آرشیف

بسم الله الرحمن الرحیم

مقدمه :
قبل از همه باید گفت که : جمع بین نمازها در شرع صرفاً به نماز ظهر با عصر، و نماز مغرب با عشاءاختصاص دارد، بنابر این جمع كردن بین نماز صبح و نماز ظهر، و یا بین نماز عصر و نماز مغرب جایز نمی باشد. 
شرع اسلامی نه تنها جمع کردن نمازها را در سفر برای مسافر جواز(رخصت )داده است، بلکه  جمع  صلاتين رادر حال مقیم بودن (حضر )هم جواز دانسته است . 
اکثر این حالات را که شرع بدان اشاره فرموده است عبارتند از :
مریضی شدید ، بارش و باران شدید ، طوفان  قوی وشدید ، گرمی وسردی بی اندازه هوا ویا هم هنگام مصروفیت هابه موضوعات حیاتی وضروری ، نام برد :
مریضی وجمع بین صلاتین :
اگر حالاتی در زندگی یک فرد مسلمان پیش اید  که خدا ناخواسته  به مریضی صعب العلاج مبتلا گردد ، و برایش مشکل باشد که  هر نماز را در وقتش اداء کند، ویاهم خدا ناخواسته در زندگی اش حالاتی پیش اید که در زیر عمل جراحی قرار داشته باشد ، ویا هم شخص خودش  طبیب باشد  که بعلت حضور در عملیات جراحی نتواند مریض را ترک کند، و از این قبیل مشقتها، وعذر ها ، شخص میتواند ، به جمع بین صلاتین مطابق فورمل شرعی ، اقدام ومبادرت نماید . یعنی نمازهای ظهر را با عصر، و مغرب را با عشاء جمع کند تا وقتیکه خدا سر اش رحم کند واز مریضی شفاء واز مشقت نجات یابد.
مستحاضه وجمع بین صلاتین:
برای آنعده از زنانیکه که به مرض «  مستحاضه»   (یعنی مرضی که عادت ماهانه اش هیچ قطع نمیشود و خون بطور مستمر خارج میشود)   برای رفع مشقت میتواند نمازها را جمع کند، ولی شرط اش آن است که برای هر جمع نماز باید غسل کند، هکذا  برای مردی که به مرض «سلس بول» (مرضی که بعلت از دست دادن کنترل ادرار، ادرار اش بند نمیشود) مبتلا شده باشد نیز به همين منوال، و همچنین برای امراضی که از این قبیل باشد.
باران شدید وجمع بین صلاتین:
باران شدید یکی از مواردی است که درآن میتوان جمع بین الصلاتین را بعمل اورد ، حکم این اصل  در حدیثی روایت شده از نافع بشرح ذیل بیان گردیده است: 
« أن عبدالله بن عمر کان إذا جمع الأمراء بین المغرب و العشاء فی المطر جمع معهم» 
( زمانی که باران می‌بارید أمرا در بین مغرب و عشاء جمع می‌کردند، عبدالله بن عمر هم همراه آنان (دو نماز)  را جمع می‌کرد).
همچنا ن از هشام بن عروه روایت است که : « پدرم عروه و سعید بن مسیب و ابوبکر بن عبدالرحمن بن حارث بن هشام بن مغیره مخزومی نماز مغرب و عشا را در شب بارانی هرگاه می‌خواستند جمع می‌کردند و کسی ایراد نمی‌گرفت».(  صحیح :(الإرواء 40/3)، موطا امام مالک(328/102.)
در حدیثی از موسی بن عقبه روایت است که:
عمر بن عبدالعزیز هنگام باران، نماز مغرب و عشاء را با هم جمع می‌کرد و سعید بن مسیب و عروه بن زبیر و ابوبکر بن عبدالرحمن و بزرگان آن زمان با آنان نماز می‌خواندند و ایرادی بر این کار نمی‌گرفتند».( صحیح : ( الإرواء 40/3)، بیهقی  
(168 و 169/3).
