آرشیف

بسم الله الرحمن الرحیم
إعـتکاف در رمـضـان
إعتكاف  :
اعتکاف، از نظر لغوی مصدر باب افتعال از «عکف» است، که به معنی درنگ کردن و ادامه دادن است.
در دین مقدس اسلام ، منظور از اعتکاف آن است که شخص به منظور عبادت در مسجد متوقف شود . یعنی إعتكاف به معناى  بند بودن،  توقف يا درنگ كردن،  در جايى ميباشد.

علماء میفرمایند : اعتكاف عبارت از خلوت شرعی است كه انسان خود را در جهت طاعت الله  ویاد او محبوس می كند واز تمام مشغله هایی كه میان قلب او وپروردگار فاصله ایجاد می كند دوری می گزیند وروح وجسم خویش را به پروردگار با عظمت می سپارد .
برخی ازعلماء درفهم اعتکاف میگویند : اعتکاف  یعنی گوشه نشینی و عزلت وبرخی میگویند اعتکاف به معناي «گوشه نشين شدن، در جايي ماندن، خود را بازداشتن و گوشه نشيني براي عبادت» است.
ودر اصطلاح شرعـــى إعتكاف  عبارت  است:
از  اينكه  انسان  از همـه  تعلقات  ومصروفيت هاى  دنيوى  ازجمله از زن ، فرزند وفامیل  خويش جدا گشته، واز همه مصروفيت هاى  خا نوادگى آداری ، سیاسی وخوا هشات  نفسانى  خويش بِبُرد، فكر  وعمل خويش را با تمام توانايى  هاى  خويش  به عبادت  الله تعالی  مصروف  سازد.

إعتكاف  در دههء اخير رمضان  سُنت مُؤكد بـــوده وعلماء بدین عقیده اند که :اگر از يك قريه  يك شخص  نيز إعتكاف  نمايد،  حكمش از ديگران  رفع ميگردد.


دلايل مشرعيت إعتكاف:
آیت قرآنی : 
خداوند سبحانه و تعالى فرموده است :« وعهد نا  إلى  ابراهيم واسمعيل أن  طهر ا بيتى  للطائفين والعاكفين  والركع السجود » « ووحى فرستاديم  بسوى  ابراهيم  واسماعيل  كه بر پا سازيد خانه  مرا براى  طواف كنندگان  وإعتكاف  كنند گان وركوع  وسجده كنند گان » ( سوره بقره آيت 125 ).
 
احادیثی نبوی :
در حدیثی که از حضرت بی بی عايشه ( رض ) روايت گرديد ه است آمده است :
« كــان رسول الله (ص)   يعتكف العشر ا لا واخر من  رمضان  حتى  توفاه الله عزوجل  » « بود پيا مبرصلی الله علیه وسلم  كه إعتكاف ميكرد   دهه  اخير  رمضان  را تا وقتى  كه وفات  داد اورا خداوند عزوجل »( متفق  عليه ).
 
همچنان در حدیثی که از ابن عمر ( رض)  روايت گردیده آمده است : « كان  رسول الله ( ص)   يعتكف العشر  الاواخر من رمضان   »  پیامبر صلی الله علیه وسلم  دهه اخير  رمضان را إعتكاف ميگرد ».

حمكت مشر وعيت إعتكاف:

1-  إعتكاف موجب فراغ قلب از امور دنيوى ومشاغل آن بوده  وباعث  روى  آوردن به عبادت   وذكر خالص خداوند متعال ميباشد.

2 – سپردن  وتفويض امور خود به  خداوند  متعال  وايستادن بر دروازه ء فضل ورحمت .

3-  إعتكاف به معنى تحصن به پروردگار با عظمت  وتوانا  ميباشد وكسىیکه اگر بخواهد اراده بدی به او بنمايد اصلا خود را به او برسانده نمیتواند  ،  وهيچ ظالمى به او نزديك شده   نمى تواند .

معتكف توسط إعتكاف خويش  را راحت نموده  وقلب  خود را  هدايت  مى  نمايد پس إعتكاف  عبارت از دورى از مخلو قات بوده كه قوى ترين  راه براى  رسيدن به حق تعالى  ميباشد.

