آرشیف

بسم الله الرحمن الرحیم

خواننده محترم !
ماه مبارک رمضان با همه لحظات آن پر از معنويت خاصی است ،شام افطار رمضان سحر ها رمضان ، شب قدر رمضان ، نماز  تراویح ونوافل وسایر عبادات در ماه رمضان از جمله ختم قرآن عظیم الشان  همه وهمه ، لحظات پر معنویت است که در این ماه مبارک وجود دارد .
در ماه پر مبارک رمضان ، لحظات روزه داراز لحاظات پر ارزشی شماریده میشود ، در این ماه ، هر لحظه انسان در آغوش پر لطف و رحمت خداوند با عظمت میباشد ، یکی از لحظات خوشایند ماه مبارک رمضان ، آذان  شام وباز کردن روزه یا به اصطلاح  لحظات افطاراست .
هنگام افطار و لحظه باز کردن روزه، آن هم روزه ای که به امر پروردگار گرفته شده ، یکی از قشنگترین وفراموش ناشدنی  لحظات برای روزه دار محسوب می شود.
افطار
بمعنی روزه گشادن، روز ه شکستن، بازکردن روزه باخوردن غذا، رسیدن وقت روزه گشادن
(مصدر ) افطار روزه گشادن روزه وا کردن. را میگویند .
افطاری
( صفت اسم ) طعام و خوراکی که بهنگام افطار میخورند .

وقـــــت  روزه :

وقت روزه  فرضى  ويا روزه شرعى،  به حكم نص قرآن عظیم الشان از طلوع  صبح  صادق آغاز وتا غروب آفتاب ادامه  مى يابد .


چنانچه این حکم در( آيه 187  سوره بقره ) به زیبای خاصی آن چنین بیان وفورمولبندی گردیده است :  « وكلوا  واشربوا  حتى يتبين لكم الخيط  الابيض من الخيط ا لاسود من الفجر  ثم أتموا  الصيام الى اليل  »  ( تا آن وقت  بخوريد وبنوشيد كه خط  سفيد از خط سياه  خوب نمايا  ن  وآشكار  شود وباز  روزه  را تا اول  شب  به اتمام رسانيد وآنرا بگيريد. ) ولى در كشور هايكه آبر الود اند وتعيين  وقت  در آن دشوار  است  فتواى شرعی علما همین است که :
 افطار  به وقت محلى  نزديكترين كشور اسلامى  باید صورت  مى پذيرد  .

روزه گرفتن در شب  جواز نداشته ، چراکه  خداوند ( ج  )  شب  را براى استراحت  افريده است :« هو الذى جعل لكم  الليل لتسكنوا فيه والنهار مبصرٱ  إن فى ذالك لايات  لقوم يسمعون »( سوره يونس آيه 178   ) 

همه مسلمانان در این مورد متفق القول اند که  روزه بالای بالای مسلمانان بر اساس نص قرآن عظیم الشان  از فجرصبح  تا غروب افتاب  واجب است .
پروردگار با عظمت ما در آیه (178  سوره بقره ) جزئیات  این حکم را چنین فورمولبندی نموده است :
 « كُلُوا وَاشرَبُوا حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الأَسْوَد مِنَ الفَجرِ»   (بخوريد و بنوشید ، تا اينكه نخ سفيد (روشني فجر) از نخ سياه (تاريكي شب) براي شما، نمايان شود.)
از حکم این متبرکه بوضاحت  تام معلوم میشود : که خوردن وآشامیدن از اوّل شب تا پدیدار شدن نخ سفيد (روشني فجر) از نخ سياه (تاريكي شب) جواز داشته است .
روزه از چه وقت آغاز و چه وقت ختم میشود؟
در حدیثی ازعدی بن حاتم آمده است :
« قَالَ: لَمَّا نَزَلَتْ: « حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الأَسْوَدِ (  عَمَدْتُ إِلَى عِقَالٍ أَسْوَدَ وَإِلَى عِقَالٍ أَبْيَضَ فَجَعَلْتُهُمَا تَحْتَ وِسَادَتِي، فَجَعَلْتُ أَنْظُرُ فِي اللَّيْلِ فَلا يَسْتَبِينُ لِي فَغَدَوْتُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم فَذَكَرْتُ لَهُ ذَلِكَ فَقَالَ: «إِنَّمَا ذَلِكَ سَوَادُ اللَّيْلِ وَبَيَاضُ النَّهَارِ». (بخارى:1916)
(  عدي ابن حاتم رضي الله عنه مي‏گويد: وقتي كه اين آيه « حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الأَسْوَدِ» نازل شد. يك طناب سياه و يك طناب سفيد را زير بالشت خود گذاشتم. تمام شب به آنها نگاه مي‏كردم ولي براي من قابل تشخيص نبودند. هنگام صبح، نزد رسول الله صلى الله عليه وسلم رفتم و داستان را برايش قصه   كردم. فرمود: «منظور از نخ سياه، تاركي شب و منظور از نخ سفيد، روشني صبح   است».
فاصله میان سحری وطلوع فجر :
در مورد فاصله میان سحری وطلوع فجرواینکه فاصله زمانی آن چقدر میباشد  باید به حکم این حدیثی مراجعه کرد .
