آرشیف

مقد مـه :
افغانستان یک کشور کوهستانی بوده ، اقلیم بری و نیمه استوائی دارای جنگل های طبیعی مانند لمنح ، بیجور ، سرب ، بلوط و غیره که ارزش زیاد صنعتی و ساختمانی دارند در نواحی جنوب شرق کشور انتشار یافته اند. که جنگل های پسته ، بادام کوهی به پیمانه زیاد در صفحات شمال و غرب کشور انتشار یافته بودند. که متآسفانه نسبت قطع بیرویه و چرش مواشی، راه یافتن قاچاق بران پاکستانی کاهش یافته رو به زوال گذاشته اند . جنگل های جنوب شرق کشور نیز به این وضع مواجه میباشند .در کشور ما به جزیک تعداد نشریه ها دیگر هیچ نوع آثار علمی که اوصاف بوتانیکی و مشخصات بیولوژیکی جنگل ها را توضیح نماید و به اساس آن پلان انکشاف جنگل ها روی دست گرفته شود موجود نمی باشد. از این جاست که سا حات و ذ خا یر چوبی جنگل های کشور تقلیل یافته پرو سه صحرائی شد ن آن تشد ید گردیده است. ما باید سعی نمایم تا تمام جنگلات افغانستان را از شر دشمنان طبیعی مانند تخریب آب، خاک، قطع بیرویه چرش مواشی به طریق غیر علمی و شکار چیان و دیگر عواملی که باعث نابودی آن میشود محفوظ نگهداریم. تا باشد که تمام کشور ما با فقر چوب ودیگرمحصولات جنگلی مواجه نشود . بخاطروقایه وجلوگیری مشکلات ازقبیل قطع بی رویه ، آتش سوزی های ناشی ازغفلت وبی احتیاطی انسانها ، دشمنان بشریت وسرسبزی (تفنگ داران ) آسیب های مستقیم وغیرمستقیم توسط انسان وآسیب های حیوانی ، چرش حیوانات درمنابع طبعی کشور بخصوص جنگلات یک سلسله قوا نین که استوار برمبنائی علمی ومسلکی بوده . وازطرف دولت بخصوص وزارت زراعت طرح ایجاد سمینار های علمی برای فهماندن مامورین مسلکی ویا مامورین ترویج درتمام ساحات کشور بخصوص ساحات جنگلی مروج ساخته شده وسطح آگاهی مرد م نسبت به قوانین وروش های طرح شده بلند برده شود . تاباشد که جنگلهای کشورکه سرمایه ملی یک کشور است محفوظ بماند. 

تاریخچه جنـــــــــــگل: 
بشرازابتدا خلقت که از مواهب طبیعت استفاده میکردند درمورد جنگل سه مرحله راپشت سر گزاشته اند . 
در مرحله اول که زند گی بدوی داشته برای احتیاجات خود به نابودی ونابود کرد ن جنگل ها بصورت بی رویه می پرداختند.
در مرحله دوم برای چرای دام وایجا د زمین های زراعتی وقطع درخت اقدام نمودند .
در مرحله اخیر که اهمیت این سرما یه خداداد به آنها معلوم شده به بهره برداری اصولی ازآن پرداختند .
د ر این مرحله گاهی احساس نمودند که با کشت درخت وجنگل کاری میتوان اشتباهات گذشته را جبران نمایند ویا به دلایل اقتصادی اقدام به جنگل کاری نمودند. درکشور ما نیز آئین درخت کاری یکی ازسنت های باستانی بوده است . وهم چنین آزمایشات درمورد جنگل ها حدوداٌ 230 سال قبل شروع شده است . اما تقریبا50 سال است که بصورت متمرکز درین زمینه کار میشود . تاکنون از 500 هزار نوع درخت حدود 400 نوع آن اصلاح نژاد شده که از بین آنها 140 نوع آن حد ا قل یکبا ر درتولید تخم با کیفیت ومناسب تشخیص داده شده اند . درحال حا ضر در د نیا بیش از100 میلون هکتار کشت درختان باا رزش ازنظر اقتصادی تشخیص داده شده. درآنیده نز د یک به 200 میلیون هکتار خواهد رسید که این دست اعظم نیاز مبرم به فعالیت های احئیائی داشته است 

