آرشیف

اهدا به همکاران عزیز

در فضای نظام تعلیمی وتربیتی قرن بیست ویکم هزارۀ سوم میلادی مقوله های سرعت، دقت ، اطلاعات وتکنالوجی نوین مطرح بحث است، در این فضای آموزشی عقیده بر این است که به منظور تدوین استندرد ها(مجموعۀ کیفیت قابل قبول) بالاخص در یک صنف، ویا یک محیط آموزشی باید نیازهای شاگردان که آینده سازان جامعه اند، مد نظر گرفته شود. محیط آموزشی باید با میتودها و روش های جدید آموزشی آراسته گردد،زیرا عقیده بر این است که انطباق های پویا یا روش های فعال ومشارکتی به طورمؤثردر فضای کیفی آموزش، تأثیر دارد.انطباق های پویا می توانند پروگرام های در سی را به یکدیگر مرتبط وهماهنگ کنند و مفاهیم عینی- ذهنی را عینی تر سازند و به یقین می توان گفت، برخی درسها و محتواها که در فضای مناسب تعلیمی(آموزشی) بر اساس استندردها،غنی شده اند بر پروسۀ آموزش ویادگیری تأثیر به سزایی دارند.

برای رسیدن به اهداف عالی نظام معارف کشورما، که در چوکات نصاب تعلیمی تجدید نظر شده، تسجیل گردیده و رسیدن به استندردها، ارزش ها ومعیارها ی اسلامی،ملی و بین الملی باید به صورت متداوم در سطوح مختلف نظام تعلیم و تربیه وبخصوص در روش های تدریس درمقاطع وشرایط مختلف بازنگری شود، تا خسارات مادی و معنوی هنگفتی که درچند دهۀ اخیرقرن بیست متحمل گردیده است، مرفوع گردد. بنابراین،در این مقاله،سوالات ذیل مطرح است : نظام تعلیمی و تربیتی در قرن بیست ویکم چگونه است؟خصوصیات وصلاحیت های معلم در قرن بیستم چیست؟
تحولات سیاسی قرن بیست در جهان، سبب تحولات و تغییرات اجتماعی،اقتصادی،سیاسی فرهنگی و… درکشورهای مختلف گردید. این مسایل باعث شد تا کارآیی ومؤثریت نظام های تعلیمی وتربیتی کشورهایی مانند افغانستان که دارای ساختارهای سیاسی،اقتصادی واجتماعی مختلف اند، مورد سؤال قرارگیرند. بنابراین درکشورما بنا به اهمیت موضوع بادر نظرداشت شرایط در،پالیسی،اهداف عمومی،سـاختارسیستم تعلیمی وتربیتی، پـلان تعلیـمی،استـراتیژیهای اصول تدریس وآموزش، سنجش وارزیابی دستاوردهای آموزشی نظام معارف کشورتغییرات مثبت درمطابقت باارزشها ومعیارهای اسلامی ،ملی وبین المللی رونما گردید، تا بتواند برای مقابله با مسایل فوق الذکروارتقاء کیفی نظام تعلیمی و تربیتی کشوروهمچنان افزایش تقاضا برای ایجاد و تأسیس مکاتب و مدارس وافزایش مصارف آنها وچلنچ های دیگرازین قبیل، جوابگوباشد.همچنان برای اینکه از نظام تعلیمی و تربیتی قرن 21 میلادی تصور خوبی داشته باشیم وبه آن همگام شویم، لازم وضروری به نظر میرسد تا بصورت دایمی درنصاب تعلیمی ملی کشور، مفردات درسی وروشهای تدریس وارزیابی را با روحیۀ انتقادی وعلمی بازنگری کنیم تااز تغییرات تکراری بی ثمروناپایدار که تجارب تلخ آموزش را همراه دارد جلوگیری گردد ، تا نظام معارف ما بتواند درآینده در ارتقاء کیفیت و کمیت آموزش بیشتر ازپیش ، مفید ومؤثر واقع گردد.
برای درک بهترموضوع لازم به نظر میرسد تا رویدادها و حوادث قرن گذشته(21) را بطور اختصارمرورکنیم.

