینها را بند ی میکنند وغیر ه وغیره مگر مد یر معا ر ف گفت هیچ کسی حق ندارد نما یند ها را بند ی کند بهمه جر ئت داد از همه گی صنف ها بو د ندچند نفر از صنف ما هم بو دند , که در محفل اشترا ک کر دیم , زما نیکه به تعمیر شار وا لی رفتیم و داخل شدیم, در اتاق طر ف غر ب ما را رهنما ئی کر دند, وزیر صحت عا مه وزیر فواید عا مه ووزیر معا رف هم بو دند ,عبد الصمد حا مد ز ما نیکه نشست بچوکی رو ی خو ده طر ما نما ینده ها کر د گفت که این کا ر خو بی بو د که شما کر د ید و شیشه ها ی تعمیر را شکستاندید. عبد الغفو رکا ر زادولد عبد الکر یم در جوا ب او گفت ما اینکا را نکر دیم , گفت پس کی کر ده ؟ گفت همین مر د م که گر سنه وآوار ه بو دند , آنها کر دند وآنها میخو ا ستند درد دل و رنج خو درا بشما بگو یند , مگر کسی گو ش نکر د, آنها هم سنگ پر تاب کر دند وشیشه ها را شکستاندند, او گا هی تهد ید و گاهی مدا را صحبت میکر د وبعضی خوا ست ها ی ما را یا د داشت کر دند{ در حدود یکسا عت کم وزیا د در واز ه ها ی گدا م را باز کر دند وبرا ی مر دم گندم تو ز یع نمو دند تا که کمی آرا مش بیا ید بعدا بسته کر دند در واز ه ها ی گدا م را برو ی مر دم یکد انه گند م هم بمر دم ندادند} بر وی یخ نوشتند وبه افتو یا آ فتا ب ما ند ند. زما نیکه ما ازتعمیر شا ر وا لی بر آمد یم نز دیک نما ز دیگر بود طر ف لیلیه می آمد یم وبعد چند دقیقه بعد تر معا ون صا حب صدر اعظم همر ای هیئت همراه خو د بمید ا ن هو ا ی چقچر ان رسید ند. وبکا بل رفتند در اخبا ر شب رادیو ی کا بل گفت که معا ون صاحب صدار ت از ولایت غو رمع الخیر واپس تشر یف آوردند.
باز چی شد ؟, وگل احمد مندیشی که در لیسه برا ی ما هند سه ومثلثا ت تد ریس میکر د بعد دوروز فو را تبد یل شد وجا ی سخت وجزا ی حکو مت وقت لعل وسر جنگل بو دو بعد لعل وسر جنگل جا ی دیگر ی بو د بنا م کون گو لعل میگفتند که حکم ده مزنگ را دا شت برا ی معلمین، زند گی مر دم غو ر بهمین منو ا ل و روا ل دوا م داشت تا اینکه بعدچند هفته گرو پ از افسران و عسکر ان کلاه آهنی از قند هار واز طر یق راه ولسو الی تیوره بشهر چقچر ان بخا طر سر کوبی گر سنه ها ی یخن کنده وعلف خو رده رسید ند . ومد تی را در غو ر بو دند دیگر کد ام برخورد وحا دثۀ رخ نداد . 
در ماه سنبله شا ید بو ده با شد بخا طر یکه هواکمی سر د شده بو د ، یک هیئتی با صلا حیتی تحتی ریا ست سید محمو د والی پر وان ،که از او تعر یف بد ی داشتند مرد م در غو ر , و به غو ر آمدند واز یکتعداد متعلمین که از طر ف ار گا نها ی دو لتی وحکومتی که مُجر م ومُحر ک و مُخر ب که در حا دثه سنگبا را ن معا ون صا حب صدار ت قلمداد شده بود ند تحقیق میکر دند. که با ز هم همین عبد الغفو ر کا ر زاد ومحمد قا سم علم و عا ر ف میر ز ا غلام حیدر خان و یو سف ساغر ی ولد محمد وتعدادی زیا دی بو دند در حدود 10 الی15 نفر میر سیدند که نامها ی شا ن فرا مو شم شده . ومن ازمحمد قا سم علم درهما ن وقت وزمان شنید م و پر سا ن کر دم که شما را لت وکوب نمیکنند؟ در جواب گفت گا هگاهی از طر ف هیئت مُشت ولگد تحفه میگر یم وما را تهد ید میکنند ومحمد قا سم علم که در آنو قت درگروپ سا رندوی ها ویا رضا کاران نظم عامه لیسه عضویت داشت .
