بسم الله الرحمن الرحیم ط !

روز معلم را به تمام استادان محترم کافه مسلمان افغانستان وخصوصاً غورباستان تبریک وتهنیت عرض میدارم !

کیست میدانی معلم؟آنکه نازد سروری

برهمایون نام وی در زیر چرخ چنبری

علم،رخشان گوهری باشد بر کلیل حیات

ارزش گوهر کـــــی داندگرنباشد گوهری

سرزمین ما مقام استادان بوده است

بازبین ازبلخ نامــی تا به اقصایی هری

لیک آواز ارسطو تاهنوز آید بگوش

از دری هرمدرسه گربا تامل  بگذری

* * * * *

می توان در سایه آموختن

گنج عشق جاودان اندوختن

اول از استاد، علم آموختیم

 پس به سودای سواد پرداختیم

از پدر گر قالب تن یافتیم

از معلم جان روشن دریافتیم

ای معلم چون کنـم توصیف تو

چون خدا مشکل توان تعریف تو

ای تو کشتی نجات روح ما

ای به طوفان جهالت نوح ما

یک پدر بخشنده آب و گل است

یک پدر روشنگر جان و دل است

معلمی شغل و حرفه نیست، بلکه ذوق و هنر توانمندی میباشد،معلمی در قرآن به عنوان جلوه ای از قدرت لایزال الهی نخست ویژه ذات مقدس خداوند تبارک و تعالی است. در نخستین آیات قرآن که بر قلب مبارک پیغمبر اکرم (ص) نازل شده،در این مورد خداوند  میفرماید :

اقرا باسم ربک الذی خلق، خلق الانسان من علق، اقرأ و ربک الاکرم، الذی علم بالقلم، علم الانسان ما لم یعلم. (علق: 1ـ 5)

ترجمه :-  بخوان به نام پروردگارت که جهانیان را آفرید. انسان را از خون بسته سرشت ؛ بخوان ! که پرودگار توبزرگوارتر است ؛ آنکه علم آموخت بواسطه قلم، آموخت به انسان آنچه را که نمی‌دانست. 

در این آیات خداوند، خود را «معلم» می خواند و جالب این که معلم بودن خود را پس از آفرینش پیچیده ترین و بهترین شاه کار خلقت، را به اشرف المخلوقات یعنی به انسان  داده است.

مقام معلم بودن خدا، بعد از آفرینش قرارداد. آن انسانی را که هیچ نمی دانست، به وسیله قلم آموزش داد که این از اوج خلاقیت و هنر شگفت خداوند در امر آفرینش حکایت دارد:

چو قاف قدرتش دَم بر قلم زد        هزاران نقش بر لوح عدم زد

از این رو، می توان گفت که هنر شگفت معلمی از آن خداوند عالم است.

دغدغه معلم همیشه این است که حیات بشر، بر مدار ارزش ها و کرامت انسانی بچرخد و شناخت خدا و مکتب و دین، همت اساسی آدمی باشد و هیچ بیگانه ای را مجال تجاوز به فرهنگ ارزشی دین و میهن فراهم نیاید.

پس باید بدانیم که دست توانای معلم است که چشم انداز آینده ما را ترسیم می کند.

حضرت علـــی (ع) می فرماید: « هرکس چیزی به من بیاموزد، مرا غلام خویش کرده است.» این جمله برای ما بیان میکند تا معلمان واستادان قدر خود را بدانند و تشخیص دهند که چقدر، وجود آنها در سرنوشت یک ملت مؤثر است.

در زبان دری  فارسی  و عربی کلمه «علم» به دو معنای مختلف بکار میرود.

1- معنای اصلی و نخستین علم، دانستن در برابر ندانستن است. قرآن کریم به این معنا اشاره کرده است که « هل یستوی الذین یعلمون و الذین لا یعلمون» «آیا یکسانند آنان که می دانند و آنان که نمی دانند.» (سوره زمر/آیه 9)از این منظر به همه دانستنیها صرف نظر از نوع آنها علم گفته می شود مطابق این معنا، اخلاق، ریاضیات، فقه، ‌دستور زبان، مذهب، زیست شناسی و نجوم همه علم اند… کلمه Knowledge در انگلیسی و Connaissance در فرانسه معادل این معنا علم اند.

2-کلمه علم در معنای دوم منحصراً به دانستنی هایی اطلاق می شود که بر تجربه مستقیم حسی مبتنی باشند… علم در این جا در برابر همه دانستنیهایی قرار می گیرد که آزمون پذیر نیستند. اخلاق (دانش خوبی ها و بدیها) متافیزیک (دانش احکام و عوارض مطلق هستی) عرفان (تجارب درونی و شخصی) منطق (ابزار هدایت فکر) فقه، اصول، بلاغت، و … همه بیرون از علم به معنای دوم آن قرار می گیرند و همه به این معنا غیر علمی اند کلمه SCIENCE در انگلیسی و فرانسه معادل این معنا علم اند.