 

فضای قرن بیست چگونه بود؟
قرن بیست پرُحادثه ترین قرن هایی است که انسان پشت سر گذشتانده است.دوجنگ جهانی اول و دوم ( درسالهای 1914 تا 1918 و 11939 تا 1945 میلادی ) که در کشتار وویرانی نظیر نداشت، انقلاب اکتوبر1917روسیه، انقلاب مردمی چین( در 1949 میلادی) ،ایجاد سازمان کشورهای غیرمنسلک بعدازجنگ دوم جهانی ،ایجاد پیمان های نظامی از قبیل:سیتو(یا پیمان جنوب شرق آسیا، مانند:تایلند،سنگاپور و دیگرکشورهای جنوب شرق آسیا درآن عضو بودند) وسنتو(یا پیمان بغداد که درآن کشورهای عراق،ایران،ترکیه وپاکستان عضویت داشتند)و ناتو (مرکزآن بروکسل که درآن کشورهای بزرگ بلاک غرب یا کشورهای دارای نظام سرمایه داری که در رأس آنها کشور امریکااست، مانند:فرانسه جرمنی ،ایتالیا،استرالیا و..) وورسای (بلاک شرق یاکشورهای دارای نظام سوسیالیستی که در رأس آنها اتحاد شوروی قرار داشت و اکنون مضمحل گشته است ،تقسیم کوریا به شمالی وجنوبی بعد از جنگ جهانی دوم، تأسیس سازمان ملل متحد(در1945)، استقلال هند(1947م)، ایجاد کشوربنگله دیش(1972م) ، ایجادکشورپاکستان (1947م ) ،فروپاشی اتحاد جماهیرشوروی واروپای شرقی(1991م)، فروپاشی دیواربرلین(1991م)، انقلاب اسلامی ایران(1979م)، حوادث اخیر افغانستان (ازکودتای 7ثور1357 برابربه1978م به این طرف) برچیـده شـدن بساط نظام های سلطـنتی در چـندین کشورنظیرمصروایران، به اسـتقلال رسیـدن کشـورهــای زیر استعمار، شــروع وختـم جنگ سـرد، جنـگ روس وجاپان(1905م)،اضمحلال امپراتوری ترکیۀعثمانی بعد از ختم جنگ اول جهانی، پیشرفت عظیم علم وتکنالوژی ، شـگافتن اتـم، پیـاده شـدن انسـان درکـرۀ ماه، کشف واستعمال کمپیوتروانترتیت،آلودگی بیش ازحد محیط زیست، مباحث جهانی شدن، سرتاسری شدنIT ، ایجاد دولت الکترونیک ، پدایش امراض ایدز ، امراض ناشی از آلودگی محیط زیست و…
فرق قرن بیست ویکم باقرون گذشته بخصوص قرن بیست دراین خواهد بود که مشکلهای منطقوی تبدیل به مشکل های جهانی خواهند گردید. بنابراین، باید در قرن بیست و یکم پایه های نظام آموزشی را هرچه بیشتر ریشه دارترکنیم تا بتوانیم در مقابله با این همه تغییرات وتحولاتی که پیشرو داریم ،سرفرازبایستیم وبرای نسلهای آینده که فردای کشور به آنها تعلق دارد خدمتی کرده باشیم . استاندارد سازی دراوایل قرن بیست ویکم چیزی عجیب ومشکلی نیست.بلکه علمی کردن نظام آموزشی ومطابقت دادن آن با تحولات روز می باشد وتعلیم وتربیه با کمک استاندارد سازی باید برای آیندۀ بهتر و شفافتر،آماده شود.
دراینجا سؤالی مطرح می گردد که چه مسائل اساسی در تعلیم وتربیۀ قرن بیست ویکم مدنظر گرفته شود؟
بطورقطع هیچکسی نمی تواند بگوید که قرن بیست ویکم دارای چه خصوصیاتی خواهد بود. اما آنچه مسلم است این است که ، دنیا مانند هزاران سال قبل روال آرام وکُِندی نخواهد داشت وبسی جای امید وخوشبختی است، که انسان با تکیه بر هوش وتفکرخود که از خصوصیات صفت شدۀ او درقرآن کریم می باشد و به واسطۀ آن به عنوان اشرف مخلوقات معرفی شده است . شیوه وروشهای در برابر موانع وچالشهای این قرن بیابد.اما آن چه که به نظر می رسد تعلیم وتربیه به چهارمسئلۀ مهم در قرن بیست ویکم مواجه خواهد بود که اگر از همین اکنون در صدد پاسخ قاطع برای آنها نباشیم برای ما ونسل فردا، نگران کننده خواهد بود:
1- افزایش جمعیت شاگردان وپلان دقیق وآینده نگر؛
2- کیفیت آموزش واستانداردهای علمی ،جهانی وملی؛
3- افزایش بهره برداری از همۀ ابعاد؛
4- مطالعات تطبیقی وتحول بر مبنای زمان ،ضرورت وفرهنگ.