در حدیثی از زید بن ثابت (رضی الله عنه ) روایت است : «  عَنْ زَيْدِ بْنِ ثَابِتٍ رضي الله عنه قَالَ: تَسَحَّرْنَا مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم ثُمَّ قَامَ إِلَى الصَّلاةِ قُلْتُ: كَمْ كَانَ بَيْنَ الأَذَانِ وَالسَّحُورِ؟ قَالَ: قَدْرُ خَمْسِينَ آيَةً.» (بخارى:1921)
(  زيد بن ثابت رضي الله عنه مي‏گويد: همراه رسول ‏الله صلى الله عليه وسلم سحري خورديم. سپس، آنحضرت صلى الله عليه وسلم براي نماز فجر، بلند شد. پرسيديم: فاصلة ميان اذان صبح و سحري، چقدر بود؟ زيد گفت: به اندازه اي كه حدود پنجاه آيه خوانده شود.)
محدثین مینویسند که : قبل از نزول این آیه متبرکه ،مسلمانان در ماه مبارک رمضان  حتی  در طول  شب  از خوردن ونوشیدن ابا ء میورزیدند  ، ومسلمانان قبل از رفتن به خواب نان شب را میخوردند ومی خوابیدند، اگراحیانآ درطول شب دوباره بیدارهم  می شدند از خوردن ونوشیدن  ابا ء می ورزیدند ، وآنرا مخالف قوانین وضع شده ماه مبارک رمضان میدانستند.
ولی زمانیکه  آیهء (178  سوره بقره )  « كُلُوا وَاشرَبُوا حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الأَسْوَد مِنَ الفَجرِ»    نازل شد ، به مسلمانان اجازه داده شد که میتوانند در طول این مدت  از خوردنیها ونوشیدنیها استفاده  نمایند  وهم میتوانند با زنان خویش زندگی زناشویی  را هم  داشته  باشند.
همچنان حکم دیگری که در این آیه متبرکه  برای روزه داران   بیان گردیده اینست که نهایت صیام اینکه تا بکدام وقت امساک باشند  نیز واضح گردید. طوریکه گفته شد : «ثُمَّ أَتِمُّوا الصیامَ إِلَى اللَّیْلِ »  (سپس روزه را تا شب تکمیل کنید.) میباشد.
امام فخر رازی : در تفسیر الکبیر مینویسد:
( مردم در فهم این آیه متبرکه که لیل یعنی شب چیست اختلاف  رای  دارند . برخی  انتهای روز را با اوّل روز مقایسه کرده اند ، میگویند همانطوریکه  اوّل روز به ظاهر شدن علامه روشنی افتاب  است اوّل شب هم بر رفتن نشانه وروشنی افتاب است) ولی برخی دیگر از مردم در این مورد  هم  اختلاف کرده اند طوریکه  میگویند :  نا بودی سرخی  از طرف مشرق نشانه غروب افتاب وشب است .
شیخ  قرطبی در تفسیر خویش مینوسد:
« اتموا الصیام  » در آیه متبرکه ،  امر است اقتضای وجوب را می کند والی در « الی الیل » برای غایت است، لیل داخل در روز نیست چون لیل از جنس نهار «  روز »  نمی باشد پس خداوند شرط کرد اتمام روزه را تا آشکار شدن شب؛ چنانچه خوردن را جایز کرده تا روز آشکار شود .
یادداشت ضروری:
طوریکه در فوق هم یاد اور شدیم : تطبیق این حکم  که در آیه متبرکه بیان شد در كشور هايكه آبر الود اند وتعيـين  وقت  در آن سرزمین ها دشوار  است  ( بخصوص کشور های اروپای ) فتواى علمای  جهان اسلام همین است که مسلمانان  این کشورها وسرزمین ها باید  افطار روزه ای  خویش را مطابق افطار  نزديكترين كشور اسلامى  تنظیم بدارند.
هکذا در این تعداد از کشور های ، مراکز اسلامی وجود داشته ومطابق رهنمود های کمپیوتری جنتری ها ی  افطاری وسحری را برای مسلمانان مقیم این کشور ها تر تیب داده که تقریبآ این مشکل برای اتباع ،مسلمان حل گردیده است .
نقطه دوم قابل تذکر میدانم اینست که :  در دین مقدس اسلام: 
روزه گرفتن از طرف  شب  جواز نداشته  پروردگار ما   شب  را براى استراحت  آفريده است.
 قرآن عظیم الشان در مورد با تمام صراحت بیان فرموده : « هو الذى جعل لكم  الليل لتسكنوا فيه والنهار مبصرٱ  إن فى ذالك لايات  لقوم يسمعون »
( يونس آيه 178  ).
سحري، بركت دارد ولي واجب نيست :
در حدیثی از أَنَس بْنَ مَالِكٍ رضي الله  روایت است که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرموده است :
« تَسَحَّرُوا فَإِنَّ فِي السَّحُورِ بَرَكَةً». (بخارى:1923) «سحري بخوريد زيرا در خوردن سحري، خير و بركت نهفته است».
در مورد اینکه  سحری خوردن شرط صحت روزه است یا خیر؟
 در جواب باید گفت : سحری خوردن شرط برای روزه گرفتن نیست بلکه سحر خیزی از جمله سنت رسول الله صلی الله علیه وسلم میباشد .
ولی نباید فراموش کرد که قاعده کلی در دین مقدس   همین است که این دین با عظمت میخواهد   عبادت را برپیروان خویش  اسان بگرداند وپیروان خویش را به اسان سازی عبادت ترغیب وتشویق نماید . از جمله اسان گیری عبادت  رمضان مساله تاخیر در سحر وعجله در افطار در ماه مبارک رمضان میباشد .