قرابت وحب الله به معتکف :
در این هیچ جای شک نیست که خداوند متعال به همه انسان  نزدیک است، اما قرابت وحب پروردگار  به روزه داران ، وبخصوص روزه داران که در مهمانی الله و ضیوف الرحمان ودر اعتکاف قرار داشته  باشند ، از همه نزدیکتر است.
روزه دار  معتکف از چند جهت به الله  نزدیک است. در قدم نخست خود ماه مبارک رمضان که مایه‌ ‌ قرب اوست؛ وانجام اعتکاف آنهم در ماه مبارک رمضان برای قربةً الی الله که ماه طاعت وعبادت میباشد ، انجام وبر پا کردن نماز پنچگانه وبخصوص نماز ،تراویح وسایر نوافل که انجام میدهد ، خود موجب تقرب به الله میگردد ، هکذا  حضورش درمسجد، مایه‌ی‌ تقرّب به الله ست؛ چون در خانه‌ی‌ کسی اعتکاف را بر پا داشته که آن ذات  بندگان روزه‌دار ، عبادتگرومعتکف  خویش را  نا آمید  بر نمی‌گرداند.
طوریکه یاد اور شدیم اعتكاف سنتی مؤكده، و ازطريقه عبادی پیامبر  گرامی ما محمد صلى الله عليه وسلم بشمار میرود .
سیرت نویسان مینویسند که :پیامبر صلى الله عليه وسلم تا هنگام وفات خويش بدان پابند وتا اخر العمر آنرا انجام داده است .
اعتکاف مطابق سنت، ماندن روح و بدن انسان در جوار پروردگار بزرگ و منان و در نوعي خلوت گزينی مطابق شريعت می باشد برای رهايی دادن نفس خويش از پليدی های کالای فانی، و لذت زودگذر اين دنيا، و غوطه ور شدن روح در ملکوت پاک و در جستجوی نزديکی به محبوب خويش پادشاه جهانيان و در تمنای نفحات مبارک است.
اعتکاف مسنون خلوتی راستين با خداوند و تفکر در نشانه ها و نعمت و بخشش های اوست. و در عين حال اعتراف به ربوبيت و الاهيت و بزرگی آن ذات بی همتا و گردن نهادن به تمام حقوق وی و ستايش اوست با نهايت زيبايی و سپاس.
سابقه تاریخی اعتکاف :
قبل از همه باید گفت که اعتکاف تنها مخصوص شرعیت دین مقدس اسلام نبوده ، بلکه این نوعی از عبادات در  ادیان ابراهیمی وسماوی قبل از دین مقدس اسلام هم    وجود داشته ، که  در شرعیت اسلامی  استمرار یافته است، اگرچه ممکن است در شرع مقدس اسلام برخی از خصوصیّات و احکام و شرایط آن تغییر یافته باشد.
از زمانی که پیامبر اسلام صلی الله علیه وسلم  اعتکاف را به مسلمانان آموزش داد، این سنت اسلامی در میان مسلمانان آغاز وتا به امروز وجود دارد .
در حال حاضر مراسم اعتکاف در دهه پایانی ماه مبارک رمضان در بسیاری از کشورهای اسلامی از جمله در کشور عربستان سعودی  (مکه ومدینه )  با شکوه  وجلال  خاصی  آن  برگزار میگردد .
همه ساله تعداد ی کثیری از مسلمانان  جهان از کشور های مختلف بخصوص جوانان رسم اعتکاف را در مسجد مکه ومسجد حرم شریف در شهر مدینه منوره انجام میدهند ، این جوانان در ماه مبارک رمضان  از سراسر جهان به سوی مسجدالحرام می شتابند و در کنار بیت الله  معتکف می شوند و حتی بسیاری از زائران بیت الله  به منظور دست یابی به فضیلت اعتکاف در دهه آخر ماه رمضان، این ایام پربرکت را برای مراسم عمر ه اختصاص میدهند .
هکذا تعداد دیگری از مسلمانان که از کشور های مختلفی اسلامی گرد هم امده مراسم اعتکاف را در مسجدالنبی و در کنار مرقد مطهر پیامبرصلی الله علیه وسلم  برگزار مینمایند .
اقسام إعتكاف :

1- واجب:
عبارت از إعتكافى است كه نذر شده باشد واجب  است چه بدون  شرط باشد  وچه مشروط  .
 مثلآ  شخص بگويد  كه اگر  در امتحان كامياب  شدم ،  إعتكاف خواهم كرد  . چنين إعتكافى واجب است .