خصوصیات معلم در قرن بیست و یکم میلادی
همانطوریکه قرن (21)،قرن اطلاعات،ابتکار،مهارت،وسرعت میباشد.بنابراین،ویژگیهای معلم در این قرن بر اساس این اصول استوار می باشد:
الف) اطلاعات؛
ب) ابتکار؛
ج ) مهارت وسرعت؛
د) خصوصیات اخلاقی.

الف) اطلاعات ومعلومات برای معلم چه ارزشی دارد؟
معلم قرن 21باید نه تنها بالای مضمونی که تدریس می نماید حاکم باشد بلکه اساسات علو دیگر را نیز بداند.ازینرو،معلم باید همیشه خودرااز طریق خودآموزی ظرفیت سازی نماید،زیرا بالا بردن اطلاعات و معلومات جزء خصوصیات معلم شمرده می شود. در بحث اطلاعات برنامۀICT)) جایگاه خاصی دارد که به آن می پردازیم:

1- آشنایی با تکنالوژی تعلیمی: برای ارتقای ظرفیت و کسب مؤفقیت در قرن 21، معلمان باید شاگردان را با روحیۀ خودآموزی، خودکنترولی وخود قضاوتی تربیه نمایند. بنابراین، معلمان را لازم است تا با کامپیوتروانترنت واستفاده از آنها درتدریس واقف باشند و شاگردان را نیز به استفاده از آنها درآموزش ترغیب کنند، زیرابااستفاده از تکنالوژی وبلند بُردن سطح علمی است که جستجوگران علمی قادر میگردند تا بدانند که علم امروز علم فردا نیست. ازینرو، معلمان با استفاده ازین تکنالوژی باید معلمانی باشند محقق و پژوهشگرتا بتوانند شاگردان پرسشگرامروزومحققان فردا تربیت نمایند؛
2- آشنا یی بااستانداردهای جهانی کیفیت کار؛
3- بالابردن اطلاعات ومعلومات عمومی: معلم قرن بیست ویکم درهمه رشته های علوم باید معلومات واطلاعات خودرابا ببرد ،چراکه بسیاری از علوم باهم وابسته اند. اصلاحات رایج روزرا بداند،اوضاع سیاسی،اقتصادی واجتماعی جامعۀ خودرا بداند و در نهایت به علم روانشناسی آگاه باشد ، به این دلیل که یک معلم بیش از معلم بودن خود باید یک روانشناس باشد؛
4- تدریس فعال و مشارکتی: معلم را لازم است تا با روش های فعال تدریس مانند: روش بارش مغزی،روش ایفای نقش، روش نمایشی،روش بحث گروپی،روش حل مسئله،روش استقرایی،روش اکتشافی،و…رابداند وبفهمدکه کدام روش را در کدام مضمون ودر کدام صنف بکار گیرد؛
5- شرکت دردوره های داخل خدمت: معلم باید همیشه درحال فراگیری علم باشد واطلاعات و معلومات جدید ونو را فراگیرد،در ضمن معلم را لازم است تا همیشه یکسان تدریس ننماید،بلکه لازم است تا مطالب را از جهات مختلف و زوایای متعدد بیان نماید.
6- آشنایی با اصول روانشناسی تربیتی: معلم باید شاگردان خود را بشناسد، شرایط زنده گی آنهارا بداندو تاحدی به زنده گی خانوادۀ آنها آگاه باشد، غیرآن نمی تواند به درستی وظیفه اش را انجام دهد؛
7- داشتن پلان درس: معلم باید، پلان تدریس سالانۀ خود را بادر نظر داشت درس های کتاب وجنتری ترتیب نماید،سپس پلان روزانه را تنظیم کند. همچنان معلم باید در مورد مراحل تدریس،ارزیابی تشخیصی،تکمیلی وپایانی را بداند و در مراحل تدریس خود آنهارا بکار گیرد.هدف های جزئی وکلی هر درس را شناسایی کرده بتواند.