تعـریف جنگل :
واژه جنگل یا(forest ) که از یک کلیمه لاتین ( furies) مشتق گردیده معنی طبیعت یا فضائی سبز بیرون از خانه را دارد . ازلحاظ علمی وبه زبان ساده میتوان یک جنگل راچنین تعریف نمود.
جنگل عبارت ازیک جامعه نباتی است که از درختان ، درخچه ها وپیچک های چوبی (Lianas) تشکیل گردیده ویک ساحه معین را درزمان معین اشغال میکند . یک ساحه که دارائی درختان ودرخچه ها باشد. زمانی جنگل گفته شده میتواند که حداقل 10% آن ساحه بوسیله نباتات چوبی پوشیده باشد . 
جنگلها جای موجودات زنده ، مخصوصأ درخت بوده که در رابطه با جریان زیست خود یکی با دیگر ارتباط داشته و از طریق این ارتباط یک فضای مطمئین زیست را برای خود و موجودات زنده د یگر مانند حیو ا نات و نباتات فراهم میسازد . پس جنگل هنگامی تشکیل میگردد که تعداد محتوای نباتی مخصوصأ درختان آن آنقدر زیاد باشد که یکی بالای دیگر اثر گذاشته و از طریق آن محیط ماحول و شکل ظاهری خود را تغیر دهند .
از تذکرات فوق میتوان تعریف جنگل را به شکل ذیل خلاصه نمود .
جنگل به آن نوع جمعیت درختان جنگلی گفته میشود که درختان آنها نه تنها یکی بالای دیگر اثر انداخته و از طریق آن نتنها شکل ظاهری خود را تغیر میدهند بلکه بالای خاک و فضأ نیز تأثیر نموده .
هکذا جنگل یک پد یدۀ اقتصادی برای استحصال چوب و همچنان تنظیم کننده شرایط اقلیمی ومحیطی آب ، هوا ، خاک و غیره نیز میباشد .اینک تغیراتی ضیعف درجه حرارت ، عدم وزش باد، هم چنان رطوبت زیاد هوا از مشخصات عمده جنگل است. بنأ درختان که درین نوع محیط (ساحات جنگلی) رشد و نمو مینمایند از لحاظ شکل ظاهری تفاوت زیاد با درختان ساحه آزاد دارند. مثلا درختان جنگل ساقه راست و ارتفاع زیاد داشته شاخه بری خود به خودی و پر بودن چوب آنها تامین بوده تاج کوچک و مخروطی شکل داشته حجم چوب باکیفیت آن زیاد تر میباشد . برخلاف درختان ساحه آزاد دارای قامت کوتاه و تاج پهن بوده. پوست آن کفیده و گیاهان زیاد را دارا میباشد. حجم چوبی آن زیاد بوده ولی کیفیت آن خرابتر میباشد . این وضع و حالت ظاهری درختان که در ساحه آزاد میرویند از عدم موجودیت آب کافی ، وزش باد های تند ، وجود روشنی زیاد، تغیرات سریع درجه حرارت و غیره که درین نوع ساحات حکمفرماست ناشی میباشد .

آسیب چیست و چند نوع است؟ 
تعــــــــــــریف آسیب :
آسیب عبارت از مجموعه ضربات و یا صد مه های است که بالای هر ذیروح ، جا معه ( انسانی ، حیوانی ) و بلاخره یک ایکوسیستم که از سبب آن ضیا ن بخش میشود چه کلی باشد و یا سطحی آسیب نامیده میشود. اگر ما در مجموع بالای مفهوم کلی آسیب نظر با ندازیم هر آن چیزیکه نتیجه منفی به بار میاورد آسیب نامیده میشود . و آسیب انواع و اقسام مختلف داشته که در اصل آسیب به دو دسته تقسیم شده است میباشد. 
1– آسیب های انسانی .
2- آسیب های حیوانی .
درین جا بحث ما روی آسیب های انسانی است که آسیب های انسانی نیز بدودسته تقسیم شده است .
1 – آسیب های مستقیم انسان .
2– آسیب های غیر مستقیم . 

آسیب های ا نسانی :
منظور از آسیب های انسانی ، صدمه ها وخسارا ت است که انسان به جنگل وارد میسازد. قسمتی از صدمات وخسارا ت که از وجود انسان به جنگل وارد میشود ناشی از اقدام ومداخله مستقیم او وبرخی فعالیت های غیرمستقیم وی نیزمیباشد. درخرابی های ناشی ازآتش سوزی درجنگل انسان سهم بزرگ دارد.چه دربسیاری موارد آتش سوزی های را که توسط آدمی حادث میشود نباید فراموش کرد. اقدام انسان دروارد کردن حیوانات ونباتات بدون درنظرداشت شرایط حفظ الصحه به کشور گاهی موجب ورود بیماری های قارچی ویا حشراتی میگردد. که ممکن است از وجود آنها آسیب های به جنگل وارد شود . اشتباه دیگری را که میتوان برای بشر بر شمرد روشهای ناهنجار برداشت ( قطع یکسره درختان دردامنه های پرشیب است). تا درآن به تجدید نسل مصنوعی مبادرت گردد. بسیاری از کشورهای جهان تدابیری موثری را برای حفاظت توسعه وگسترش جنگل ها روی دست گرفته . محیط ماحول را برای خود وسایر ارگانیزم زنده مطلوب وگوارا ساخته اند.درکشور ما الی اکنون هیچ نوع اقدامی که بتواند منابع طبیعی خویش را حفظ وآنرا بهبود بخشد به عمل نیامده است. جنگلهای طبیعی کشور که گاهی ساحات وسعی را احتوا نموده بود، پیوسته تحت قطع یکسره (قطع بدون کنترول) قرارداشته. اثرات بیولوجیکی آن (تنظیم منابع آبی،حفاظت خاک،تصفیه هوا) متضرر گردیده و ذخایر چوبی آن کاهش یافته ویا کاملاً از بین رفته است. این نوع قطع اشجار که بر پایه های اصول فنی جنگلداری وهکذا میتودهای علمی بهره برداری بنایافته است ، علاوه بر این که محیط زیست ما را به وخامت کشانده وهمچنان بارآورنده ضایعات چوبی نیز بوده است.