وقت إعتكاف واجب:

همانطوريكه  براى إعتكاف  واجب  روزه  شرط است  لذا  حداقل  وقت آن  يك روز است براى كمتر  از يك  روز يعنى  چند  ساعت  نذر كردن  إعتكاف  بى معنى ميباشد  زيرا  وقت  روزه  از طلوع  آفتاب  تا غروب  آن  ميباشد.


2 – مستحــب:

به جز إعتكاف  دهه اخير  رمضان  هر إعتكاف ديگرى  خواه  در دهه  اول  ودر
دهه  دوم رمضان  صورت گيرد  ويا در  ماه هاى  ديگر مستحب است.

3 – إعتكاف سنت مـــؤكد: 

إعتكاف  در دهه  اخير  رمضان  المبارك  سنت مؤكد  كفايى  ميباشد كه مسلمانان  بايد به آن  اهتمام  بيشتر بعمل آرند. 
خداوند پاك ميفرمايد : « ولا تباشر وهن  وأ نتم عاكفون  فى المساجد …» ( البقره – 187 )« ومباشرت  نكنيد زنان را درحاليكه  معتكف باشيد در مساجد. »

خواهران وبرادران!
إعتکاف ده روز آخر ماه رمضان بمنظور برخورداري از خير و پاداش و دريافتن شب قدر سنت است، خداوند متعال مي‌فرمايد:
«  إِنَّا أنزَلنَاهُ فِي لَيلَةِ القَدرِ وَ مَا أدراکَ مَا لَيلَةُ القَدرِ، لَيلَةُ القَدرِ خَيرٌ مِن ألفِ شَهرٍ تَنَزَّلُ المَلاَئِکَةُ وَ الرُّوحُ فِيهَا بِإذنِ رَبِّهِم مِن کُلِّ أمرٍ سَلاَمٌ هِيَ حَتَّي مَطلَعِ الفَجرِ »  (سوره قدر) (ما قرآن را در شب با ارزش قدر فرو فرستاديم. تو چه مي‌داني شب قدر کدام است (و چه اندازه عظيم است)؟ شب قدر شبي است که از هزار ماه بهتر است، فرشتگان و جبرئيل در آن شب با اجازه پروردگارشان پياپي مي‌آيند براي هرگونه کاري، آن شب، شب سلامتي و رحمت است تا طلوع صبح).
پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم  در ده روز آخر ماه مبارک رمضان به اعتکاف مي ‌نشست و مي‌فرمود : «  تحروا ليلة القدر في العشر الأواخر من رمضان ». «شب قدر را در ده شب آخر رمضان جستجو کنيد» (مختصر صحیح البخاری  987 صحیح امام بخاری (فتح الباری) (2020/259/4)  وسنن الترمذی (789/144/2)
 از حضرت بی بی عايشه در حدیثی روايت است که پيامبرصلی الله علیه وسلم    فرموده است : « تحروا ليلة القدر في الوتر من العشر الأواخر من رمضان» ( ليله القدر را در شبهاي طاق دهه ي آخر رمضان جستجو کنيد. ) (متفق عليه) صحیح امام بخاری (فتح الباری)  (2017/259/4)، صحیح امام مسلم (1169/628/2).
در حدیثی متعددی پیامبر صلی الله علیه  وسلم  بر قيام اين ده شب مسلمانان را تشويق و ترغيب نموده است .
در حدیثی از حضرت  ابوهريره روایت که : پيامبرصلی الله علیه وسلم   فرمود ه است : « من قام ليلة القدر إيمانا و احتسابا غفرله ما تقدم من ذنبه» (هرکس در شب قدر از روي ايمان (به اميد ثواب خدا) و اميد دريافت اجر و پاداش، قيام کند گناهان (صغيره) او بخشوده مي‌شود).
(متفق عليه : صحیح امام بخاری (فتح الباری)  (2014/255/4)، صحیح امام مسلم (760/523/1)، سنن ابوداود (عون المعبود) (1359/146/4)، سنن نسائی  (157/4).
شــروط إعتكاف: 
براى  صحت  إعتكاف   چهار  شرط  ضرورى است  :
1-  قيام در مسجد.

