آرشیف

جام جهاني فوتبال و فرصت ها و اهداف قطر

قطر یکی از کشورهای کوچک حوزه خلیج فارس است.  قطر  جز کشورهای ذره‌ای و كم جمعيتي است که بخش اعظم جمعیت را اتباع خارجی تشکیل می‌دهند.

هر چند بازی های آسیایی 2006 دوحه و بعدها ميزباني از ده ها رويداد مهم گامهاي مهمي در استراتژی قطر برای میزبانی رویدادهای ورزشی بزرگ بودند، اما كمتر كسي گمان مي كرد دوحه بتواند به تنهايي ميزبان برگزاري جام جهاني فوتبال 2022 شود.

از زمان رأی اعضای فیفا و کسب حق میزبانی جام جهانی 2022، در سال 2010،  قطر با به‌عنوان اولین کشور خاورمیانه اي و میزبان جام جهانی اقدامات و رويكردهاي گسترده اي را براي ميزباني عالي آن انجام داده است.

در واقع توجه به ورزش در استراتژی قطر  بسيار راهبردي است و جام جهانی فوتبال در كنار پيامدهاي گوناگوني ديگر در چندين حوزه بر قدرت نرم اين كشور تاثير دارد.يكي از مهمترین ویژگیهاي سیاست خارجی قطر اتخاذ سیاست خارجی فعال، مستقل و ايفاي نقش”بازيگري کوچک با سیاست های بزرگ است.

در واقع سیاست خارجی فعال قطر اتخاذ رویه میانجی گرانه در اختلافات، همکاری نظامی – امنیتی با ناتو ، کسب قدرت نرم و اعتبار بین‌المللی بيشتر ، استراتژی‌های بقا و.. اهداف بلندپروازانه خود را دنبال مي کند.

قطر داراي نقاط قوت هايي چون وجود منابع عظیم هیدروکربنی، شاخص توسعه انسانی بالا، درآمد بالا  از فروش گاز، درآمد سرانه بالا، قدرت سرمایه گذاری، تنوع در شركاي خارجي ، قدرت رسانه ها ،  خطوط هواپیمایی مدرن و.. است.

اما قطر تلاش كرده است تا بر نقاط ضعفي چون جمعیت کم، وسعت کم، وجود جمعیت قابل توجه کارگران مهاجر، وضعیت آب و هوایی نامناسب برای کشاورزی، قدرت نظامی ضعیف، وابستگی به فروش گاز (اقتصاد تک محصولی)، نبود دموکراسی و محدودیت آزادی غلبه كند.

در اين بين از ديد دوحه مسلما جام جهانی فوتبال به‌‌‌عنوان یکی از رویدادهای مهم جهاني مي تواند بر قدرت نرم اين كشور بيفزايد.

در واقع قدرتمندي در حوزه قدرت نرم و با ابزاري چون جام جهاني فوتبال تا حدودي مي تواند ضعف اين كشور در حوزه قدرت سخت را پوشش دهد.

در بعد ديگري دولت قطر از قبل با ارائه طرح چشم انداز ملی 2030  تلاش كرده است موفقیت های چشمگیری از جمله ساخت مترو و فرودگاه بین المللی ، پروژه‌‌‌های ساخت‌وساز بیش از 200‌میلیارد دلاري را برنامه‌ریزی كند.

در اين حال با ساخت و تامين زير ساخت هايي براي  میزباني نزدیک به 500 رویداد ورزشی [1]بین المللی از سال 2005 چون مسابقات جهانی باشگاه‌های جهان در سال 2019 ، سرمایه گذاری ورزشی ، تامین مالی تیم های ورزشی بزرگ[2] ، تلاش ميكند تا در رقابت با بازيگراني چون امارات و عربستان در آینده منطقه [3]سهم مناسب تري در كسب قدرت نرم داشته باشد .

همچنين دوحه با سرمایه گذاری مستقیم در صنعت ورزش، میزبانی رویدادهای ورزشی بزرگ، پرورش نخبگان ورزشی و دیپلماسی ورزشی ، خریدهای بزرگ در دنیای ورزش تلاش ميكند نقش پيشرو ورزشی در منطقه و حتي مرجع برتری ورزشی در سطح جهانی[4] داشته باشد در واقع قطر خواهان جایگاه مناسب در بازا جهاني ورزش ، رویدادهای ورزشی بین المللی، پیشگامی در عملکرد و ارتقای رتبه خود در سطح جهانی[5] براي تقويت قدرت نرم خود است.

در بعد ديگري تقويت گردشگری بخشي از تقويت قدرت نرم هر كشور است. اما قطر در مقابل امارات  و عربستان عقب مانده است.با اين حال برگزاری جام جهانی مي تواند سبب جذب گردشگران خارجی پس از پایان مسابقات و حتي تبديل گردشگران موقت به گردشگران دائمی شود.

