آرشیف

بسم الله الرحمن الرحیم 

دین مقدس اسلام  دینی است که جهت حاكم ساختن صلح و آرامش در جامعه انسانى و نفى دشمنی ها ، كدورت‌ها و كينه‌توزي‌ها و سالم‌سازى محيط زندگى انسان‌ها شعار ی را برای پیروان خویش پیش کشید ه، که  با عام ساختن این شعار  میخواهد روحیه قوی اخوت وبرادری ودر مجموع روابط دوگانه و چندگانه  را بین انسانها تامین نمایند.
از جمله  این شعار ، یکی هم  « سلام» است.
مفهوم عام وکلی که در کلمه «سلام » وجود دارد اینست که با ذکر این کلیمه  میخواهد پیام رابرای جامعه  بشری تقدیم که فهم آن اینست که : شما از دست من در امان هستید .
این پیام عالی  در انديشه دينى  مقدس سلام به مفهوم ارسال پيام صلح و آرامش است كه افراد را به هم مطمئن مي‌سازد تا به يكديگر ضرر و زيانى از بعد جاني، مالى و زبانى و غيره نرسانند.
 پيامبر صلی الله علیه وسلم در یک طرح علمی وانسانی به  تعریف فرد مسلمان پرداخته  وفرموده است که «المسلم من سلم الناس من يده و لسانه»(مسلمان كسى است كه مردم از دست و زبان او در امان باشند. ).
سلام پيش از اسلام: 
در مورد «سلام» ومفاهیم سلام باید  خدمت خوانندگان محترم بعرض برسانم که : قبل از اسلام اصطلاح پر مفهوم  مانند «سلام»  در بین مردم مروج نبود . بلکه عربها  قبل  از اسلا م برای احولپرسی از : اصطلاح« تحيت » استفاده میبردند، طوریکه  درقرآن عظیم الشان نيز به عنوان مفهوم ارتباط جمعي به آن این اصطلاح  اشاره بعمل آمده است ناگفته نباید گذاشت که درجمله این اصطلاحات ، تعدادی دیگری  از اصطلاحات  هم در بین عرب ها مروج بود که ازانجمله میتوان عبارتی  مانند :  «حياك» «اهلا و سهلا» «صباح الخير» «مساءالخير» «نعيمه» که براى برقرارى روابط روزمره در بین  عرب ها مورد استفاده  قرار میگرفت یاد اوری نمایم .
ولی طوریکه که گفته شد  : «سلام » اصلا کلمه‌ای عربی است که ریشه آن «سلم» است.  این کلمه  زمانی   مورد  استفاده قرار میګرد که انسانها به یک دیګر با هم میرسند وبخاطر  احترام و آشنایی با یک دیګر  به هم سلام می‌کنند. 
گفته میتوانیم که سلام اصلآ کلمه دعایی است، وقتی کسی به دیگری سلام می‌کند در واقع برای او سلامتی آرزو می‌کند.
در دین مقدس اسلام آمده است که مستحب است کسيکه به سلام آغاز مي کند باید  بگويد: « السَّلاَمُ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَةُ اللهِ وَبَرَكَاتُهُ» يعني سلام کننده باید ضمير جمع را استعمال نماید، بادرنظراشت اینکه بالای  کسيکه بر وي سلام داده مي شود، يکنفر باشد . در جواب سلام باید گفته شود :«وَعَلَيْكُمْ السَّلاَمُ وَرَحْمَةُ الله وَبَرَكَاتُهُ»، پس واو عطف را بياورد در گفته اش: و عليکم.
در حدیث متبرکه آمده است:
هر گاه یکی از شما  داخل مسجد گردید ودیدید که مردم مصروف نماز جماعت  هستند  ، فقط ذکر و دعا را بخوانید و ضرورت  به سلام دادنبرای مصلین که مصروف  نماز جماعت اند نیست ،  زيرا ممکن است گفتن سلام شما که به آواز نسبتآ بلندی صورت میگیرد ، نباید  باعث تشويشنمازگذاران شود . ولی  با آنهم که اگر سلام داد شود در مورد ممانعتی دیده نمیشود .
