منشور رنگین و چند ضلعی صیام

یکی از سنت های خجسته و پر بسامد در زبان و ادبیات فارسی- دری، عجین بودن مفاهیم اسلامی و مضامین دینی و اخلاقی در قالب شعراست. از آن جمله ماه پر میمنت رمضان به عنوان یکی از بناهای  پنجگانۀ اسلامی، با منشور رنگین و چند ضلعی، در متن کلام سخنوران، حضوری سبز دارد.
در این سطور برآنیم به گلزمین دواوین و مجموعه های شعری سخنوران بزرگی سفر فراهم بینیم و به چیدن گل‌هایی مبادرت ورزیم که آمیخته با بوی دلاویز صیام است و چنین گل‌چینی و هدیه کردن آنها به روزه‌داران، سنتی است همایون، تا بدین وسیله افاده داده گردد که هیچ مضمونی در حیطۀ مذهب به اندازۀ روزه، در شعر شاعران کاربرد نداشته است.

قرعۀ فال، به نام صائب تبریزی زده شد. هرچند وی سخن از روزۀ موسم تابستان دارد، طاعونِ موسوم به "کرونا" هم آتش نامرئی است که دیریست به کوی و برزن این کرۀ خاکی شعله ور شده است.

خوشا به حال مؤمنی که کمر مبارزه بر ضد نفس اماره می بندد و با سلاح روزه به صف خصم گناه می تازد.

اکنون بنگریم که این غزلسرای بزرگ سدۀ یازده چه گونه کسوت توصیفی بر قامت رمضان دوخته است:

برق خاشاک گنه، روزۀ تابستان است

دود این آتش جانسوز به از ریحان است.

امسال غم دشواری حضور در مساجد و عدم شرکت به تراویح و ختم‌های قرآن عظیم‌الشان، در بسا از عبادتگاه های مسلمانان دغدغه ای شده است که اندوه سنگینش دیده ها را به نم می‌نشاند. بیاییم روزانه حداقل یک پاره قرآن‌مجید را الی پایان رمضان در خانه تلاوت کنیم؛ زیرا همان گونه که صائب بر آن اشاره دارد:

می توان یافت ز سی پارۀ ماه رمضان

آنچه زاسرار الهی همه در قرآن است

باور کنیم دراین ماه پرفیضی که دهه نخستینش رحمت است، دروازه توبه در برابر ما فراز شده، از صدق دل بموییم، و گریبان و دامن از سیل سرشک تر سازیم، تا حق تعالی از تقصیرات ما بگذرد. این بیت زیبای صائب به چه پیمانه تسلی‌زاست و موجب قوت ایمان ما، وقتی که معتقد باشیم:

هست در غنچه لب بستۀ این ماه نهان

گلستانی که نسیمش نفس رحمان است

آری، در میان یک غنچۀ آن یک گلستان نهفته است و نسیمی که دراین گلستان می‌وزد نفسِ جان پرور رحمان است.

آیا سزاوار است که از این لطف الهی غافل باشیم وازاین گنج نهفته گوهر به کف نیاریم؟

مشو از عزت این مهر الهی غافل

که در این مهر بسی گنج گهر پنهان است

 تسلی‌دهی صائب را ببینید، در این برهۀ پر دلهره‌ای که تمام تشویش ها ناشی از آفت وبای گسترده در گسترۀ خاک است که احتمال کوتاهی عمر را در قبال دارد، می‌گوید: روزه گیرید که رمضان ماه بخشش خدای مهربان است. اگر کسی از صدق، خود را در کنف توکل او قرار داد و از خوان وسیع لطف او بهره ور شد، ان‌شاءالله نه تنها، از چنگ آفات می‌رهد که به درازی عمر نیز نایل می‌شود:

می کند روزۀ ماه رمضان عمر دراز

مد انعام درین دفتر و این دیوان است

 یک معنای روزه کسب آگاهی از حال فقرا و تهی‌دستان است. بیتی را که در زیر می‌خوانیم زنده ساز احساس نوع‌دوستی است. بدین مفهوم اگر پنداشتی که در روزهای رمضان نیاز به خوردن آب و نان داری، بدان که هزاران خانواده‌ای هم هستند که چه در این ماه شریف و چه در غیر آن، لقمه نان جوینی برسفره ندارند؛ پس نباید از احوال آنان غافل ماند. این غفلت در صورتی از آدمی زایل می‌شود که یک ماه با گرفتن روزه، تجربه بیندوزد تا بداند که همنوع او را زندگانی از چه منوال است؟:

غفلت از تشنگی و گرسنگی کم گردد

که لب خشک براین بند گران سوهان است.

یکی از خصوصیات ماه صیام، غرورزدایی است، تا فروتنی و شکسته دلی و عجز و انکسار بر آدمی چیره نشود، تیر دعا به هدف اصابت نمی‌کند. متیقن باید بود که ورود به منزلگه مقصود با گردن‌فرازی، محال است؛ باید قامت خویش به دری که همه محتاج آن‌اند، کمان‌گونه خماند و بعد وارد آن شد. به این توصیۀ صائب گوش بگماریم:

باش با قد دو تا حلقۀ این در صائب
که مراد دو جهان در خم این چوگان است.

•
حلول رمضان به همه عزیزان مبارک.

 عبدالقیوم ملکزاد