جمع بین صلاتین درهنگام ضرورت:
محدثین مینویسند که در زمان حیاتی  پیامبر صلی الله علیه وسلم حالاتی  پیش آمده است که مسلمانان در حالیکه مقیم بودند ، ولی در وقت ضرورت به جمع بین صلاتین اقدام ورزیده اند.
از جمله در حدیثی از ابن عباس روایت است که :«  رسول الله  صلی الله علیه وسلم الظهر و العصر جمیعا بالمدینة فی غیر خوف ولاسفر» «پیامبرصلی الله علیه وسلم در مدینه در غیر زمان خوف و سفر نماز ظهر و عصر را با هم جمع کرد».
ابوزبیر گفت : از سعید پرسیدم که چرا پیامبر صلی الله علیه وسلم این کار را کرد؟ گفت : همانطور که تو از من سؤال کردی، من هم از ابن عباس سؤال کردم گفت : « أراد أن لایحرج أحداً من أمته» «خواست کسی از امتش را به سختی نیاندازد». ( صحیح : ( صحیح جامع صغیر 1068) .
همچنین در حدیثی دیگری از (ابن عباس) روایت است که :« جمع رسول الله صلی الله علیه وسلم بین الظهر و العصر و المغرب و العشاء بالمدینة فی غیر خوف و لامطر قیل لابن عباس، ما أراد إلی ذلک؟ قال : أراد أن لایحرج أمته» «پیامبرصلی الله علیه وسلم در مدینه در غیر ترس و باران نماز ظهر و عصر و مغرب و عشا را باهم جمع کرد. به ابن عباس گفته شد: چرا این کار را کرد؟ گفت : خواست امتش را سختی نیافتد.»  (  صحیح : ( صحیح جامع الصغیر  1070) ، صحیح امام مسلم  (705/489/1)، سنن نسایی  (290/1)، سنن ابو داو‌ؤد ( عون المعبود  (1198/7/4)، ابوداود در آخر این حدیث چیزی را اضافه روایت کرده است. ) 
امام نووی رحمه الله در شرح مسلم (219/5) میفرماید :« جماعتی از علماء  بر این عقیده هستند که جمع در حضر هنگام ضرورت برای کسی که آنرا به عادت تبدیل نکند، جایز است. و این قول ابن سیرین و اشهب از اصحاب مالک است، همچنین این رأی را خطابی از قفال و شاشی کبیر از اصحاب شافعی از ابواسحاق مروزی از جماعتی از اصحاب حدیث نقل کرده‌اند و ابن منذر هم آنرا ترجیح داده است.
 ظاهر قول ابن عباس هم که گفته است : « أراد أن لایحرج أمته»  و جواز آنرا به مریض  و غیره نسبت نداد، این نظریه را تأیید می‌کند. ».
در روایتی ازحضرت معاذرضی الله عنه آمده است که : «آنها با پیامبرصلی الله علیه وسلم برای جنگ تبوک خارج شدند، و  پیامبرصلی الله علیه وسلم نماز ظهر و عصر، مغرب و عشاء را باهم جمع کرد، و روزی نماز را به تأخیر انداخت، سپس از خیمه  خارج شد و نماز ظهر و عصر را ، به صورت جمع التأخیر ، باهم خواند، سپس داخل خیمه اش شد، سپس از خیمه اش  خارج شد و نماز مغرب و عشاء را باهم خواند».( نسائی (587)، ابوداود (1206)، موطأ مالک (1/143-144) و شیخ البانی در صحیح سنن ابوداود (1/303) و صحیح سنن نسائی (1/196) آن را صحیح دانسته است.