هر چند جام جهانی قطر تنها امکان جذب گردشگر تا ۵/ ۱‌میلیون نفر را خواهد داشت. اما پیش‌بینی می‌شود پس از جام جهانی به بیش از ۵/ ۳‌میلیون نفر و تا سال ۲۰۳۰ به ۴/ ۷‌میلیون نفر برسد. [6]

جام جهانی فوتبال قبلا نيز با ارتباط کشورها با میزبان جام جهانی، نمایش تحسین و رهبری جهانیيان ، قرار گرفتن دولت در ذهن مخاطبان بین المللی، فرصتی برای برندسازی بوده است. اكنون نيز به نظر ميرسد دولت قطر تلاش ميكند با گذر از مسائل مشكلات مربوط به ارزش‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی از  قدرت نرم جام جهاني فوتبال، برای تغییر مثبت وجهه خود و برندسازي قطر در جهان، سود ببرد. در واقع بخشي از قدرت نرم یک کشور بر فرهنگ جذاب، توانایی دولت‌ها برای انتقال ارزش‌ها و جلب نظر سایر دولت‌ها و ارزش‌های سیاسی استوار است.

لذا قطر تلاش ميكند كه بر  نمايش و تبلیغ کشور غنی از سنت ها، فرهنگ و میراث منحصر به فرد خود تكيه كند.

در اين بين جام جهاني فوتبال فرصتي براي معرفي تفاوت های فرهنگی و هنر و فرهنگ قطري و عربی [7]، موسیقی و هنر اسلامی قطر است.در بعد ديگري دوحه تلاش كرده است با اصلاحات متعددی از سال 2015 ، از اتهاماتي چون  پرداخت رشوه[8] دولت قطر  به فیفا به سلامت عبور كند و با باز كردن درهای ورزش برای زنان ، برجسته تر كردن نقش زنان در جام جهانی قطر[9] بر پایبندی قطر به ارزش های جهانی چون دموکراسی و حقوق بشر، تكيه كند. اين امر رويكردي مهم در اصلاح بهتر جايگاه كشور در حوزه قدرت نرم است.همچنين قطر با برگزاري رويدادهايي چون نشست رهبران قطر 2022[10] ، تلاش ميكند كه جام جهانی فرصتی برای از بین بردن تصورات منفي و کلیشه اي و پیش داوری های رایج در مورد منطقه و مشروعیت نظام‏‌های سیاسی كشورش باشد.

گذشته از اين ، ورزش بخشی جدایی ناپذیر از دیپلماسی نرم قطر است. لذا جام جهاني فوتبال مي تواند بر حضور در عرصه بین المللی، تصمیم گیری در سازمان های ورزشی منطقه ای، قاره ای و بین المللی كمك كند و  به بازيگر کوچک اجازه می دهد تا نفوذ گسترده تري به دست آورد و از منافع ملی خود دفاع کند.

در كنار اين نيز قطر تلاش كرده تا با توجه به فرصت برگزاي جام جهاني فوتبال بر ارتقای جایگاه هاي برتر ورزشي، رتبه بالاتر در فیفا، امضای قرارداد با ورزشکاران خارجی برجسته، اعطلي شهروندی، تبدیل شدن به قطب اصلی تولید و پخش تلویزیونی و.. تمركز كند.علاوه براين سرمایه گذاری های گسترده مرتبط با جام جهانی سبب کسب اعتبار و منبعی از مشروعیت سیاسی و اعتبار در نظام بین‌الملل است.

اين مسير ميتواند پيامد هاي مثبتي هم در یافتن راه حل برای مشکلات سیاسی ، تقویت وجهه و شهرت كشور در افکار عمومی بین‌المللی داشته باشد.در همين راستا نيز جام جهاني فوتبال مي تواند فرصتي براي تاكيد بر تفاوت قطر از برخی از همتایان منطقه‌ای بی‌ثبات‌تر[11] نيز باشد.

چالشها و چشم انداز

برگزاري جام جهانی فوتبال 2022 اولین رویدادی جهانی و بسيار بزرگ خواهد بود که تا کنون در جهان عرب و خاورميانه میزبانی شده است. با اين حال در يك دهه گذشته بسياري از رسانه ها، مقامات و سازمان های غیردولتی بر عدم مشروعیت قطر «کوچک» در میزبانی جام جهاني فوتبال تكيه كرده اند.

منتقدان بر رشوه و اهدای مشکوک جام جهانی 2022؛   سیاست های نامناسب داخلی، نقض حقوق بشر[12] ، نحوه برخورد با کارگران مهاجر و استثمار[13] و (مرگ بیش از 6500 کارگر مهاجر[14]) ، به خطر انداختن سلامت ورزشکاران و.. اشاره ميكنند.