2- نيــــــت  .
  
3- پاك بودن  از حــــدث اكبر  ( جنابت ، حيض ونفاس ).

4- روزه  در  إعتكاف  واجب   روزه بودن شرط است . اما در إعتكاف  مستحب ومسنون  روزه  بودن شرط نيست.

اعمال  مستحب درإعتكاف:

بهترین ومقبولترین اعمال در اعتکاف ، تلاوت  قرآن  عظیم الشان ف تفکر  وتدبر در  آن، اهتمام به درود وسائر اذكار، خواندن  ويا تدريس علوم دينى و مصروفيت  در تصنيف وتأليف  وتحقيقات علمى .

اعتکاف بايد در مسجد باشد:
علماء واکثریت ازمفسرین به اساس حکم قرآن عظیم الشان حکم مینمایند که اعتکاف باید در مسجد انجام یابد . طوریکه پروردگار با عظمت ما در ( آیه 187 سوره بقره میفرماید : « وَلاَ تُبَاشِرُوهُنَّ وَ أنتُم عَاکِفُونَ فِي المَسَاجِدِ »)(و وقتي که در مساجد به (عبادت) اعتکاف مشغوليد با همسرانتان همخوابگي نکنيد).
و همچنين به دليل اينکه مسجد محل اعتکاف پيامبرصلی الله علیه  وسلم  مسجد  بوده است.
برای شخص معتکف در ایام اعتکاف اکثرآ به عباداتي مانند نماز و تلاوت قرآن عظیم الشان ،ذکر اذکار از جمله :  «سبحان الله والحمدلله و لا إله الا الله و الله اکبر»  گفتن و طلب مغفرت و صلوات بر پيامبرصلی الله علیه وسلم  و دعا کردن وبحث و گفتگوي علمي و مانند اينها مشغول شود.
 و مکروه است که اعتکاف کننده خودش را با سخنان و اعمال بيهوده سرگرم کند همانطور که ساکت ماندنش به گمان اينکه سکوت، او را به خدا نزديک مي‌کند نیز مکروه است.
اعتکاف نباید برای ريا و شهرت طلبی باشد :
همه ی ما می دانيم که ريا و شهرت طلبی جزو مواردی هستند که اعمال عبادی را باطل می نمايند. و اين دو یک نوع شرک خفی هستند که پيامبر   صلی الله عليه و سلم ما را از ان را جدآ برحذر داشته است.
در بسیاری از مواردی دیده شده که تعدادی  از مسلمان معتکف  بدون انکه نيازی باشد اعتکاف خويش را آشکار می سازد. درحاليکه شایسته  یک مسلمان معتکف  است که حداقل در پنهان داشتن آن از ديگران تلاش بعمل ارد .
پرگوی در اعتکاف :
برخی از اوقات حالت طوری پیش می اید که :در محل اعتکاف تعدادی زیادی از معتکفین با هم حضور می یابند ، واین تعداد برای اینکه وقت گرانبهای شان بخوبی سپری شود ، به بحث های بی موردی وحتی بحث های اختلافی دینی می پردازند ، ودر برخی از اوقات لحظات  خوبی  عبادی خویش را مصروف عبثیات می سازند .
ودر زیاتر از اوقات این مباحثات انها به  کشمکش ها و بگومگو ها نیزمی انجامد .
با تاسف باید گفت که این تعداد از معتکفین فرامش میکنند که نباید وقت خویش را به همچو موضعات ضایع سازند .
محل إعتکاف زن:
محل اعتکاف زنان به رای اکثریت علما ء همین  است که زن باید در منزل خویش وبخصوص در  جايي‌ كه‌ همیشه نماز مي‌خواند، نيت‌ إعتكاف‌ را بعمل ارد  وبه اصطلاح در  همانجا بماند و بدون‌ عذر مانند وضو، غسل‌ و غيره‌ از آن‌ محل‌ بيرون‌ نشود و اگر احیانآ زن در خانه‌ جاي‌ مخصوصی ‌ براي‌ نماز خواندن‌ نداشت ، قبل‌ از اينكه‌ به إعتكاف‌ بنشيند جاي‌ مخصوصي‌ را براي‌ إعتكاف‌ خویش تعيين‌ كند، سپس‌ به  إعتكاف‌ بنشيند.
فواید إعتکاف:
مسلمان که مصروف اعتکاف میگردد فواید بسیاری  عاید حالش میگردد که از جمله برخی از این فواید  عبارتند از :
1- مسلمان که در اعتکاف ‌ مي‌نشيند تمام‌ وقت‌ و جسم‌ خويش‌ را براي‌ عبادت‌ خداوند وقف‌ مي‌كند.
2- شخص معتکف در حین اعتکاف از جنگ‌ و جدال‌ و شرارتهاي‌ دنيوي‌ محفوظ‌ مي‌ماند.
3- براي‌ معتكف‌ هميشه‌ ثواب‌ نماز جريان‌ دارد چون‌ معتكف‌ هميشه‌ در اشتياق‌ نماز و جماعت‌ به‌ سر مي‌برد.
4- معتكف‌ در حال‌ إعتكاف‌ با فرشتگان‌ مشابهت‌ پيدا مي‌كند چون‌ همه‌ وقت‌ در تسبيح‌ و عبادت‌ خداوند مشغول‌ است.
معتكف‌ در حال‌ إعتكاف‌ ميهمان‌ پروردگار  است‌ چون‌ مسجد محل عبادت واز جمله خانه الله بشمار میرود .
وقت‌ إعتكاف:‌
وقت‌ إعتكاف‌ سنت‌ مؤ‌كده، دهه‌ اخير ماه‌ مبارك‌ رمضان‌ است. براي‌ إعتكاف‌ نفل‌ وقتي‌ تعيين‌ نيست. يعني‌ نمي‌ تواند به‌ طور نفل‌ يكي‌ دو ساعت‌ يا بيشتر و يا كمتر نيت‌ إعتكاف‌ كند. در وقت‌ داخل‌ شدن‌ به‌ مسجد اگر نيت‌ إعتكاف‌ كند، در شبانه‌ روز ثواب‌ بسياري‌ به‌ وي‌ خواهد رسيد.
كارهايي‌ كه‌ در إعتكاف‌ جايز است:‌
زمانیکه معتکف غرض انجام اعتکاف داخل مسجد گردید ، اساسآ خارج شدن از مسجد  برایش جایز نمی باشد ، مگر به جهت ضرورت عقلي ، عرفي و شرعي .
از جمله میتوان از عذر ها وضرورت های  ذیل نام برد:
– رفتن نزد طبیب در صورتیکه به یک مریضی حادی مبتلا گردد .
– براي‌ بول‌ و غايط   . ‌
2- برای  غسل‌ فرضي .‌
3- براي‌ نماز جمعه‌ به‌ محض‌ زوال‌ آفتاب‌ يا در وقتي‌ كه‌ به‌ مسجد مي‌رسد و پيش‌ از خطبه‌ بتواند چهار ركعت‌ سنت‌ بخواند.
4- براي‌ اذان‌ از مسجد بيرون‌ رفتن‌ و اذان‌ گفتن.
یادداشت :
 براي‌ بول‌ و غايط‌  معتکف میتواند  تا خانه‌ خويش‌ ولو اينكه‌   خانه اش دور هم‌ باشد از مسجد خارج گردد .
ولی  اگرمعتکف دارایی ملکیت دو خانه باشد ، كه‌ يكي‌ ‌ آن  نزديك‌ مسجد موقعیت دارد و ديگري‌ آن دور تر از مسجد واقع باشد ،بر  معتکف لازم‌ است‌ كه‌ به‌ همان‌ خانه‌ نزديك‌ خویش خود را برساند .
در مورد اینکه  معتکف میتواند  براي‌ شركت‌ در نماز جنازه‌   اشتراک نماید ویا خیر ؟ حکم علما ء همین است که اگر :
معتکف ‌ نيت‌ كرده‌ بود كه‌ براي‌ نماز جنازه‌ بيرون‌ خواهم‌ رفت‌ برایش جايز است‌ که درنماز جنازه سهم گیرد درغیر آن بیرون شدن برایش جایزنیست.