شیخ الإسلام ابن تیمیه در بارهء حکم این حدیث میفرماید : 
(از ظاهر حدیثی روایت شده چنین معلوم میشود که: پیامبر صلی الله علیه وسلم در سفر ، نماز ظهر را به تأخیر انداخته سپس خارج شده و نماز ظهر و عصر را باهم خوانده، سپس به داخل خیمه اش رفته، سپس خارج شده و نماز مغرب و عشاء را باهم خوانده. و این روایت اشاره به این دارد که پیامبر صلی الله علیه وسلم گاهی در سفر بین نمازها را جمع می‌کرد و گاهی جمع نمی‌کرده و این حالت، جمع نکردن ـ در اکثر سفرهایش نمایان بوده و مشخص می‌شود که جمع کردن بین نمازها در سفر، مثل قصر کردن نمازها، سنت نیست، بلکه در صورت نیاز چه در سفر یا غیر سفر بین آنها جمع می‌شود. و پیامبر صلی الله علیه وسلم گاهی در غیر سفر نیز برای اینکه امتش دچار سختی نشوند، بین نمازها را جمع می‌کرد پس شخص مسافر اگر نیاز به جمع کردن داشت، نمازهایش را جمع می‌کند، و فرقی نمی‌کند که در وقت دوم یا اول نماز در حال حرکت باشد یا توقف کردن برایش سخت باشد. یا با وجود توقفش نیازهای دیگر داشته باشد، مثل :احتیاج به خواب یا استراحت دروقت نماز ظهر یا وقت نمازعشاء، دروقت نماز ظهر درحالی که خسته، خوا‌ب‌ آلود  و گرسنه است و ضرورت به استراحت و غذا و خواب دارد، نماز ظهر را تا وقت نماز عصر به تأخیر می‌اندازد، یا چون می‌خواهد سر شب زود بخوابد تا نصفه‌های شب که هوا خنک است بیدار شود و به سفرش ادامه دهد، نماز عشاء را به جلو می‌اندازد و در وقت نماز مغرب می‌خواند. و با این اوضاع برای چنین شخصی جمع بین نمازها جایز است. ( برای مزید معلومات مراجعه شود به مجموع الفتاوی، ابن تیمیه (24/64-65).
رعایت ترتیب  در جمع بین صلاتین : 
قبل از همه باید گفت که: ترتیب بین نمازها در هنگام جمع صلاتین  شرط است. زیرا شرع اوقات نماز را به ترتیب ذکر نموده است ، و واجب است که هر نمازی در محل و رتبه خود خوانده شود.
مثلا اگر نماز ظهر را به نماز عصر ببریم و جمع التاخیر بخوانیم،اول باید نماز ظهر خوانده شود و بعد از آن نماز عصر را باید بخوانیم. چنانکه در احادیث متعددی این امر بیان گردیده است وپیامبر صلی الله علیه وسلم همیشه این ترتیب را در نمازها ی خویش رعایت می فرمودند:
اسامه ‌بن زید رضی الله عنه می‌گوید : (پیامبر صلی الله علیه وسلم زمانی که به مزدلفه آمد، از شترش پایین آمد و وضوءی کاملی گرفت، سپس نماز اقامه شد، ونماز مغرب را برای مردم خواند، سپس هر کس شترش را کنار محل اطراقش، خواباند، سپس نماز عشاء اقامه شد و پیامبر صلی الله علیه وسلم نماز عشاء را برای مردم خواندن و بین این دو نماز، هیچ نماز سنتی نخواند)   (متفق علیه، بخاری (1672)، مسلم (1280).
در روایتی از معاذ رضی الله عنه آمده است که :
(آنها با پیامبر صلی الله علیه وسلم برای جنگ تبوک خارج شدند، و پیامبر صلی الله علیه وسلم نماز ظهر و عصر، مغرب و عشاء را باهم جمع کرد، و روزی نماز را به تأخیر انداخت، سپس از خیمه اش  خارج شد و نماز ظهر و عصر را ـ به صورت جمع التأخیر ـ باهم خواند، سپس داخل خیمه اش شد، سپس از خیمه اش خارج شد و نماز مغرب و عشاء را باهم خواند). نسائی (587)، ابوداود (1206)، موطأ مالک (1/143-144) و شیخ البانی در صحیح سنن ابوداود (1/303) و صحیح سنن نسائی (1/196) آن را صحیح دانسته است.