بنآ بر مسلمانان روزه دارمستحب است که در وقت سحری بپا خیزند وحداقلی غذا بنام سحری تناول فرماید ولوکه یک دانه خرما ، شیر ویا هم آب باشد ، روزه دار به این عمل خویش  در جنب اینکه از یک طرف بر سنت پیامبر صلی الله علیه وسلم عمل نموده از جانب دیگر بیدار شدن در سحری فائده معنوی برای شخصی روزه دار میباشد ، وآن  اینکه قبل از طلوع فجر بیدار میگردد ، ولحظاتی چندی را در عبادت پروردگار خویش سپری مینماید ، لحظاتی که پروردگار با عظمت ما دروقت  سحر،رحمت خویش را بر بندگانی خویش نازل ودعا های آنان را مستجاب و استغفار کنندگان را مورد مغفرت قرار می‌دهد.
فضیلت افطار وسحـرى« پـس شب »:
 پيامبرصلی الله علیه وسلم فرموده است: « سه امر از جملۀ  اخلاق  پيامبرانه  ميباشند:   « تاخير  در سحرى ، تعجيل   در افطار ،  در نماز دست راست  را بر چپ  گذاشتن » پيامبر اسلام ميفر مايد : « سحرى  بخوريد  ، زيرا  در خوردن سحرى بر كت است :  براى روزه  گرفتن  روزه دار از  خوردن  سحرى كمك بگيرد وبراى  قيام ليل ( تهجد ) از خوابيدن  بعد از  ظهركمك  حاصل كنيد. »
خواهران وبرادران متدین !
ضرورت فوري جسم روزه دار در هنگام افطار به دست آوردن يك منبع انرژي به شكل گلوكوز براي هر سلول زنده به خصوص سلولهاي مغز و اعصاب  میباشد .
بنآ براى  روزه   دار مستحب است  كه با خرما  و آب ميوه یا شیر که منابع خوب قند هستند افطار نمایند . از لحاظ صیحی  هنگام افطار  خوردن سه دانه خرما ، یک گیلاس  آب ميوه، سوپ سبزيجات به منظور حفظ تعادل قند، آب و مايعات بدن توصيه مي‌شود. 
طوریکه قبلآ یاد اور شدیم براى  روزه   دار مستحب است  كه با خرما تازه افطار  كند  ودر  صورت  عدم موجوديت  آن  با آب  افطار  نمايد ودر زمستان  ميتواند  با خر ماى  خشك و در صورت  عدم موجوديت  آن  با آب  افطار  كند تا معده  آماده  گرديده  وغذايى  را كه  بعدٱ  خورده ميشود بتواند بهتر هضم  نمايد.
پس  از آنكه  روزه دار  با خر ما  يا آب  وغيره  افطار  كرد  نماز شام  را ادا نموده ، وبعد  از آن  غذا  ميخورد و پيامبر صلی الله علیه وسلم   فرموده  است : «  إذا أفطر  أحدكم فليفطر على تمر ، فإن  لـم يجد فليفطر على ما ء  فإنه  طهور ». « چون افطار كند  يكى از شما  پس  افطار  كند با خر ما  ، پس  چون  نيافت پس  افطار كند با آب  زيرا  پاك  كننده است  »( حدیث متفق عليه )

همچنان در حدیث آحمد وابو داود که دارایی  عین مفهوم میباشد آمده است :
« عن أنس بن مالك قال: كان النبي صلى الله عليه وسلم يفطر على رطبات قبل أن يصلي، فإن لم يكن رطبات فتمرات، فإن لم يكن تمرات حسا حسوات من ماء.»
ولی نباید فراموش کرد که حتمی وبه اصطلاح واجبی ، نیست که روزه دار حتمآ روزه خویش را به خرما افطارنماید ، در صورت عدم موجودیت خرما ، روز ه دار میتواند به هر چیزیکه در امکان اش باشد ، روزه خویش را افطار نماید .ودر حکم « أن يفطر على ما يشاء من الطيبات »  شامل میگردد
ولی طوریکه یاد اور شدیم : براى روزه دار  عجله در افطار  وتأ خير  در سحرى  افضل ميباشد زيرا پيامبرصلی الله علیه وسلم   فرموده است  : « لا تزال أمتى  بخير ما أخروا السحو ر  وعجلو ا الفطور».« هميشه امت من به خير باشند  تا وقتيكه  به تاخير اندازند  سحرى  را وشتاب  كنند  در افطار ».
معیار و ملاک اصلی برای شروع و جواز افطار:
در حقیقت غروب آفتاب ، چنانکه پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند:
 «إذَا أَقْبَلَ اللَّیْلُ مِنْ هَهُنَا وَأَدْبَرَ النَّهَارُ مِنْ هَهُنَا وَغَرَبَتِ الشَّمْسُ فَقَدْ أَفْطَرَ الصَّائِمُ» بخاری (1954) ومسلم (1100).‏
یعنی: هر گاه شب از این سمت ( مشرق ) شروع شود و روز از این سمت
 ( مغرب ) به پایان برسد وآفتاب  ‏نیز غروب کند وقت افطار روزه دار فرا رسیده است.