 

ب) آیا داشتن ابتکار برای معلم ضروری است؟
قرن بیست ویکم را قرن ابتکارنیز می گویند. ازینرو ، معلم باید دارای خصوصیات ذیل باشد:

1- معلم باید دارای استعداد وتوانایی پرورش افکار نووجدید باشد، انگیزه های نو آوری که در نهاد شاگردان باالقوه وجود دارد به وسیلۀ معلم با ابتکار به فعلیت می انجامد و این صورت نمی پذیرد، مگراینکه معلم خودش مبتکر باشد.
2- طرح سؤالات در صنف: معلم مبتکر،همیشه سؤالاتی را به منظورایجاد انگیزه وتحریک حس کنجکاوی شاگردان طرح می نماید تا شاگردان به فعالیت وادار گردند وعشق فراگرفتن علم در آنها زنده شود.
3- وادار کردن شاگردان به تفکر: معلم مبتکر به افکار شاگردان احترام می گذارد، رسامی ها،کارها،سخنان ویا جوابات شاگردان را به مسخره نمی گیرد،بلکه از نگاه ابتکاری به آنها می نگرد.
4- ترس نداشتن ازشکست: معلم مبتکر ازشکست خود نمی هراسد ، بلکه طرح های ابتکاری خود را آزمایش می کند وجواب و نتیجه را می گیرد وبه همه منعکس می کند.
5- خطرپذیری: معلم مبتکردر راه خود هرگونه خطری را می پذیرد اعم از خطرات مالی یا غیر مالی،زیرا به هدفش معتقد واستواراست.
6- معلم مبتکرمی آزماید وتجربه می کند تا بتواند روش جدید وطرح نو به وجود آورد.
7- معلم مبتکردرتدریس ایجاد انگیزه می کند، مثلاًًعنوان را به سؤالیه تبدیل می نماید، به ارتباط موضوع سؤال مطرح می کند، نقشه یا عکسی را نشان می دهد،یا به ارتباط موضوع فکاهی یا قصه یی می گوید.
8- معلم مبتکرشاگردان ناتوان را شناسایی می کند وبه آنها کمک بیشتر می نماید،وبه شاگردان ممتاززمینۀ فعالیت بیشتررا مساعد می سازد.
9- معلم مبتکر به تفاوت های فردی شاگردان توجه دارد،او(معلم) باید بداند که به کی چه مسئولیتی بسپارد.

 

ج) مهارت وسرعت برای معلم چه اهمیتی دارد؟
سومین ممیزۀ قرن بیست ویکم،مهارت وسرعت است. به این ارتباط معلم باید دارای خصوصیات زیر باشد:

1- مهارت های فردی: به کار گیری روش های فعال تدریس مطابق به روحیۀ موضوع درس،داشتن قدرت تجزیه وتحلیل مسائل وقدرت تصمیم گیری.
2- مهارت های ارتباطی: شامل کنترول احساسات،قدرت بیان مطالب،گزارش دهی و…
3- مهارت درتدریس: معلم باید روش های تدریس فعال و مشارکتی رابداند وآنهارادر تدریس بکار گرفته بتواند.
4- بکارگیری مواد ضروری تدریس: معلم باید از مواد ممد درسی محیطی ومواد ضروری تدریس استفادۀ معقول کرده بتواند.
5- مهارت تجزیه وتحلیل مسائل: معلمانیکه دارای استعداد فوق العادۀ اند،در بارۀ موضوعات گوناگون بحث می کنند، مسائل را همه جانبه تجزیه و تحلیل می نمایند.
6- هدف ار تعلیم وتربیه تنها فراگیری علم نیست،بلکه تربیه وپرورش روحیۀ اسلامی ورشد خصوصیات اخلاق اسلامی درشاگردان بسیار مهم است.
7- مهارت های اجتماعی.

ازینرو،به خصوصیات اخلاقی معلم قرن بیست ویکم میلادی می پردازیم.