حال اگر انسان این ترتیب را فراموش کند یا اینکه وقت نماز رسیده و گروهی نماز عشاء را به صورت  جماعت خواندند و شخص مسافر قصد جمع تاخیر داشته باشد، آیا جایز است با آنها نماز عشا بخواند یعنی نماز مغرب را بعد از عشاء بخواند؟
شیخ ابن عثیمین در شرح الممتع می گوید:فقهاء می گویند: خیر، برای او صحیح نیست که عشا بخواند بلکه باید بعد از نماز مغرب ،نماز عشایش را بخواند.( شرح الممتع  جلد چهارم)
جمع وتقصیر درنزد امام ابوحنیفه (رح):
در بدو باید گفت که : تمامی مذاهب اربعه به قصر و جمع کردن نماز درمسافرت فتوا داده اند.
و حتی در مذهب امام صاحب  ابوحنیفه  قصر کردن نماز در سفر واجب است.
اما پیروان امام ابو حنیفه  (رح) جمع کردن نماز در سفر را جایز نمی دانند بجز در روز عرفه و مزدلفه.
پیروان امام ابوحنیفه ( رح ) میفرمایند که : 
خواندن دو نماز در یك وقت طوری كه یك نماز را در وقت نماز دیگر بخواند جایز نیست، بجز نماز ظهر و عصر در میدان عرفات و مغرب و عشاء در مزدلفه برای حاجیان، و رسول الله صلی الله علیه وسلم در اوقات دیگر دو نماز را با هم طوری كه آنها را در یك وقت بخواند جمع نفرموده است. 
آنچه در برخی روایات آمده كه رسول الله صلی الله علیه وسلم  دو نماز را جمع نموده است، توضیحش اینست كه آنحضرت صلی الله علیه و سلم گاهی كه عذری پیش می آمد، مانند سفر نماز ظهر را در آخر وقت ونماز عصر را در اول وقت می خواند، نیز نماز مغرب را در آخر وقت و نماز عشآء را در اول وقت می خواند و به این صورت جمع می فرمود، و این همان جمع صوری است كه امام ابوحنیفه رحمه الله به آن قائل است، نه جمع حقیقی. یعنی به ظاهر جمع است اما درحقیقت هر نمازی در وقت خودش خوانده می شود ، وبرای اثبات حکم خویش دلایل ذیل را استناد نموده است .
دلیل اول:
خداوند متعال می فرماید:«إِنَّ الصَّلَاةَ كَانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ كِتَابًا مَوْقُوتًا  »( سوره النساء : 103)( یقینآ نماز بر مؤمنان فرضی است كه دارای وقت می باشد. )
عبدالله بن مسعود رضی الله عنه می فرماید: «إن للصلاة وقتا كوقت الحج». (تفسیر ابن كثیر) همانا برای نماز وقتی است مانند وقت حج . 
دلیل دوم:
 «حَافِظُوا عَلَى الصَّلَوَاتِ وَالصَّلَاةِ الْوُسْطَى وَقُومُوا لِلَّهِ قَانِتِینَ»    (سوره البقرة : 238) ابن جریر طبری رحمه الله می نویسد: «واظبوا على الصلوات المكتوبات فی أوقاتهن، وتعاهدوهن والزَمُوهن، وعلى الصلاة الوسطى منهنّ. یعنی بر نمازهای فرض در اوقاتشان مواظبت نمائید، و برآنها پایبندی كنید وآنها را لازم بگیرید، بخصوص از میان آنها بر نماز وسطی محافظت كنید. (تفسیر الطبری).
