آرشیف

دیروز (سه‌شنبه، ۲۳ نوامبر)، هنگام مرور عناوین وب‌سایت آژانس خبری باختر که در کنترل طالبان است، متوجه شدم که از میان پنج خبر اول بخش امنیت، سه خبر آن به مواد مخدر اختصاص یافته‌ است. آن خبرها به انگلیسی و برای مخاطبان خارجی نشر شده بود‌. ترکیب عناوین خبرهای داخلی با بخش فارسی و پشتو، یکی نبود. در خبر اول آمده بود که دو تن در بلخ، به جرم فروش مواد مخدر بازداشت شده‌اند. در خبر دومی نوشته شده بود که ۲۵ تن به جرم قاچاق و تولید مواد مخدر در شش ولایت بازداشت شده‌اند. سومی از کشف یک کارخانه تولید مواد مخدر در هرات خبر داده بود. در آن خبرها گروه طالبان مشغول مبارزه همه‌جانبه با مواد مخدر نشان داده شده بود؛ گویا آنان تولیدکننده‌گان، فروشنده‌گان، قاچاق‌بران و مصرف‌کننده‌گان مواد مخدر را دایم تعقیب و دستگیر می‌کنند!

روی خبر اول که با تیتر برجسته نشر شده و با دو قطعه عکس تزیین شده است، کلیک کردم. در یک عکس خانمی چادری‌پوش و در دیگری مردی با دستان بسته و پشت به دوربین، دیده می‌شد‌. با شهرتی که افغانستان در تولید، قاچاق و مصرف مواد مخدر دارد، انتظار می‌رود قاچاق‌بران و فروشنده‌گانی دستگیر شوند که مواد مخدر را با بوجی و در کاروان‌های مسلح انتقال می‌دهند؛ اما در آن خبر آمده بود که مجرمان ۶۰ عدد تابلیت کا و ۶۰ گرام مواد کیمیاوی با خود داشته‌اند. در کشوری که سال گذشته شش هزار و ۸۰۰ تن تریاک تولید شد‌، آیا بازداشت افرادی با چند‌ده گرام مواد مخدر، مبارزه است؟

طالبان با قمچین‌کاری معتادان، بازداشت خرده‌فروشان و ظاهرسازی‌های رسانه‌ای، می‌کوشند خود را دولت نشان دهند و ادعا کنند که حالا چون «جهاد» پایان یافته و ارگ را تسخیر کرده‌اند، دیگر از کشت و تولید مواد مخدر حمایت نمی‌کنند، قوماندان‌ها و رهبران‌شان صاحب شبکه‌های قاچاق نیستند و به عشر و زکات این مواد علاقه ندارند. اما سابقه طالبان حکایت از درهم‌تنیده‌گی و جدایی‌ناپذیری این گروه با مواد مخدر دارد.

دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد (UNODC) هر سال گزارشی مفصل را از وضعیت تولید، قاچاق و مصرف مواد مخدر نشر می‌کند. در آخرین گزارش آن دفتر آمده است که در آگست ۲۰۲۱، زمانی که گروه طالبان به قدرت رسید، قیمت مواد مخدر افزایش یافت و انتظار نمی‌رود بحران مواد مخدر در افغانستان کنترل شود.

بر‌اساس آن گزارش، طالبان بازیگر اصلی عرصه مواد مخدر‌ند. آنان در گذشته از دهقانان، قاچاق‌بران و پروسس‌کننده‌گان مالیات می‌گرفتند و خود نیز در قاچاق این مواد دخیل بودند. در واقع عواید قاچاق برای طالبان بسیار بیشتر از عشر و مالیات آن بود. اهمیت قاچاق مواد مخدر برای طالبان از جایگاه بشیر نورزی در اداره آن گروه نیز آشکار است. یک ماه پیش، در اواسط سپتامبر، وقتی آقای نورزی از زندان امریکا آزاد شد، در میدان هوایی کابل از او چون قهرمان استقبال کردند.

در گزارش سازمان ملل متحد آمده است که تریاک با فقر و بی‌ثباتی رابطه نزدیک دارد و از آن‌جایی که برگشت طالبان منجر به افزایش فقر، کاهش منابع درامد و بحران بیکاری شده است، مواد مخدر نقش برجسته‌تری در اقتصاد کشور می‌یابد.