برخي ديگر نيز  نگرانی های زیست محیطی، تحرک بازیکنان حرفه ای و خطر قاچاق کودکان[15]، برگزاري جام جهانی زمستانی و اختلال در برنامه هاي ديگر كشورها  را برجسته ميكنند.

از اين ديد اصلاحات سالهاي گذشته و اخیر دولت ناكافي است و قطر ممكن است با  “ناتوانی نرم” [16] (از دست دادن نفوذ، جذابیت، و اعتبار، به عبارتی قدرت نرم) مواجه شود.

در همين راستا منتقدان از اصطلاحاتي چون «شستشوی ورزشی» [17]  استفاده از فوتبال برای پاکسازی وجهه عمومی و منحرف کردن توجه از سیاست داخلی[18]،  ارتباط با گروه های افراطی و حتي مقايسه آن با عملكرد چين در حوزه اقتصاد و نفوذ در ورزش های جهانی را زير سوال مي برند.

هر چند  قدرت سخت قطر بسيار محدود است و حتي پاکستان پوشش امنیتی جام جهاني فوتبال را تامین خواهد کرد، اما به دست آوردن قدرت نرم، سخت و هوشمند براي قطر می تواند راهي آسان تر باشد.    جام جهاني فوتبال ميتواند آزمون و معياري مهمي در پيگيري راهبردهاي قطر در دیپلماسی عمومی ، بازسازی وجهه کشور و برندسازی ، دیپلماسی عمومی و به گونه كلي قدرت نرم بيشتر كشور باشد.

آنچه مشخص است قطر می‌تواند از جام جهاني فوتبال برای توسعه قدرت نرم خود استفاده کند. علیرغم انتقادها دولت همچنان با اصلاحات و دیپلماسی ورزشی مناسب به دنبال تصویری بهبود يافته از خود است.

در اين ميان یک جام جهانی فوتبال موفق در قطر تأثیرات گسترده، مثبت و  مستقیم و غير مستقيمي بر جايگاه جهاني قطر در حوزه قدرت نرم خواهد داشت.

این مقاله ترجمه ای از نسخه انگلیسی آن در  albawaba  است.

[1] https://politicstoday.org/world-cup-in-qatar-sports-diplomacy-as-a-soft-power-instrument/

[2] https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/09523367.2021.1988932

[3] https://www.al-monitor.com/originals/2022/08/fifa-world-cups-economic-impact-will-extend-beyond-qatar

[4] https://www.e-ir.info/2013/11/29/the-pillars-of-qatars-international-sport-strategy/

[5] https://www.e-ir.info/2013/11/29/the-pillars-of-qatars-international-sport-strategy/

[6] https://www.hrw.org/ar/news/2022/03/03/381309

[7] https://www.unlockbrands.com/en/work/fifa/fifa-world-cup-qatar-2022-a-loop-of-culture-and-football/

[8] https://www.alriyadh.com/649719

[9] https://www.kooora.com/?n=1120145

[10] https://www.qna.org.qa/ar-QA/News-Area/News/2021-11/29/0101-%D8%A7%D9%84%D8%B0%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%8A-%D9%83%D8%A3%D8%B3-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%A7%D9%84%D9%85-fifa-%D9%82%D8%B7%D8%B1-2022-%D8%A8%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%A9-%D9%84%D8%AA%D8%B9%D8%B2%D9%8A%D8%B2-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%88%D8%A7%D8%B1-%D9%88%D9%85%D8%AF-%D8%AC%D8%B3%D9%88%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%88%D8%A7%D8%B5%D9%84-%D8%A8%D9%8A%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B9%D9%88%D8%A8

[11]https://www.researchgate.net/publication/334528164_Qatar’s_Global_Sports_Strategy_Soft_Power_and_the_2022_World_Cup

[12].https://www.researchgate.net/publication/334528164_Qatar’s_Global_Sports_Strategy_Soft_Power_and_the_2022_World_Cup

[13] https://repositorio.iscte-iul.pt/bitstream/10071/22176/1/master_havard_stamnes_soyland.pdf

[14] https://www.globalpolicyjournal.com/blog/09/08/2022/qatars-big-bet-sportswashing-what-years-world-cup-tells-us-about-authoritarians-use

[15] https://www.globalpolicyjournal.com/blog/09/08/2022/qatars-big-bet-sportswashing-what-years-world-cup-tells-us-about-authoritarians-use

[16] https://www.mei.edu/publications/qatars-soft-power-sports-diplomacy

[17] https://moderndiplomacy.eu/2022/03/14/the-sharp-edges-of-the-beautiful-game-rethinking-qatars-sports-diplomacy/

[18] https://repositorio.iscte-iul.pt/bitstream/10071/22176/1/master_havard_stamnes_soyland.pdf

فرزاد رمضانی بونش

پژوهشگر ارشد و تحلیلگر مسائل منطقه