ولی  سوال در اینجا است کسانیکه  مصروف نماز خواندن هستند چگونه به جواب سلام  بپردازند .
از احادیث پیامبر صلی الله علیه وسلم  طوری معلوم میشود که مکلفیت  مصلین که در حال نماز  هستند جواب  سلام را شفاهی نه بلکه : نمازگذاران مي توانند کف دست راست خود را کمي از پشت دست چپ جدا نمايند.
در حدیثی از عبدالله بن عمر ، رضي الله عنهما- روايت است :
 «خرج رسول الله صلي الله عليه وسلم إلي قباء يصلي فيه. فجاءته الأنصار فسلموا عليه و هو يصلي، قال : فقلت لبلال : کيف رأيت رسول الله صلي الله عليه وسلم يرد عليهم حين کانوا يسلمون عليه و هو يصلي؟ قال : يقول هکذا، وبسط کفه وبسط جعفر بن عون کفه، وجعل بطنه أسفل، و جعل ظهره إلي فوق»(رواه ابوداود )
«پيامبر صلي الله عليه وسلم به قبا رفت تا در آنجا نماز بخواند، انصار نزد او آمدند و در حالي که پيامبر صلی الله علیه وسلم در نماز بود بر او سلام کردند (ابن عمر) گويد : به بلال گفتم پيامبر صلي الله عليه وسلم در حالي که در نماز بود و آنان (انصار) بر او سلام کردند چگونه جواب سلام آن را داد؟
 گفت به اين صورت : کف دستش را باز کرد، جعفربن عون ، راوي  هم کف دستش را باز کرد و کف دستش رو به پايين و پشت دستش را رو به بالا کرد».   
جمهور علماء میگویند   : 
سلام دادن بر نمازگزاران که در حال نماز اند ، جایز است، بشرط آنکه موجب تشویش واخلالی برای نمازگزاران نشود، و یا باعث عارضه ای در نماز شخص  نا آگاه نشود که منجر به باطل شدن نمازش شود، زیرا ممکن است کسی معتقد باشد که جواب سلام واجب است و بخواهد در نمازش جواب سلام را بدهد واین موجب باطل شدن نمازش گردد.
امام ابو حنفیه گفتند : سلام دادن بر نمازگزار مکروه است.
مولف کتاب « تبیین الحقائق»که ازجمله یکی از  کتب مذهب حنفی است با تمام وضاحت تذکر داده است که : «سلام دادن بر نمازگزار و قاری و کسی که در مجلس قضاء یا درس فقه است یا در قضای حاجت است، مکروه می باشد، و جواب سلام وی واجب نیست، زیرا در غیر محل (مطلوب) سلام داده است».
ولی در کتاب « شرح الخرشی علی مختصر خلیل» (1/325) مذهب مالکیآمده است:  «سلام دادن بر نمازگزار چه در فرض یا نافله مکروه نیست».
امام نووی عالم دانشمند سورایی  (متولد  سال ۶۳۱هجری)  در کتاب «المجموع »  (4/105) مینویسد : « سلام دادن بر نمازگزار مکروه نیست، و این چیزی است که احادیث صحیحه بر آن دلالت دارند».
شیخ ابن عثیمین می فرماید :
«سلام دادن بر نمازگزار جایز است، زیرا پیامبر صلی الله علیه وسلم عمل کسانی را که بر ایشان سلام می کردند انکار نکردند، مگر آنکه بترسد که موجب تشویش نمازگزار شود که در چنین حالتی بر او سلام ندهد، و یا بترسد که نمازگزار جواب سلامش را بدهد، یعنی اکثر عوام نمی دانند و ممکن است اگر شما بر آنها سلام دهید، (آنها نیز در وقت نمازشان) بگویند : وعلیک السلام! و با این کار نمازش باطل شود.