بر‌اساس گزارش ملل متحد در سال ۲۰۲۱، اقتصاد تریاک افغانستان چیزی بین ۱٫۸ میلیارد تا ۲٫۷ میلیارد دالر بوده است. از آن مبلغ، ۳۵۰ میلیون دالر به مزرعه‌داران پرداخته شده و آنان از عواید خود ۱۴٫۵ میلیون دالر را به گروه‌های مسلح عشر و مالیات داده‌اند. عشر و مالیات بخش پروسس مواد مخدر آن سال حدود ۱۱۳ میلیون دالر تخمین شده که به نقل از گزارش ملل متحد بیشتر آن به جیب طالبان ریخته شده است. آیا طالبان تعهد و ظرفیت دل‌کندن از چنین منابع پولی را دارند و قوماندان‌های آن گروه دست از قاچاق و تولید مواد مخدر بر‌خواهند داشت؟

گزارش یادشده می‌گوید که چنین چیزی ممکن نیست و حتا اگر کاشت تریاک کاهش یابد، شبکه‌های مواد مخدر راه‌های بدیل خواهند یافت. اکنون سه بخش موازی تولید مواد مخدر در افغانستان جریان دارد: ۱) تریاک؛ ۲) چرس؛ ۳) مواد مخدر مصنوعی (مت‌آمفتامین که به شیشه یا کریستال مشهور است). گزارش شده که تولید شیشه/کریستال در حال افزایش است. مراکز اصلی تولید این مواد در غرب افغانستان، نزدیک مرز ایران واقع شده است، نه بلخ که طالبان بازداشت دو تن با ۶۰ تابلیت و ۶۰ گرام مواد کیمیاوی در آن ولایت را دستاورد امنیتی گزارش داده‌اند.

اکنون تقریباً سراسر جهان به شبکه قاچاق مواد مخدر افغانستان وصل است و قاچاق‌بران افغان اگرچه گرداننده‌گان اصلی این شبکه جهانی نیستند، ولی در کشورهای همسایه نقش برجسته‌ای دارند. در اروپا، خاورمیانه و جنوب آسیا نیز فعال‌اند. در واقع تروریسم و قاچاق در کشور ما به نیرویی قدرت‌مند بدل شده که صاحب ریشه‌ها و روابط گسترده در منطقه و جهان است. طالبان نقش هسته آن شبکه را در افغانستان بازی می‌کنند.

شبکه‌های تولید و قاچاق مواد مخدر همیشه در پی افزایش عواید‌ند و می‌کوشند بازارهای تازه پیدا کنند. به نقل از گزارش ملل متحد، بازار جهانی در سال‌های اخیر به حالت اشباع رسیده است و از این‌ رو مازاد تولید مواد مخدر در داخل کشور توزیع می‌شود و تلاش صورت می‌گیرد تقاضای داخلی بیشتر شود. از این ‌رو با گذشت زمان، افراد و اقشار مختلف وطن ما به این بلا آغشته می‌شوند. بحران اقتصادی، کاهش امید در میان جوانان و فروپاشی خانواده‌ها در‌اثر بی‌ثباتی و مهاجرت، لشکر بزرگی از زنان، کودکان و نوجوانان را همچون قربانیان بی‌دفاع در معرض آلوده ‌شدن به مواد مخدر قرار داده است. مطالعات نشان داده که نرخ اعتیاد میان نوجوانان در ۱۰ سال اخیر افزایش یافته است. یک سروی در سال ۲۰۱۹ میان شاگردان مکاتب (۱۳ تا ۱۸ ساله) نشان داد که ۱۲درصد سروی‌شده‌گان مواد مخدر استفاده می‌کرده‌اند. تعداد پسران ۱۴ درصد و از دختران ۸٫۵ درصد بوده است.

گروه طالبان در سخن کاشت مواد مخدر را منع قرار داده‌اند و خبرهایی از بازداشت خرده‌فروشان نشر می‌کنند، ولی کارشناسان به این باورند که بحران مواد مخدر در اداره این گروه پیچیده‌تر خواهد شد. تجربه سال ۲۰۰۱ که در آن کاشت مواد مخدر به مقدار قابل توجه کاهش یافت، نشان داد که کاهش کاشت، زمانی که شبکه‌های توزیع و قاچاق فعال باشند و تقاضا وجود داشته باشد، باعث افزایش قیمت می‌شود و انگیزه کاشت و تولید را بالا می‌برد. در سال ۲۰۰۰ قیمت یک کیلوگرام تریاک ۸۵ دالر بود، ولی در سال ۲۰۰۲ قیمت هر کیلوی آن به ۳۸۵ دالر رسید.