از طرفی دیگر یکی از سنتهای نبوی در امر روزه اینست که در افطار آن تعجیل شود، چنانکه از سهل بن سعد روایت شده که گفت:
 رسول الله  صلی الله علیه وسلم فرمودند: «لا یَزَالُ النَّاسُ بِخَیْرٍ مَا عَجَّلُوا الْفِطْرَ». (بخاری:1957) یعنی: «مردم تا زمانی در خیر، بسر میبرند که در افطار نمودن، عجله کنند». (یعنی بلا فاصله پس از غروب آفتاب، افطار نمایند).
ابن عبدالبر رحمه الله می گوید:
«از جمله سنت (نبوی) تعجیل در افطار و تاخیر در سحری است، و تعجیل باید پس از اطمینان از ناپدید شدن افتاب  باشد، و برای کسی که شک دارد که آیا افتاب  ناپدید شده یا خیر؟ جایز نیست افطار کند، زیرا (عبادت) فرض به یقین نیاز دارد و جز با یقین خارج نمی گردد».‏(  التمهید )  (21 / 97 ، 98 ) .‏

دعــاى درافــطار :
طوریکه می فهمید که دعا مغز عبادت است وانسان در طول زندگی خویش باید ازفهم عالی  دعا غافل نگردد  بخصوص در ماه  مبارک رمضان ولی به تاسف باید گفت که برخی از روزه داران در هنگام افطارنسبت عجله بیشتر حتی در بجا ء اوردن دعا  هم غفلت می ورزند .
سنت پیامبر صلی الله علیه وسلم است که : روزه دار افطار خویش را با دعا آغاز نماید ، طوریکه در دعا افطار  فضيلت زيادي   نهفته است و روزه دار نباید فراموش کند که او از جمله کساني است که دعاي او مورد استجابت قرار میگرد .
در حدیثی  از انس بن مالک رضى الله عنه روايت شده است که رسول الله صلى الله عليه و سلم فرموده است : «دعاي سه شخص بی جواب نمی ماند:  دعاي پدر و مادر، دعاي روزه دار و دعاي مسافر». (احمد آن را روايت کرده و الباني آن را صحيح دانسته است).
 از جمله دعاهاي صحيح در اين باره اين دعاي رسول الله صلى الله عليه و سلم به هنگام افطار است که ايشان مي فرمود:
 «ذهب الظمأ و ابتلت العروق و ثبت الأجر ان شاء الله» (صحيح سنن ابي داوود). «تشنگي برطرف شد و رگ ها سيراب شدند و اجر به خواست خداوند نوشته شد».
دعا برای کسیکه افطار را تهیه دیده است :
روزه دار همانطوریکه در اغاز افطار  روزه خویش  را با دعا می اغازد ، در ختم افطار هم فضیلت دعا را باید فراموش نکند  و برای کسانیکه افطار را تهیه دیده اند برای آنان نیز دعا نمایند .
سنت پیامبر صلی الله علیه وسلم است : وقتي روزدار نزد کسي افطار نماید  براي اوباید  دعا کند کما اينکه رسول الله صلى الله عليه و سلم در حق قومي که ايشان را افطار داده بودند دعا کرده بود.پس وبهتر است یکی از این دعا ها را بعمل ارد:
– «افطر عندکم الصائمون و اکل طعامکم الابرار و تنزلت عليکم الملائکه». (صحيح جامع الصغير).
– «اللهم بارک لهم فيما رزقتهم و اغفر لهم و ارحمهم». (به روايت مسلم).
– «اللهم اطعم من اطعمني و اسقي من سقاني». (به روايت مسلم).
یادداشت :
در وقت افطار دو دعا و ذکر در احادیث وارد شده اند، که یکی از آن احادیث حسن است ولی دیگری ضعیف است:
اول: از ابن عمر رضی الله عنه روایت است که پیامبر صلی الله علیه وسلم وقتی افطار می‌کرد می‌فرمود: (ذهب الظما و ابتلت العروق و ثبت الأجر إن شاء الله). ابوداود (2340)
یعنی: (تشنگى زايل  شد، رگ ها سيراب گشت ، واگر خداوند خواست اجر نيز خواهد رسيد.)( رواى  حديث شريف : ابوداود ).
این حدیث حسن است، چنانکه حافظ ابن حجر رحمه الله در کتاب " التلخیص الحبیر " ( 2 / 202) از دارقطنی نقل کرده که او اسناد حدیث را حسن دانسته است.
دوم:
دعای « اللهم لك صمت وعلى رزقك افطرت  »( خداوند !  من براى تو  روزه گرفتم  واز رزقى  كه تو نصيبم كرده اى  افطار نمودم )( این حدیث را أبو داود ( 2358 ) روایت کرده ولی حدیث مرسل است، و علامه البانی رحمه الله آنرا در ضعیف أبی داود (510 ) ضعیف دانسته است.
ويا اين دعـا :
« بسم الله والحمد لله ، اللهم لك صمت وعلى رزقك افطرت وعليك تو كلت سبحانك وبحمدك ، 
تقبل منى ، انك انت السميع العليم » 
ولی برای روزه دار جایز است که هرکدام از اذکار فوق را در وقت افطار بخواند، و بعضی از اهل علم بر استحباب خواندن آن اذکار تایید کرده اند.
و جایز است که بعد از خواندن آن اذکار هردعایی که روزه دار خواست برای خود بخواند، چرا که وقت افطار ، به دلیل آنکه پایان و نهایت عبادت (روزه) است ، لذا محل اجابت دعا است و دعا خواندن در آن وقت مشروع است.