دیده می شود که علم در این معنا بخشی ازعلم به معنای اول را تشکیل می دهد و به سخن دیگر علم تجربی نوعی از انواع دانستنیهای بسیاری است که در اختیار بشر می تواند قرار گیرد. رشد علم به معنای دوم عمدتا از آغاز دوره  باززايي علم و هنر به بعد است در حالیکه علم به معنای مطلق آگاهی (معنای اول) تولدش با تولد بشریت هم آغاز است. آیه قرآنی «خلق الانسان علمه البیان» (خداوند رحمن انسان را آفرید و بیان را به وی تعلیم داد/ رحمن/4و3) بهترین موید این معناست.

اهمیت مقام معلم
شرافت و مرتبت معلم زمانی اهمیت دارد که بتواند شان خداوند و پیامبران را در وجود خود محقق سازد و پیوند انسان به هدف متعالی خلقت یعنی عبادت را برقرار سازد.

داستانی جالبی از خضر”ع “ و موسی” ع “میخوانیم :

بهترین نوع این رابطه که سرشار از ادب و فروتنی است، در داستان حضرت موسی (ع) به عنوان شاگرد و حضرت خضر (ع) در مقام معلم ـ میخوانیم. موسی (ع) روزی قومش « قوم بنی اسراءیل» را به یکتا پرستی دعوت مینود شخصی بلند شد ،پرسید ای پیامبر خدا در دنیا کسی ازتوعالم تر وداناتر است ؟ موسی گفت نه خیر در همان لحظ خداوند وحی کرد : ای موسی یکدانه ماهی را گرفته به تنگه دریا روان شو هرزمانیکه ماهی از زنبیل ناپدید شد، بدانکه عالم بنام خضر (ع) در همان جا سکونت دارد.ازآن علم وخردبیا موز و پس موسی (ع) مأمور شد تا از بنده ای صالح به نام خضر (ع) کسب علم کند. قرآن در آغاز گفتگوی این معلم و شاگرد را این چنین بیان می کند:

قال له موسی هل اتبعک علی ان تعلمن مما علمت رشداً * قال انک لن تستطیع معی صبراً * و کیف تصبر علی ما لم تحط به خبراً * قال ستجدنی ان شاء الله صابراً و لا اعصی لک امراً * قال فان اتبعتنی فلا تسئلنی عن شی ءٍ حتی احدث لک منه ذکراً. (کهف: 66 ـ 70)

موسی به او گفت: «آیا از تو پیروی کنم تا از آنچه به تو تعلیم داده شده که مایه رشد است به من بیاموزی؟ گفت : «تو هرگز هم پای من نمی توانی صبر کنی و چگونه در مورد چیزهایی که از آن شناخت نداری، صبروشکیبایی می کنی؟» گفت: «اگر خدا بخواهد، مرا شکیبا خواهی یافت و در هیچ کاری نافرمانی تو نمی کنم». گفت: اگر به دنبال من آمدی، چیزی از من مپرس تا خودم از آن با تو سخن بگویم.»

 دو تعریف از علم

ـ در نگاه اول به علم که نگاه ترکیبی به معرفت است خداوند معلم اول و پیامبر معلم ثانی است چرا که پس از تعلیم آدم توسط خداوند دستور «قال یا آدم اننبئهم باسمائهم» (ای آدم ملائکه را به این اسماء آگاه ساز)( بقره 33) آدم علیه السلام داده شده این بدان جهت است که اساساً هدف آفرینش انسان با علم و معرفت پیوند ناگستنی دارد ـ در این معنا هدف از ارسال معلم ثانی ارائه معرفتی است که انسان بواسطه آن به عبادت می رسد «هو الذی بعث فی الامیین رسولاً منهم تیلوا علیهم آیاته و یزکیهم و یعلمهم الکتاب و الحکمه و ان کانوا من قبل لفی ضلال مبین» (اوست خدایی که پیامبر بزرگوار از میان شان برانگیخت تا بر آنان آیات وحی را تلاوت کند و آنان را پاک سازد و شریعت کتاب و حکمت الهی را بیاموزد که پیش از این همه در ورطة جهالت و گمراهی بودند (جمعه/2) در این آیه همه علوم از جمله بیان، اخلاق،‌ تعلیم کتاب و حکمت، برای رهایی از گمراهی و یافتن راه هدایت (عبادت) توسط پیامبر (ص) معرفی شده است. در نگاه دوم که نگاه تفکیکی به شاخه ای معرفت است. معلم اول ارسطو است چرا که «وی نخستین واضع علم منطق بود … و راه دلیل و برهان منطقی را باز نمود و معلم ثانی نیز ابونصر فارابی است بخاطر آنکه او اول بار کتب حکمت یونانی را که ارسطو و غیره تحریر کرده اند از یونانی به عربی ترجمه کرد و تعلیم داد….

روز معلم به همه استادان مبارک باد!!!

لعل میر دانشور «مرادی»

13 میزان 1390

فیروز کوه ،غور باستان