به همه حال سلام دادن بر نماز گزار  منکر نیست، زیرا پیامبر صلی الله علیه وسلم بر آن اقرار کرده اند، مگر آنکه موجب تشویش یا باطل شدن نماز سلام شونده شود که در آنصورت بر وی سلام نمی شود.
ولی نقطه قابل توجه ودقت برای یک نماز گزار  ، کیفیت جواب دادن سلام در داخل نماز است ،که نباید  جواب سلام بوسیله کلام  صورت گیرد ، یعنی نگوید : « علیک السلام» ، بلکه نماز گزار جواب سلام را با اشاره دست انجام  دهد ، یعنی  دستش را (اندکی) بالا ببرد تا بداند که جواب وی را داده، سپس اگرشخص متذکره تا هنوز در مسجد است، میتواند  بعدازختم نماز به آن شخص جواب سلام آنرا ادا نماید وبه اصطلاح با کلام جوابش را بدهد، ولی  اگر شخص متذکره تا اخر نماز باقی نه مانده بود حکم همین است که : بر نمازگزار بیشتر از اشاره دست که در فوق متذکر شدیم ، چیزی بیشتر واجب نمی باشد.
و از ظاهر نصوص اینگونه برمی آید که : جواب سلام واجب است، اما بوسیله کلام معذور است، چرا که کلام باطل کننده نماز است». ( تفصیل موضوع  را میتوان در 
« لقاء الباب المفتوح» (24/31). مطالعه فرماید.
نتیجه وحکم کلی:
در نتیجه وحکم کلی باید گفت: سلام  دادن در شرع اسلامی بر نمازگزار ممانعتی نداشته ، بشرط  آنکه موجب تشویش واخلال در خشوع  وخضوع نمازگزار(نماز ګزاران)نشود، مثلا امام درحال قرائت باشد و کسی داخل مسجد شود و سلام دهد، این موجب تشویش است و در چنین مواقعی نباید سلام داده شود. 
مصافحه  بعد از نما ز:
يکی از آداب معاشرت درزندگی ،مصافحه ،و احوالپرسی میباشد ، تعلیمات دین مقدس اسلام مصافحه وسلام دادن را  یکی از نشانه دوستی و صميميت تعریف فرموده اند : 
پیامبر اسلام محمد صلی الله علیه وسلم  میفرماید :« ما من مسلمَيْن يلتقيان فيتصافحان إلا غفر لهما قبل أن يفترقا» ( ابوداود)  يعني:«دو مسلمان با هم روبرو نمي شوند که مصافحه  نمايند، مگر قبل از اينکه از هم جدا شوند، گناه شان آمرزيده ميیشود .
قابل تذکر است که رسول الله صَلَّى اللَّهِ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ  زمانیکه اصحابش را مي‌ديد با آنها مصافحه مي‌كرد و صحابه رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُم نيز هنگامي كه با هم ملاقات مي‌كردند مصافحه مي‌نمودند.
در حدیث انس و شعبي گفته‌اند:
« كان أَصْحابُ النَّبي صَلَّى اللَّهِ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ إذا تَلاَقُوْا تَصَافَحُوْا، و إذا قَدِمُوْا مِنْ سَفَرٍ تَعَانَقُوْا»  ( اصحاب پيامبر صَلَّى اللَّهِ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ وقتي كه همديگر را ملاقات مي‌ كردند مصافحه مي‌نمودند و هرگاه از سفر برمي‌گشتند يكديگر را به آغوش مي ‌گشيدند)
طلحة بن عبيدالله رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ كه يكي از ده يار بهشتي است؛ در مسجد پيامبر صَلَّى اللَّهِ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ از ميان مجلس پيامبر صَلَّى اللَّهِ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بلند شد و به سوي كعب بن مالك رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ توبه‌اش را پذيرفته بود شتاب و با او مصافحه كرد و قبولي توبه‌اش را به او تبريك گفت. اين عمل در ميان مسلمانان از زمان رسول الله صَلَّى اللَّهِ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ و بعد از ايشان امري مشهور است.