معتکف میتواند امور ذیلی را انجام دهـد:
خوردن، نوشيدن، خوابيدن، شانه کردن مو، تراشيدن سر و گرفتن ناخن‌ها و نظافت، خريداري‌ چيزي‌ كه‌ مورد لزوم‌ او باشد، مشروط‌ بر اينكه‌ كالا را در مسجد حاضر نكنند، انعقاد عقد نكاح.
ولی قابل تذکر ودقت است که:
معتکف  با بيرون رفتن از مسجد بدون ضرورت و همبستري کردن با همسر اعتکافش  باطل میگردد .
اعمال فاسد کننده و يا مكروه‌  کننده اعتکاف :
الف: اعمال که فاسد کننده اعتکاف اند:
1- بدون‌ عذر عمداً‌ يا سهواً‌ از مسجد بيرون‌ رفتن.
2- جماع‌ در حال‌ إعتكاف.
3- به‌ خاطر عذري‌ بيرون‌ رفتن‌ و بيش‌ از حد ضرورت‌ درنگ‌ كردن.
4- به‌ خاطر مریضی که مباد مریض گردد ویا هم  ترس‌ از مسجد به  بيرون‌ رود.
قابل تذکر است که در تمام‌ اين‌ موارد إعتكاف‌ فاسد مي‌شود.
ب : اعمال که مکروه  کننده اعتکاف اند  :
1-  خاموشي‌ مطلق‌ و اين‌ خاموشي‌ را عبادت‌ پنداشتن.
2- كالا و وسايل‌ در مسجد آوردن‌ و خريد و فروش‌ آنها، جنگ‌ و مجادله‌ و حرفهاي‌ بيهوده‌ گفتن در ایام اعتکاف .
مستحبات‌ إعتكاف:‌
مستحبات اعتکاف عبارت اند از :
1- سخنهاي‌ خوب‌ و ديني‌ گفتن.
2- تلاوت‌ قرآن عظیم الشان .
3- درود خواندن.
4- تعليم‌ و تعلم‌ مسايل‌ ديني، تحقیق وتتبع در امور دینی.
5- بيان‌ موعظه‌ ها ، پند و اندرز.
6- در مسجد جامع‌ إعتكاف‌ نشستن.
استفاده ازتیلفون ها ی همرا در اعتکاف :
باپیشرفت علم وتخنیک ، انترنیت وفیسبوک، وایبر بسیاری از معتکفین ازاین طریق به مسایل تحقیقاتی مسایل فسیبوکی واتصال با فامیل های خویش می پردازند .
شخصی معتکف در وقت اعتکاف مصرف مسایل که با امور اعتکاف اش مضر می باشد ،   میگردند ،وحتی در زیاتر از اوقات ، وقت گرانبهای عبادی خویش را که اعتکاف را به منظور آن اغاز نموده است ، به شوخی ولطیفه گوی سپری مینمایند .
داشتن انترنیت وتیلفون در اعتکاف مانع شرعی ندارد ولی حکمت اعتکاف  همین است که مسلمان باید در اعتکاف ،گوشه نشینی اختیار نماید ، از ضیاع شدن وقت جلوگیری کند ومصروف عبادت شود، تا فواید اعتکاف را بصورت کامل بدست ارد.
قضای إعتکاف:
اگر إعتكاف‌ فاسد شود قضای آن‌ لازم‌ است‌ يا خير؟
در جواب باید گفت که : قضای إعتكاف‌ واجب، واجب‌ است‌ و قضای إعتكاف‌ سنت‌ و نفل‌ واجب‌ نمی باشد .  پایان
فهرست موضعات مندرج:

 
نام رساله : إعـتکاف در رمـضـان
تتبع ونگارش :  الحاج امین الدین «  سعیدی – سعید افغانی »
مـدیـر مرکز مطالعات ستراتیژیکی افغان ومسؤل مرکز فرهنگی دحق لاره  – جرمنی
ادرس  ارتباطي : بريښنا ليک : saidafghani@hotmail.com