اما دعا خواندن یا ذکر خاصی در وقت سحری در سنت نبوی وارد نشده است، اما با توجه به اینکه قبل از سحری بعنوان یک سوم آخر شب تلقی می شود، لذا در آن وقت مسلمان می تواند هر دعائی کند، چرا که یک سوم آخر شب محل و وقت اجابت دعا است.
حکم آذان برای افطار دررمضان:
ما مسلمانان که در کشور های غربی زندگی  بسر میبریم وبسیاری ما مسلمانان  از نعمت شنیدن آذان مانندآذان در جوامع اسلامی محروم هم  هستیم ،   و به این ترتیب کمبود بزرگی را  احساس نموده، مشتاق  شنیدن  آذان  وکلمات شرین آن  از منار های مسجد هستیم ، این   اشتیاق در ماه مبارک  رمضان  بیشتر میگردد.
واقعیت چنین است که درین کشور های مقیم و جوامع که مردم آن بیشتر مسیحی اند  زیادتر اوقات  حالاتی  پیش می هم  اید که در وقت افطار ،   صدای زنگ کلیسا را میشنویم .
 بسیاری  از مسلمانان  وبخصوص  افغانها محترم ما در کشور های غربی ، عادت دارند که افطار  را به آذان می  آغازند و آذان را برای  افطار  شرط میدانند.
میخواهم خدمت  خوانندۀ  گرامی  بعرض برسانم که آذان  برای  افطار دردین مبین  اسلام شرط نبوده وروزه دار بدون  آذان  میتواند  روزه خویش را هم افطار نماید.
این بدین معنی است که شنيدن آذان جهت افطار  برای روزه دار شرط نيست، بلکه آذان اعلامی است جهت انجام عبادت نماز در وقت خاص خود، که چون افطار در هنگام آذان مغرب است، لذا آذان نشانه اي براي جواز افطار روزه دار  شده میتواند ، ولی  لازم و شرط نیست که روزه دار  تا زمانیکه  صداي آذان مغرب را نه شنود ،  نبايد افطار کند.
برای روزه دار کافيست که ساعت مغرب واینکه  که آيا وقت نماز مغرب رسيده است يا خير، با مطمین شدن از این  امر  روزه دار میتواند  روزه اش را  افطار نموده ، وبعد از آن با ادای نماز مغرب خویش بپردازد .
وقت آذان مغرب بعد از غروب کامل آفتاب بوده ، وخوشبختانه  که بشر امروز به چنان  امکانات  بیشرفته  تخنیکی والکترونیکی  دست  یافته، که این مشکل  تا حد ممکن برای  مسلمانان  بخصوص در جوامع  غیر اسلامی ویا غربی نیز حل گردیده. همچنان خوشبختانه  بسیاری از مراکز اسلامی جنتری های اسلامی وتقویم  های   شرعی را قبل از ماه مبارک رمضان  به  طبع رسانیده وبدسترس مسلمانان  قرار میدهند ، که در این کار امکاناتی خوبی در اختیار مسلمانان قرار میدهد.
افطار قبل از نماز مستحب است:
مستحب است قبل از نماز خواندن شام ابتدا روزه ی خود را با خوردن چند عدد خرما ویا هم آب ویا شیر باز نماید وبعد از افطار به ادای نماز شام اقدام نماید .
در حدیث که ازحضرت  انس (رض ) روایت  گردیده آمده است : « کان رسول الله صلی الله علیه وسلم یفطر علی رطبات قبل أن یصلی، فإن لم تکن رطبات فعلی تمرات، فإن لم تکن حسا حسوات من الماء» «پیامبر صلی الله علیه وسلم قبل از آنکه نماز مغرب را بخواند با چند خرمای رطب افطار می‌کرد، اگر خرمای رطب نبود چند خرمای خشک و اگر خرمای خشک نبود، چند جرعه آب می‌نوشید». ( حدیث شماره 2339  ابوداود )
در ضمن باید بعرض برسانم :
 اگر احیانآ  حالتی در زندگی  پیش  آید که افطار بعد از اذان صورت گیرد ، روزه دار  گناهی را مرتکب نشده ولی همینقدر باید گفت که ترک سنت کرده و فضیلتی را از دست داده است در حالیکه می تواند حداقل مقدار کمی آب رابنوشد و بعد نماز بخواند و این امر بسیار سهل واسان است .
 افطارمؤذن دررمضان
در نزد بسیاری از مسلمانان این سوال مطرح است که : مؤذن اول افطار کند و بعد اذان دهد و یا بعد از اذان دادن خودش افطار نماید؟
در مورد باید گفت :
 معیار و ملاک اصلی برای شروع و جواز افطار،  در حقیقت غروب آفتاب ، چنانکه پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند: «إذَا أَقْبَلَ اللَّیْلُ مِنْ هَهُنَا وَأَدْبَرَ النَّهَارُ مِنْ هَهُنَا وَغَرَبَتِ الشَّمْسُ فَقَدْ أَفْطَرَ الصَّائِمُ» بخاری (1954) ومسلم (1100).‏
یعنی: هر گاه شب از این سمت ( مشرق ) شروع شود و روز از این سمت
( مغرب ) به پایان برسد وآفتاب  ‏نیز غروب کند وقت افطار روزه دار فرا رسیده است.