چند روز از این نفر ها تحقیق کر دند , در روز آخرتصمیم داشتند که آنها را ذر یعه مو تر ها ی مخصو ص بند یها, آنها را بکا بل ببر ند یا انتقال بدهند و طر فها ی نما ز شا م بو د ,چند نفراز هیئت ها به لیلیه آ مد ند و میخو ا ستند تا شا گر دها ومتعلمین را مصر و ف بسا زند , زمانیکه میخوا ستند بر وند راه آنها را شا گر دان لیسه گر فتند, گفتند تا زما نیکه رفیقها ی ما نیا مد ه اند شما ر فته نمیتو ا نید , در همین جر یان بو د, نفر روان کر دند, کسا نی را که در نز د شا ن با صطلا ح بند ی بو دند, آزاد کر دند و بعدا هیئت ها رفتند , و هم وکیلا ن غو ر در پا رالما ن , از چقچر ان وکیل عبد الجبا ر خا دم ,از لعل وسر جنگل وکیل خا دم حسین بیک , از پسا بند وکیل حاجی احمد جان -,از تیو ره ,وکیل فخر الد ین خان ,از شهر ک وکیل تا ج الملو ک واز تو لک وکیل سید محمد ر فیق نادم وحا جی عبد الحسین ابراهیم زاده در سنا بو دند ,گفتند مر دم وشنید م که رفتند وکیلا ن غور ازپا د شاه خو ا هش کر دند تا این اولا دها ی غر یب وبیچا ر ه یخن کنده خو د را مو رد عفو قرار دهند .
وهم میگویند بعداز مر گ سُهرا ب نوش دارو چی سود, در همین سال 1351 کسی که کشت کر ده بو د بسیا ر حاصل برداشت , وبسیا ر فرا وا نی شد ماها ی , میزا ن ,عقرب وقوس حکو مت محتر م شر و ع کر د به تقسیم کر دن گند م وکمپل وغیره مواد ی خو راکی , ذریعه موتر ها ی عسکر ی برای مر دم یک بو جی گند م ویکدا نه کمپل عسکر ی میدادند , که حا ل بی فا ئید ه بود , وچند روز پیش در سایت پژوا ک خواندم که بمنا سبت ششمین سالگر د وفا ت محمد ظا هر شاه که در تپه نادر خا ن محفل بر گزار شده بود, نواسه اش مصطفی ظاهر و دیگرسخنرا نا ن دورۀ خاندان شا هی را طلائی ,آرا مش ,آسا یش و آرامی خواند ند , ومن میگو یم در قبر ستان ها هم آرا مش ,آ سایش وآرامی است , کسی رابا کسی کا ری نبا شد و هر کس در جا ی خو د پر تو وافتاده است . در سال 1349 داکتر ظا هر صدر اعظم کشو ر به غو ر آمده بود ،طر ف ها ی ماه سنبله و میزا ن بو د ، داکتر ظاهر آدم قد بلند ودرازو پیر کی بود ، در آنو قت سخنرا نا ن از جمله وکیل صا حب فخر الد ین خان از وضعیت نا گوا رغور،در آینده وخشک سالی در غو ر برایش هُشدار داد ، مگرگو شی شنو ائی نبو د وباز هم پیشنهاد ات مر دم غو ررا برو ی یخ نو شتند و به افتا ب ماند ندو هیچ نوع تو جه نظام شا هی وغیر شاهی وجمهو ریت مطلق العنا ن داؤد خا نی که در کوه ها وتپه ها نو شتند تل دی وی جمهور یت ونشان عقاب خو د درکوها نقش کر دند و جمهو ر ی دیمو کرا تیک طر فداررو س وجمهو ر ی اسلامی پا کستا نی وجمهو ر ی امر یکا ئی در غو ر نکر دند خلا صه کلام شعا ر بسیا ر زیاد دادند وکا ر هیچ نکر دند.