ابن كثیر رحمه الله می نویسد: «یأمر الله تعالى بالمحافظة على الصلوات فی أوقاتها، وحفظ حدودها وأدائها فی أوقاتها» خداوند به محافظت بر نمازها در اوقاتشان و حفظ حدود آنها و ادای نمودن آنها در اوقاتشان، دستور می دهد. (تفسیر ابن كثیر) آیا كسی می تواند قبل از رسیدن وقت حج، اعمال حج را ادا كند، مسلما خیر، نماز نیز همینطور است. تازمانیكه وقت نماز داخل نشده، آن نماز فرض نیست و أدا قبل از فرض شدن صحیح نیست. مانند اینكه شخصی اول كفاره ادا كند بعد خود را حانث بگرداند، (یعنی قسمش را بشكند) در اینصورت آن كفاره قبلی معتبر نیست. 
دلیل سوم:
« عَنْ عَمْرٍو قَالَ سَمِعْتُ أبَا الشَّعْثَاءِ جَابِرًا قَالَ سَمِعْتُ ابْنَ عَبَّاسٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمَا قَالَ صَلَّیْتُ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ ثَمَانِیًا جَمِیعًا وَسَبْعًا جَمِیعًا قُلْتُ یَا أَبَا الشَّعْثَاءِ أَظُنُّهُ أَخَّرَ الظُّهْرَ وَعَجَّلَ الْعَصْرَ وَعَجَّلَ الْعِشَاءَ وَأَخَّرَ الْمَغْرِبَ قَالَ وَأَنَا أَظُنُّهُ »
 ( صحیح البخاری ، بَاب مَنْ لَمْ یَتَطَوَّعْ بَعْدَ الْمَكْتُوبَةِ) عمرو می فرماید: از أباالشعثاء یعنی جابر شنیدم كه فرمود: من از ابن عباس رضی الله عنهم شنیدم كه فرمود: من با رسول الله صلی الله علیه و سلم هشت ركعت را به صورت جمع و هفت ركعت را به صورت جمع خواندم، من گفتم ای أبا الشعثاء گمان می كنم كه آنحضرت صلی الله علیه و سلم ظهر را به تأخیر انداخت و عصر را زود خواند و عشاء را زود خواند و مغرب را به تأخیر انداخت، ابن عباس فرمود: نظریه من هم همین است.
توضیح: این حدیث به صراحت روش جمع نمودن را که از رسول الله صلی الله علیه و سلم ثابت است بیان نموده است که جمع حقیقی نبوده بلکه جمع صوری بوده است که احناف به آن قائل هستند.
دلیل چهارم: 
«عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ أَنَّ النَّبِیَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ صَلَّى بِالْمَدِینَةِ سَبْعًا وَثَمَانِیًا الظُّهْرَ وَالْعَصْرَ وَالْمَغْرِبَ وَالْعِشَاءَ فَقَالَ أَیُّوبُ لَعَلَّهُ فِی لَیْلَةٍ مَطِیرَةٍ قَالَ عَسَى »(صحیح البخاری ، بَاب تَأْخِیرِ الظُّهْرِ إِلَى الْعَصْرِ) . از ابن عباس رضی الله عنه روایت است كه پیغمبر صلی الله علیه وسلم در مدینه هفت ركعت و هشت ركعت؛ یعنی ظهر و عصر را و مغرب و عشاء را به صورت جمع خواند، ایوب به ابن عباس گفت: شاید آن در شب بارانی بوده است ابن عباس فرمود: شاید.
 توضيح:
 امام بخاری رحمه الله از این حدیث بر تأخیر ظهر تا وقت عصر استدلال نموده است.
علامه عینی رحمه الله می نویسد: از همه ی تأویلات بهترین تأویل كه به قبول نمودن نیز نزدیك تر است، اینست كه: نماز اول را تا آخر وقت تأخیر نموده وآخر وقت خوانده است، بعد از فارغ شدن وقت نماز دوم داخل شده و نماز دوم را خوانده است. (عمدة القاری – (13 / 78) المكتبة الشاملة. واین حدیث كه در دلیل پنجم ذكر می كنیم این تأویل را تأیید می كند.