از طرفی دیگر طوریکه در فوق یاد اور شدیم :یکی از سنتهای نبوی در امر روزه اینست که در افطار آن تعجیل شود، چنانکه از سهل بن سعد روایت شده که گفت: رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرمودند: «لا یَزَالُ النَّاسُ بِخَیْرٍ مَا عَجَّلُوا الْفِطْرَ». (بخاری:1957)
یعنی: «مردم تا زمانی در خیر، بسر میبرند که در افطار نمودن، عجله کنند». (یعنی بلا فاصله پس از غروب آفتاب، افطار نمایند).
و اما مؤذن:
 اگر روزه داران  منتظر اذان موذن  هستند تا هرچه زودتر افطار کنند، در اینحالت باید بدون تاخیر به اذان گفتن مبادرت ورزد تا موجب تاخیر افطار مردم نشود، چرا که تاخیر افطار خلاف سنت نبوی است. مگر آنکه مؤذن به خوردن یا نوشیدن چیز ساده ای قناعت کند – مانند نوشیدن اندکی آب – که در اینحالت ایرادی ندارد و سپس اذان دهد.
اما اگر کسی منتظر اذان او نیست، مثلا مؤذن به تنهایی در صحرایی است و فقط برای خودش اذان می دهد، و یا برای دسته ای از مردم که نزد وی حضور دارند اذان می دهد (مانند دسته ای از مسافرین) در اینحالت ایرادی ندارد که قبل از اذان افطار کند، زیرا همراهانش با خود مؤذن می توانند افطار کنند و منتظر اذانش نیستند، و بعداً مؤذن اذان داده و نمازشان را بخوانند.
موضوع به تآخیر انداختن افطار :
با تاسف باید گفت دربسیاری از اوقات دیده شده که  روزه داران محترم به خاطر رعایت احتیاط کوشش بعمل میاورند تا در افطار خویش خلاف  فهم شرعی به تاخیربیاندازند ، حتی برخی از روزه داران با درنظرداشت اینکه  نماز شام را خوانده اند ، بازهم بنام احتیاط در افطار تاخیر بعمل میاورند .
خدمت این عده از روزه داران محترم  باید بعرض برسانم که این عمل شان اشتباه محض وخلاف سنت وهدایت پیامبر صلی الله علیه وسلم است .
 روزه دارمحترم  هر وقت صداي  اذان شام را بشنود  بايد افطار کند. ( اگرچه اذان شرط برای افطار رمضان نمی باشد ) ولی هستند اشخاصیکه با درنظرداشت اینکه صدای اذان شام را میشنو د باز هم در افطار روزه تاخیر بعمل میارود وبه اصطلاح در ذهن خویش مبالغه در احتیاط  شرعی بعمل میاورد ، طوریکه گفتیم  بدین عمل درمخالفت صریح  با سنت رسول الله صلی الله علیه وسلم قرار میگیرند.
با شنیدن  الله اکبر افطارباید اغاز شود :
روزه دار همینکه کلمه الله اکبر را شنید باید آغز به افطار نماید ضرورت نیست که برای ختم آذان انتظار بکشد :زیرا سنت است که افطار باید  سریعتر انجام گیرد.
ولی در مورد خواندن نماز شام باید گفت : روزه دران باید برای ختم  آذان انتظار بکشند وحتی برخی از علماء بدین عقیده اند که بهتر است که به ندای آذان باید جواب داده شود  و کلمات موذن را باید تکرار کنند و در انتهای اذان ابتدا بر پیامبر صلی الله علیه وسلم صلوات بفرستند و بعد دعای مقام محمود بخوانند.
در حدیثی از ابوسعید رضی الله عنه  روایت است که پیامبر -صلی الله علیه وسلم- فرمود : « إذا سمعتم النداء فقولوا مثل ما یقول المؤذن» «هرگاه اذان راشنیدید مثل آنچه که مؤذن می‌گوید، بگویید».متفق علیه
از عمر بن خطاب رضی الله عنه روایت است که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود : «هرگاه یکی از شما با الله أکبر الله أکبر مؤذن بگوید الله أکبر الله أکبر و با أشهد أن لا إله إلا الله مؤذن بگوید: أشهد أن لا إله إلا الله، و با أشهد أن محمداً رسول الله مؤذن بگوید : أشهد أن لا إله إلا الله، و با أشهد أن محمداً رسول الله مؤذن بگوید : أشهد أن محمداً رسول الله، و با حی علی الصلاة مؤذن بگوید : لاحول و لا قوة إلا بالله، و با حی علی الفلاح مؤذن بگوید : لاحول و لا قوه إلا بالله، و با الله أکبر مؤذن بگوید الله أکبر، و با لا إله إلا الله او از ته قلب بگوید : لا اله الا الله وارد بهشت می‌شود». مسلم (385).
پس کسی که آنچه را مؤذن می‌گوید تکرار کند یا هنگام گفتن حیَّ علی الصلاة و حی علی الفلاح بگوید : لا حول و لا قوة إلا بالله، یا حی علی الصلاة و حی علی الفلاح و لاحول و لا قوة الا بالله را با هم بگوید طبق سنت عمل کرده است.
