آرشیف

بسم الله الرحمن الرحیم

حدود دونیم قرن قبل ازمیلاد به ازمرگ اسکندر وعهد دولت ها ی یونانوباختری (بلخ )اقتصاد ومدنیت کابل رو به عروج وترقی گذاشته واین تمدن درکشوری پهناورهندوستان نیز نفوذ وانتشار نمود .
بعد ازآغاز قرن اول قبل ازمیلاد که دولت یونانی بلخ ،به واسطه حملات مدیا ازشمال وپارت ها ازغرب داخل انقراض گردیده ودرنتیجه این دولت به شکلی کوچکتر آن در صفحات هندوکش مستقر گردید که این امر بازهم به ترقیات ومدنیت کابل تاثر مثبتی به جاگذاشته ،این تمدن تابلاد غزنی وبست وسسیستان وسواحل سند امتداد بافت .
اکنون میخوهم تامعلومات راجع به سکه های هرمایوس که آخر ین شاهی یونانوباختر ی درافغانستان می باشد جمع آوری نموده بدسترس خوانندگان گرامی قراردهم .
هرمایوس قرارشهادت مسکوکات وفیصله که درنتیجه تهام مورخین نموده اند،آخرین شاه دولت یونانوباختر ی است درکاپیسا سلطنت کرده است ،مشارلیه باجود تهدید تهاجمات یوچی ها که متعاقب اسکائ ها به شمال هندوکوه مستقرشده بودند وخطرات تجاوز پهلواها واسکای ها که ازطرف جنوب غرب وجنوب شرق حس میشد مدت تقرباً 25یا 30سال سلطنت نموده است .
هرمایوس درنقره ومس به اشکال مدور مربع سکه ضرب زده ودربعضی مسکوکات نقره خودش وخانمش ملکه "کلیوپ Calliopeهردوبطرف روی سکه معلوم میشود ودرضرب مسکوکات خودطبیعی دوزبان یونانی وپراکریت محلی هردورا استعمال نموده وچون تنها منبع معلومات اومیباشد ذیل تفصیل بعضی ازآنها راذکر میکنم .
1.سکه های مدورنقره : تصویر شاه وملکه نیم تنه ،بازیلوس سوتروس ارمایوس کی کلیوس "یعنی شاه منجی هرمایوس وملکه کیلوپ"
2.سکه مدور نقره: روی تصویر شاه بصورت نیم رخ مضمون یونانی مثل سکه فوق.
پشت سکه :زوس بالا تخت نشسته مهاراجاسا،تراتراسا،هرمایاسایعنی "شاه منجی هرمایوس 
3.سکه مربع مسی :روی تصویرنیم تنه یکی ازارباب الانواع مصمون یونانی مثل سکه فوق پشت سکه :تصویر است مضمون پراکریت مثل سکه فوق
4.سکه مدورمسی :بطرف پشت تصورنیم تنه شاه وبطرف چپ آن تصویراستاده هرکلس این سکه ازنقطه نظر حوادث تاریخی خیلی مهم است .زیرا بطرف راست آن درزبان یونانی نام هرمایوس وبطر ف چپ آن درزبان پراکریت ریس کجولاکدفیزس ریس کوشانی ذکر شده ودوچیز را نشان میدهد.اول اینکه کوشانی ها بعد ازهرمایوس یونانی به سلطنت رسیده اند .دوم اینکه روسای کوشانی چون به سلطنت رسیدند ،ضرب مسکوکات راازروی شاهان یونانی وباختری تقلید کردند ،ناگفته نماند که در"برتیش موزیم مسکوکات مدور خورد وبزرگ مسی عجیبی وجوددارد که مربوط به هرمایوس است ومرگان درصفحه 363جلد دوم رساله مسکوکات شرقی تصاویر وتشریحات آنها را داده است .بطرف راست این مسکوکات شکل اسپ ودور آدورآن به زبان پراکریت شاه شهنشاه کبیر هرمایوس وبطرف چپ آن به زبان چینای نوشته دارد.هم چنان هرمایوس قرار نظر عمومی آخرین پاد شاه یونان وباختری کابل زمین است وسکه های عدیده ومختلف دارد درعصر اوکوشانی ها نزدیک کابل رسیده وبعضی سکه های مدورمسی دردست است که دریک طرف تصویر هرمایوس وبطرف دیگر اسم کجولاکذفیزس اولین شاه کوشانی ثبت است .
درمیان کلکسیون گردیز مسکوکات اوخیلی عمومیت دارد واقسام آن قرار آتی است .
(الف)هرمایوس وملکه کالیوپه :سکه ایست که هرمایوس بازنش ملکه کلیوپه مشترک ضرب زده وتصویر هر دوی آنهای روی دیده میشود.ودر روی دیگر سکه شاه براسپ سواراست.
(ب)سکه بزرگ مدورنقره :در روی سکه به یونانی (بازیلوس ،سوترس ارمایوس)(یعنی پادشامنجی هرمایوس )نوشته است.
(ج)سکه بزرگ مدورمسی .
(د)سکه کوچک مدورنـــــقره .
(ه)سکه کوچک مدورمسی .
(و)سکه مدورمتوسط مسی .
زیراقراریکه گفتم دریک سکه تصویر واسم هرمایوس دررسم الخط یونانی برده است ودرروی دیگرآن شکل استاده است (هرکلس )نقش است وبه پراکرایت ورسم الخطه خروشتی (کجولاکاساکوشانا یا ووگاسا هراما تهی داسا )یعنی (ریس دین دار کوشانی کجولاکدفیزس )نوشته است .