دلیل پـنجــم:
«عَنْ عَبْدِ اللَّهِ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ مَا رَأَیْتُ النَّبِیَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ صَلَّى صَلَاةً بِغَیْرِ مِیقَاتِهَا إِلَّا صَلَاتَیْنِ جَمَعَ بَیْنَ الْمَغْرِبِ وَالْعِشَاءِ وَصَلَّى الْفَجْرَ قَبْلَ مِیقَاتِهَا»
 (صحیح البخاری، بَاب مَتَى یُصَلِّی الْفَجْرَ بِجَمْعٍ) عبدالله بن مسعود رضی الله عنه می فرماید: ندیدم كه پیغمبر صلی الله علیه و سلم نمازی را در غیر وقتش بخواند مگر دو نماز را ، مغرب و عشآء را (در مزدلفه) جمع نمود و نماز صبح را قبل از وقت (همیشگی اش) خواند.
توضيح:
 علامه عینی رحمه الله می نویسد: این حدیث عمل نمودن بر هرحدیثی را كه در آن جواز جمع بین ظهر و عصر، مغرب و عشآء آمده باطل می كند، چه در حضر باشد یا در سفر یا وقتی دیگر. وهذا الحدیث یبطل العمل بكل حدیث فیه جواز الجمع بین الظهر والعصر والمغرب والعشاء سواء كان فی حضر أو سفر أو غیرهما (عمدة القاری – (13 / 78) المكتبة الشاملة.
دلیل ششم: 
«عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمَا قَالَ رَأَیْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ إِذَا أَعْجَلَهُ السَّیْرُ فِی السَّفَرِ یُؤَخِّرُ صَلَاةَ الْمَغْرِبِ حَتَّى یَجْمَعَ بَیْنَهَا وَبَیْنَ الْعِشَاءِ قَالَ سَالِمٌ وَكَانَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عُمَرَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمَا یَفْعَلُهُ إِذَا أَعْجَلَهُ السَّیْرُ وَیُقِیمُ الْمَغْرِبَ فَیُصَلِّیهَا ثَلَاثًا ثُمَّ یُسَلِّمُ ثُمَّ قَلَّمَا یَلْبَثُ حَتَّى یُقِیمَ الْعِشَاءَ فَیُصَلِّیهَا رَكْعَتَیْنِ ثُمَّ یُسَلِّمُ وَلَا یُسَبِّحُ بَیْنَهُمَا بِرَكْعَةٍ وَلَا بَعْدَ الْعِشَاءِ بِسَجْدَةٍ حَتَّى یَقُومَ مِنْ جَوْفِ اللَّیْلِ » (صحیح البخاری، بَاب هَلْ یُؤَذِّنُ أَوْ یُقِیمُ إِذَا جَمَعَ بَیْنَ الْمَغْرِبِ وَالْعِشَاءِ). 
از عبدالله بن عمر رضی الله عنهما روایت است كه رسول الله صلی الله علیه و سلم را دیدم هرگاه رفتن او را در سفر، شتابزده می كرد نماز مغرب را به تأخیر می انداخت تا اینكه آنرا با نماز عشاء جمع می نمود، سالم می فرماید: عبدالله بن عمر رضی الله عنهما نیز وقتی كه رفتار او را عجله می كرد اینچنین می كرد، مغرب را اقامه می نمود و سه ركعت می خواند سپس سلام می داد، سپس خیلی كم درنگ می كرد تا اینكه عشاء را اقامه كند و آنرا دو ركعت می خواند، سپس سلام می داد و بین این دو نماز حتی یك ركعت هم نفل نمی خواند و بعد از عشاء یك سجده هم نمی كرد تا اینكه وسط شب بر می خواست. 