پيامبر صَلَّى اللَّهِ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ در حديثي فرموده:
« مَا من مُسْلَميْنَ يَلْتَقَيانِ فيتصافحانِ الا تحاتَّتْ عَنْهُماً ذُبونُهُمَا كَمَا يَتَحَاتُّ عَنِ الشَّجَرَةِ وَرَقُهَا »  (هر گاه دو مسلمان كه يكديگر را مي‌بينند و با هم مصافحه مي‌كنند، گناهانشان مي‌ريزد همان گونه كه برگ درختان مي‌ريزد) .
مصافحه به هنگام ملاقات در مسجد يا در صف نماز نيز مستحب است در صورتیکه ، این دو نفر قبل از نماز با هم مصافحه نكرده باشند، بعد از آن با هم مصافحه بكنند، تا اين‌كه اين سنت بزرگ محقق شده، دوستي‌ها تثبيت شود و دشمني‌ها زدوده شود.

خواننده محترم  !
در تعدادی ازکشور های اسلامی ازآنجمله در کشور ترکیه و همچنان در برخی از مناطق  کشور عزیز ما افغانستان طوری معمول است که نماگزاران  بعد ختم سلام  با نمازگزار همجور درنماز جماعت  مصافحه نموده وبه اصطلاح  این مصافحه را از  امور اسلامی قرار میدهند .
همانطوریکه قبلآ متذکر شدم که : اگر كسي با نمازگزار دیگر  قبل از اداي فريضه نماز  درجماعت مصافحه نكرده باشد مي‌تواند بعد از دعا و اذكار مشروع وبه اصطلاح ختم نماز ،  با وي مصافحه كند؛ اما اگر با برادر مسلمان خویش قبل از نماز مصافحه نموده باشد ضرورت به مصا فحه دوم نیست .
در مورد اینکه برخي از  نمازگزاران  بلافاصله پس از سلام دوم مبادرت به مصافحه مي‌كنند، این مصافحه واحولپرسی در دین مقدس اسلام دارایی هیچگونه اصل واساس نبوده  ، بلكه ظاهراً اين عمل حتی مكروه هم است. چون دليلی برگردن آن در سنت  پیامبر صلی الله علیه وسلم  دیده نشده  است . وبالعکس   براي نمازگزار مستحب است، زمانیکه نمازاش  به اتمام رسد ، با ارمش وبا  تفکر وتعمق ،به خواندن اذكار شرعي مباردت ورزد،بخصوص انعده از  اذكاري كه در سنت رسول الله صلی الله علیه وسلم  در احادیث  تذکر یافته.

 
مواخذ ها  :
– برای معلومات بیشتر مراجعه شود به  فتاوای شیخ ابن باز در بخش نماز : (13/348)
–  الطبراني في الأوسط (97) قال في «مجمع» (8/36) : «رجاله رجال الصحيح».
–الطحاوي في «شرح معاني الأثار» (4/281)
-بخاري (4418) و مسلم (2769).
-احمد (4/289، 303)، ابوداود (5212،5211)، ترمذي (2727) ترمذي گفته «حسن غريب» ابن ماجه (3703) از حديث براء بن عازب: «ما مِنْ مسلَمين يلتقيانِ فيتصَافحانِ إلا غفرَ لهما قبلَ ان يتفرَّقا».
 
یادداشت :
امام بخاري در الادب و ابن منبه در جامع خويش از حضرت انس مرفوعا نقل كرده اند كه اهل يمن از جمله اولین کسانی بودند  كه مصافحه را اظهار نمودند.(  همان74/9 )