هرگاه مؤذن از گفتن اذان یا اقامه فارغ شد (مستحب است که) شنونده بعد از تکرار گفته‌‌های او،آنچه که در دو حدیث زیر می‌آید بگوید :
از عبدالله بن عمر روایت است : از پیامبر صلی الله علیه وسلم شنیدم که می‌فرمود : (إذا سمعتم المؤذن فقولوا مثل ما یقول، ثم صلوا علی، فإنه من صلی علی صلاة صلی الله بها علیه عشرا، ثم سلوا الله لی الوسیلة، فإنها منزلة فی الجنة لا تنبغی إلا لعبد من عباد الله، و أرجو أن أکون أنا هو، فمن سأل الله لی الوسیلة حلت له الشفاعة) «هرگاه (ندای) مؤذن را شنیدید، آنچه را می‌گوید تکرار کنید سپس بر من صلوات بفرستید چون هر کس بر من یک صلوات بفرستد، خداوند در برابر آن ده صلوات بر او می‌فرستد سپس از خدا برایم طلب وسیله کنید که وسیله مقامی است در بهشت که تنها به یکی از بندگان خدا داده می‌شود و امیدوارم که آن بنده من باشم، پس کسی که از خداوند برای من طلب وسیله کند، شفاعت شامل حالش می‌گردد». مسلم (384).
از جابر روایت است که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود : (من قال حین یسمع النداء : اللهم رب هذه الدعوة التامة و الصلاة القائمة آت محمدا الوسیله و الفضیلة و ابعثه مقاما محمودا الذی وعدته، حلت له شفاعتی یوم القیامة) «هر کس پس از شنیدن اذان بگوید – اللهم رب هذه الدعوة التامة و الصلاة القائمة، آتِ محمداً الوسیلة و الفضیلة و ابعثه مقاماً محموداً الذی وعدته – یعنی : خداوندا! ای پروردگار این دعوت کامل و نماز برپا شده، وسیله و فضیلت را به محمد عطا فرما و در روز قیامت او را به مقام محمود و ستوده‌ای که به او وعده داده‌‌ای مبعوث فرما – شفاعت من در روز قیامت شامل حال او می‌گردد». بخاری(614).
البته با وارد شدن به وقت نماز – که با دادن اذان پی به این وقت برده می شود- جایز است که افطار نمود و نماز خواند، ولی سنت اینست که ابتدا به اذان پاسخ داد بعد نماز سنت خواند و سپس دعا نمود و بعد نماز فرض را خواند. از انس رضی الله عنه روایت است که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود : (الدعاء لایرد بین الأذان و الإقامة) «دعا در بین أذان و اقامه رد نمی‌شود». ترمذی (212)
تعجیل در افطار :
برای روزه دار لازم است تا مطابق  سنت رسول الله صلی الله علیه وسلم  در افطار تعجیل بعمل ارند ،وطوریکه در فوق متذکر شدیم  به محض اينکه مطمئن شد که زمان افطار فرا رسيده است، خوردن افطار را آغاز کند.
در حدیثی از سهل بن سعد الساعدي رضى الله عنه آمده که از رسولالله صلی الله علیه وسلم فرموده است : «همچنان مردماني که در افطار کردن تعجيل مي کنند از بهترين ها هستند». (متفق عليه).
ودر حدیثی  از انس رضى الله عنه روايت شده است که رسول الله صلى الله عليه و سلم میفرماید : «در افطار کردن عجله کنيد و خوردن سحري را به تأخير بيندازيد». (کتاب صحيح جامع صغير).
مستحب است قبل از نماز خواندن ابتدا روزه ی خود را با خوردن چند عدد خرما یا آب باز کرد بعد نماز خواند.
از انس روایت است : (کان رسول الله صلی الله علیه وسلم یفطر علی رطبات قبل أن یصلی، فإن لم تکن رطبات فعلی تمرات، فإن لم تکن حسا حسوات من الماء) «پیامبر صلی الله علیه وسلم قبل از آنکه نماز مغرب را بخواند با چند خرمای رطب افطار می‌کرد، اگر خرمای رطب نبود چند خرمای خشک و اگر خرمای خشک نبود، چند جرعه آب می‌نوشید». ابوداود (2339)
اما اگر کسی بعد از اذان افطار کند، گناهی مرتکب نشده ولی ترک سنت کرده و فضیلتی را از دست داده است در حالیکه می تواند حداقل مقدار کمی آب بنوشد و بعد نماز بخواند و این امر بسیار سهل است.
پر خوری درافطار و سحر  
خواننده محترم !
علماء میفرمایند که روزه به چهار نوع است :
1- روزه فرض که به حکم پروردګار درسال یک ماه است 
2 – روزه مستحبی 
3 – روزه نفلی 
4- روزه اخلاقی
روزه اخلاقی عبارت از روزه است که تقلیل در خوراک صورت گیرد  ( کم خورکی ، وایجاد فاصله در خوردن غذا وعدم صرف غذای چرب ) 
قابل توجه است که : موضوع پرخوری نه در سحری و نه در افطار و نه در غیر رمضان امر پسندیده و مطلوبی نیست، زیرا ‏پرخوری ضرر های  زیادی دارد و یک مسلمان باید مواظب سلامتی جسم   خویش باشد، و ‏درکل پرخوری مکروه است و اسراف کردن نیز حرام است.‏
از جمله آداب غذا خوردن این است که شکم خود را به سه بخش تقسیم کنید: یک سوم برای غذا، ‏یک سوم برای نوشیدنی و یک سوم برای نفس‌کشیدن. چون پیامبر صلی الله علیه وسلم فرموده ‏است: ‏«انسان هیچ ظرفی بدتر از شکم را پر نکرده است. چند لقمه که جان و روح را پیوند دهد ‏برای ‏انسان کافی است، اگر بر این مقدار قناعت نمی‏کند، یک سوم شکمش را برای آب و یک ‏سوم را ‏برای غذا اختصاص داده و یک سوم را خالی بگذارد تا بتواند به تزکیه نفس بپردازد». ‏‏البانی در(السلسله الصحیحه) (2265).‏
و این از جمله چیزهایی است که پیامبر صلی الله علیه وسلم به امت خود آموخته است تا آنها را ‏از امراض خوردنیها و نوشیدنها با خبر سازد، و فرموده که خوردن زیاد یا کم مکروه است ‏چون باعث ضعف جسم می‌شود.‏
در خوردن نباید افراط کرد، چون پیامبر صلی الله علیه وسلم فرموده است: «الْمُؤْمِنُ یَأْکُلُ فِی ‏مِعًی وَاحِدٍ، وَالْکَافِرُ یَأْکُلُ فِی سَبْعَةِ أَمْعَاءٍ». (بخاری:5393) ومسلم (2060) (183).‏
‏«مؤمن در یک معده غذا می‌ریزد، ولی کافر در هفت روده غذا می‌ریزد». ‏
در نوع و گونه غذا نباید اسراف کرد، برخی از علمای پیروان مذهب حنفی فرموده اند : از جمله اسراف این ‏است که چند برابر وچند نوع خوردنی ها  در سترخوان چیده شود .