د) داشتن خصوصیات اخلاق اسلامی برای معلم قرن بیست ویکم چه اهمیت دارد؟

1- مراعات آداب ورسوم اسلامی واجتماعی: معلم قرن بیست ویکم نباید به بهانۀ پیشرفت علم وجهانی شدن، آداب و رسوم اخلاق اسلامی و اجتماعی خود را کنار گذارد و حریم عفت و پاکدامنی جامعه را خدشه دار سازد.
2- نشاط وشادابی: معلم را لازم است در وقتی که به صنف داخل می شود مشکلات زنده گی خود را که ناشی از تغییر وتحولات جامعه اش می باشد، مانند: بیماری،فرضداری بی سرپناهی و… را کنار گذارد.هرگاه کسلی وافسرده گی بر معلم غلبه کند باعث انتقال آنها به شاگردان می گردد.
3- قیافۀ ظاهری: معلم رالازم است با ظاهری آراسته وارد صنف شود. چنانچه رسول اکرم (ص) قبل از خروج از منزل، مقابل آئینه میرفت وظاهر خود را مرتب می نمود. ازینرو، معلم باید ازرسول اکرم(ص) که الگوواسوۀ اخلاق است،درس بگیرد.
4- معلم باید دارای سینۀ فراخ باشد وتوانایی پشت سر گذاشتن بسیاری مطالب را که از شاگردان سر می زند ، داشته باشد.
5- مهمترین خصوصیت معلم قرن بیست ویکم اخلاص است . مکتب درس،صنف،رفتار،گفتار همه باید بوی اخلاص بدهند. هدف معلم باید پیشرفت جامعه وترقی آن باشد واگراکسیر اخلاص در کار معلم نباشد هر چند در زمینۀ علمی،معلم مؤفق باشد ،بهیچوجه ارزش معنوی ندارد.
6- معلم مؤفق قرن بیست ویکم علاوه بر اینکه به خود شخصیت قائل است برای دیگران اعم از شاگردان،همکاران ودیگر افراد جامعه ارزش وشخصیت قائل است.
7- معلم مؤفق باید تعهد در کار ووظیفه داشته باشد، همگام با جامعه حرکت کند، برتمامی زوایایی علوم وفنون جدید دسترسی پیدا نماید. تعهد وظیفوی سبب درست استفاده کردن از اطلاعات علمی می شود وگرنه موجب تباهی جامعه می گردد.
8- یکی از خصوصیات بسیار مهم معلم قرن بیست ویکم تقوا است،اگر معلم تقوا نداشته باشد شاگردانش عاری ازین صفت نیک وپسندیدۀ اسلامی خواهند بود. کسی که تقوا نداشته باشد تحت تأثیر فرهنگ های مخرب قرار خواهد گرفت واز تهاجم فرهنگ های ناپسند (تهاجم فرهنگی)استقبال خواهد نمود.
9- معلم مؤفق وظیفه شناس است، اززیر بار مسؤلیت به بهانه های مختلف شانه خالی نمی کند، تأخیر درکار نمی نماید، درصنف وقت را تلف نمی کند، درانجام هرکار خدا(ج) راحاضر وناظر میداند،درانجام وظیفه چشم به توصیف یا پاداش ندارد.
10- معلم مؤفق، مهربان وباعاطفه است. این صفت معلم باعث می شود تا شاگردان به خواندن درس وآمدن به مکتب تشویق شوند. چنانچه شاعری گفته است:
درس معلم اربود زمزمۀ محبتی جمعه به مکتب آورد طفل گریزپای را
11- معلم قرن (21) باید دارای ذهنیت مثبت باشد، مسائل نووجدید را با دید مثبت ببیند. مثبت دیدن مسائل سبب تقویت روحیۀ رقابت سالم می شود.
12- منافع جامعه را برمنافع خود مقدم شمارد.

تحول اساسی وپایدارهر جامعه مربوط ومنوط به متحول شدن نظام تعلیم وتربیۀ آن جامعه است ومحور اصلی تحول وتوسعۀ نظام تعلیم وتربیه بهبود کیفیت کار وزحمت کشی معلم است. معلمان به عنوان پایه گذاران اندیشه های علمی، مبلغان ارزشهای اسلامی ،ملی وبین المللی ومسئولیت های اجتماعی اطفال،نوجوانان وجوانان ما می باشند. طرفداران ترقی وپیشرفت درجوامع حامیان واقعی معلمان می باشند.
معلمان محترم باید بدانند که در چه شرایطی زنده گی می کنند، فکر،عمل وتوان خود را محدود به مرزهای جغرافیایی خود نکنند،از قدرت ابتکارو مهارت برخوردارباشند،فعالیت های خود را محدود به خواندن چند کتاب نکنند، زیرا دنیای پیچیده ومتحول امروز مستلزم فراگرفتن مداوم است تا بتوانیم شخصیت های متعادل وموزون به جامعه تقدیم کنیم.