ازین معلوم میشود که ریس کوشانی نزدیک یا وارد کابل شده ودراثر فشاراوشاه یونانی کابل اسم اورا درمسکوکات خود داخل کرده است تا اینکه متعاقباً سلطنت ازیونانی ها به کوشانی ها انتقال میکند.
امروزبه هرکتابیکه مراجعه شود به این جمله که "هرمایوس آخرین شاه یونانی کابل است "برمیخوریم وگفته میگویم که هیچ مورخ ومستشرق تاحال دراین مورد اختلاف نظر ندارد .ولی اگر خواسته باشیم که تاریخ وکوالیف سقوط اورابه این مراحت بیان کنیم،عجالتاً توانیم ،زیرامنبع موثق درین زمینه دردست نیست وتفصیلات هم اگر هر….است معذالک چون این …برروی مطالعات اوضاع عمومی وشهادت مسکوکات وغیره وضع شده بازهم ازحقیت دورنی وذکرش بی مورد نیست آریانا درعصر هرما یوس چه وضعیت داشت ،با این همه هیاهووآمدن متهاجمین اسکای ویوچی آیا شمال هند وکوه ازنقطه سیادت سیاسی بدست که بوده حاشیه شمال غربی وغربی ولایت آری درآن زبان اراکوزی بدست که داده میشد ونفوذ پارتاهای غربی به کجا رسیده بوده اسکای های که درزمان سلطنت هلیوکلس به باختر …بواسطه سرپادشاها بطرف غرب رفته نتواسته درساجستان یعنی سیستان وازآنجابه قندهای وازراه دره بولان به وادی سندبه فرودی سند فرود آمده بودند .این است یک عده سوالات که درموضوع عمومیات عصر هرمایوس به آنها جواب باید داده شودیابه عبارت دیگر اگر ازقلمرونفوذ آخرین شاه یونان وباختری کابل نگاهی به اطراف افق افگند شود خطراتی بنظرمیرسید که آخرین شاه یونان وباختری راتهدیدمیکند.خطراتی که شاهان یونان باختری" کاپیسا"وساگالا" راحوالی نجه اول قرن اول مسحی تهدید میکرد درحقیقت همان خروشانی است که در عصرهلیوکلس ازابهای اکسوسی عبورکرده به لباس مهاجرت وتهاجمات اسکای ویوچی بصورت نیم دایره درحواشی سر حدات شمالی وغرب وجنوب دور زده اسباب اختناق یونانی های باختری شدواگر واضع ترگفته شود باید بینیم که اسکای کوشان،پارت،پهلواچهارشعبه یادوعناصر مذکوربه کجاها رسیده بودند.بعد ازهرمایوس ،هرمایوس در"72"سال قبل ازمیلاد به قدرت رسیده وی به روی مسکوکات خویش عنوان شهنشاه را نوشت یک نامه که اززمان حاکمیت وی بدست باستان شناسان رسیده وبروی پارچه مسی تحریر شده ،ازاین ناحیه استنباط میشود که 78سال ق م استفاده ازرسم الخط یونانی وخروشتی آشکاراظاهر میشود .هفت قسم مسکوکات زمان هرمایوس به دست باستانشناسان رسیده است .
بعدازتحقیق وحفریات میسوفوشه فرانسوی درافغانستان مسکوکات نقرین ومسین 
(هرمایوس )آخرین شاه یونانی کابل بدست آمده ولانه های آن درسال 1928مسیحی به موزیم نفیس کابل تحویل داده شده .این پادشاه درآغازسده اول میلاد درشهر کابل سلطنت نموده است .همین گونه درعهده یونانیان نه تنها کابل بلکه مجموعه سرزمین پهناورآریانا درمنتهای عروج وترقی قرارداشته است ازآن بعد مسکوکات یونانی آریانانشان میدهد که برخلاف اوایل حکمرانی یونانیان ،دریک روی سکه ها حروف یونانی ودر روی دیگران حروف آریانا ثبت گردیده است این مطلب نشان مید هد که تمدن یونانی آهسته آهسته باتمدن آریانا ممزوج وآمیخته گردیده است .
بعد ازهرمایوس دوتن ازوارثین وی شناسایی شده که حکمرانی هرروی شان 50سال ق م درشرق اقوام سیتی پایان یافت وامپراتورآن کوشانی ایشانراازقدرت خلع نموده ومتوفات ایشانرا نیزتحت سیطره خود آورد.

منابع ماخذ

1.کهزاد،احمد علی .تاریخ افغانستان. جلد دوم .کابل : انتشارات میوند،1387.
2.لاهیر،ا،ن.مجموعه کلی مسکوکات یونانوباختر وهندی .ترجمه دوکتورالف شاه حدران ،کابل :ریاست موزیم ها وحفظ ابدات تاریخی کمیته دولتی کلتور ج،د،ا.
3.کهزاد،احمد علی .مجله اریانا ،کشف مسکوکات ازمرزکه گردیز .سال پنجم ،شماره هشتم ،1326.
4. صنف دهم تاریخ .نصاب تعلیمی معارف ،1389.

1391/10/24