‏شیخ  محمد بن عثیمین رحمه الله در (فتاوی إسلامیة) (2/118)
مینویسد :چیدن چند نوع غذا  از ثواب روزه نمی کاهد، چرا که کار حرام بعد از انتهای روزه دیگر از ثواب آن نمی کاهد، ولی این امر مشمول فرموده الله تعالی می شود که فرمود: « وَکُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لَا یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ» الأعراف/31. یعنی: و (از نعمتهای الهی) بخورید و بیاشامید، ولی اسراف نکنید که خداوند اسراف کنندگان را دوست نمی‏دارد. بنابراین خود اسراف ممنوع است، و (باید دانست که) اقتصاد نصف معیشت و زندگی است، و اگر آنها اضافه دارند بهتر است آنرا صدقه بدهند، چرا که این بهتر است».  فضیلة الشیخ محمد بن عثیمین رحمه الله . (فتاوی إسلامیة) (2/118) .
افطار دستجمعی :
در مورد تدویر محافل افطار های دستجمعی که توام با ختم قرآن عظیم الشان
میباشد ، در این اواخر توسط روزه داران در مساجد خانه ها ویاهم سالون ها تدویر می یابد . درمورد حکم تدویر همچومحافل افطاریه شیخ ابن عثیمین در لقاء الباب المفتوح لابن عثیمین /247 مینویسد :
«بنظر من ایرادی ندارد، اما بهتر است صورت نگیرد، زیرا صحابه رضی الله عنهم از اینگونه روشها استفاده نمی کردند. هرگاه مردم با سخن گفتن جهت روزه سنت مشتاق شوند، همین (سخن گفتن) کافیست و لازم نیست تا جهت ترغیب آنها (بجای سخن) عملی صورت گیرد». ( تفصیل موضوع مراجعه شود به لقاء الباب المفتوح لابن عثیمین /247  )
افطار قبل ازغروب آفتاب :
اگر شخصی نسبت ابر الود بودن هوا  به گمان این که آفتاب غروب نموده افطار می کند ، در حالیکه بعدآ معلوم شد که افتاب غروب به نموده ووقت افطار نبود ،، حکم اش در شرع همین است که :روزه ‌ی ایشان فاسد شده است، البته باید تا غروب کامل آفتاب امساک کند؛ بنابر نظریه ی صحیح از اقوال علما قضای یک روز بر ایشان واجب است و کفاره لازم نیست.
هشام بن عروة از همسرش فاطمه از اسماء روایت می کند که ایشان گفته اند:( در حیات رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ در روزی ابری افطار نمودیم پس از آن آفتاب  طلوع کرد)
به هشام گفته شد: آیا به قضای آن روز امرشدند؟ هشام گفت: چاره ای جز قضا نداشتند.( بخاری(1959)) منظور از هشام در سند حدیث: هشام پسر عروة پسر زبیر است که از ثقات تابعین هستند.
وآخر دعوانا أن الحمد لله رب العالمين.
وصلى الله وسلم على نبينا محمد وعلى آله وصحبه وسلم تسليماً كثيراً.

فهرست مندرج :
– افطار

- وقـــــت  روزه  
– روزه از چه وقت آغاز و چه وقت ختم میشود؟
– فاصله میان سحری وطلوع فجر
– سحري، بركت دارد ولي واجب نيست
– فضیلت افطار وسحـرى« پـس شب »
– معیار و ملاک اصلی برای شروع و جواز افطار

- دعــاى درافــطار   
– دعا برای کسیکه افطار را تهیه دیده است
– حکم آذان برای افطار دررمضان
– افطار قبل از نماز مستحب است
–  افطارمؤذن دررمضان
– موضوع به تآخیر انداختن افطار
– با شنیدن  الله اکبر افطارباید اغاز شود
– تعجیل در افطار
– پر خوری درافطار و سحر 
– افطار دستجمعی
– افطار قبل ازغروب آفتاب  


 نام رساله :  افطار وسحردر ماه مبارک رمضان
تتبع ونگارش :  الحاج امین الدین «  سعیدی – سعید افغانی »
مـدیـر مرکز مطالعات ستراتیژیکی افغان ومسؤل مرکز فرهنگی دحق لاره  – جرمنی
ادرس  ارتباطي : بريښنا ليک : saidafghani@hotmail.com