توضيح: 
این حدیث نیز صریح است در اینكه جمع صوری بوده نه جمع حقیقی، كه یك نماز در وقت نماز دیگرخوانده شود.
دلـیـل هـفـتـم:
«عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ صَلَّى رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ الظُّهْرَ وَالْعَصْرَ جَمِیعًا بِالْمَدِینَةِ فِی غَیْرِ خَوْفٍ وَلَا سَفَرٍقَالَ أَبُو الزُّبَیْرِ فَسَأَلْتُ سَعِیدًا لِمَ فَعَلَ ذَلِكَ فَقَالَ سَأَلْتُ ابْنَ عَبَّاسٍ كَمَا سَأَلْتَنِی فَقَالَ أَرَادَ أَنْ لَا یُحْرِجَ أَحَدًا مِنْ أُمَّتِهِ » ( از ابن عباس رضی الله عنهما روایت است كه رسول الله صلی الله علیه وسلم نماز ظهر و عصر رادر مدینه با هم می خواند، بدون اینكه ترسی یا سفری باشد، ابو زبیر می گوید: از سعید پرسیدم چرا این كار را كرده است، گفت من از ابن عباس پرسیدم، چنانكه تو از من پرسیدی، فرمود: خواست كه هیچ یك از امت خویش را در تنگی نیندازد. ) (صحیح مسلم ، بَاب الْجَمْعِ بَیْنَ الصَّلَاتَیْنِ فِی الْحَضَرِ).
تـوضیـح مختصر:
علامه نیموی می فرماید: علماء  تأویلاتی برای این حدیث بیان نموده اند، لیكن همه ی آنها ضعیف اند، مگر اینكه این حدیث بر جمع صوری حمل شود. (آثار السنن،صفحه 222)
یادداشت توضیحی:
جمع بین الصلوتین  ( جمع کردن نماز ) در یک وقت  در نزد علماء  احناف  به سه صورت ذیل اداء میگردد.
اول : جمع تقدیم :
جمع تقدیم : اینکه ظهر وعصردر وقت ظهر یا مغرب وعشاء در وقت مغرب خواند شوند.
دوم : جمع تآخیر :
جمع تآخیر : جمع تاوقتی است که ظهر وعصر  دروقت عصر ویا مغرب وعشاء در وقت عشاءخوانده شوند .
سوم : جمع صوری:
جمع صوری عبارت است که : هر یکی از ظهر وعصر ،مغرب وعشاء دروقت وقتش خوانده شود البته نماز اول به تآ خیر انداخته ودرآخر وقتش خوانده شود ونماز بعدی دراول وقتش خوانده شود ، با این حال بیننده تصور می نماید که نماز ظهر وعصر ومغرب وعشاء با هم یکجا خوانده شدند ، صورتآ  جمع است اما حقیقتآ جمع نیست .
در میدان عرفات ، جمع تقدیم در ظهروعصر  ودر مزدلفه جمع تآخیر در مغرب وعشاء بالاجماع واجب است ( نسایی جلد اول صفحه 100 )علاوه برآن دومقام در جا های دیگرجمع تقدیم وتآ خیر جایز نیست ، البته جمع صوری در حالت فوق جایز است .
 
والله اعلم بالصواب 
 
 
فهرست مطالب :
مقدمه 
مریضی وجمع بین صلاتین 
مستحاضه وجمع بین صلاتین
 باران شدید وجمع بین صلاتین
 جمع بین صلاتین درهنگام ضرورت
رعایت ترتیب  در جمع بین صلاتین  
 جمع وتقصیر درنزد امام ابوحنیفه (رح)

 
جمع صلاتین  در حضر
تـتـبع، نګارش و نوشـــتـه  از:
الـحـاج امیـن الــدین «  سعـیـدی – سعید افغانی »
وداکـتر صلاح الدین «سعید ی – سعید افغانی  »
ادرس ارتباطی :
 saidafghani@hotmail.com