ضررکه از رهگذرتطبیق روش قطع درمربوطات جنگل وارد می آید به شرح زیر خلاصه میشود.
1- سمت بر انداختن درخت کنترول وانتخاب نگردیده ، حسب میل و لزوم دید چوب شکنان عملی میشود، درنتیجه این عمل نوجستان و نونهالان کاملاً از بین رفته ، قوه احیایی جنگل متضرر میشود.
2- درختان جنگل به اندازه 0.5 -1 متر با لاتر از سطح زمین قطع گردیده به معیار کوچکتر (2-2.5) غوله وبه شکل چارتراش (چهارپهلو) تراش میشوند. ضایعات چوبی ای که از رهگذر این نوع طرزالعمل قطع (یک متر بالاتراز سطح زمین )غوله و تراش چوب پدید می آید. تقریباًبه 50 فیصد حجم عمومی تنه درخت بالغ میگردد. مقدار این نوع ضایعات از اثر موجودیت ذخایر چوبی جنگلهای کشور که درسال 1971 صورت گرفته ، به سهولت تثبیت میشود. مثلاً اندازه قطع چوبهای تنه وارسال مذکور 1117000 متر مکعب بوده واز آن صرف 604000 متر مکعب به بازار انتقال یافته است. درحالیکه مقدار چوبهای قطع شده که به بازار انتقال یافته است. مقایسه گردد.صریحاً به ملاحضه میرسد که تقریباً 50 فیصد آن ضایعات خالص که ناشی از قطع غیر فنی وتهیه نادرست چهارتراش بوده است،میباشد
3- عمیله قطع جنگل نه تنها روی درختان مثمر ورسیده متمرکز است، بلکه درختان صنوف مختلف عمر به نحوقطع یکسره درمعرض قطع قرار میگیرند. این نوع طرزالعمل قطع مستلزم خسارات اقتصادی بوده زیست دایمی و دورانی جنگل را مختل میسازد.
4- دراراضی صعب العبور جنگلات درحالیکه انتقال چوب ذریعه قوه حیوانی غیر ممکن باشد ، تنه ها به غوله و چهار تراش درآورده نشده مستقیماً از سطوح مرتفع به سمت دره و دامنه های کوه لولانیده میشوند.فرش نباتی که درمسیر راه همچو تنه ها قرار می گیرند، متضرر گریده ویا کاملاً محو میشوند.
روش انسان دربیشتر موارد به جای آنکه به جنگل مقاومت بیشتر دربرابر عوامل خراب کننده جوی بدهد امکا ن بروزآسیب را افزایش میدهد . خطای دیگر را نیزمی توان برای بشر برشمرد . روش های ناهنجار بر داشت مثلآ قطع یکسره درختان دردامنه کوه های شییب دار تادرآن به تجد ید نسل مصنوعی مبادرت گردد. بی توجهی انسانها این است که درانتخاب بذرونهال برای تجد ید نسل مصنوعی به خرج میدهد . ازنیروی تولید جنگل ممکن است ضعف ونقصان پدید آید . کار گزاران بی تجربه وفاقد دانش استادی و هم ازهرطبقه وراه سفلی نسبتآ بروزخسارات وصد مات به جنگل وارد می شود . چرای صحیح قواعد واصول جنگل شناسی , جنگل پروری مستلزم به کارگیری افراد تعلیم یافته ومجرب است وگرنه عملیات خنثی که حساسیت بسیار دارند . مثلا نشان گزاری درخت بطورصحیح به اجرا درنمییایند ودرنتیجه خسارت ویا ضایعات زیاد ی رخ میدهد. و کشیدن درختان قطعه شده از ساحه جنگل بدون انتخاب راه نیز باعث آسیب به نهالان جنگلی است . (3 )

ناگفته نباید گذاشت که جنگلات ولایات مختلف کشور در اثر بی توجوئی اهالی وما موران بی تجربه آسیب پذیرمیشوند . که اینک چند ولایت را مورد بحث قرار میدهیم . 
ولایت تخار که باداشتن جنگلات پسته واقع درولسوالی ینگی قلعه، ودرختان پته ( گز) ، بید روسی و سنجد واقع درولسوالی درقد به امتدادهردوطرف دریای آموبه عرض 4 الی 5 کیلومترتوسط این درختان پوشیده شده میباشد. از اثرتغیرمسیر دریا که بین مرزتاجکستان وولسوالی درقد واقع است یک قسمت خاک این ولسوالی مربوط به تاجکستان شد بود که به اثر سعی و تلاش مردم محل و هئیت بلند رد به از وزارت سرحدات توانستند نظر به سند که داشتند این ساحه را دوباره به خاک افغانستان وصل کنند. جنگلات پسته این ولایت نیز مورد حئیف میل ساکنان محلی میگردید. 
ناگفته نباید گزاشت که ولایت تخاردارای جنگلات زیاد می باشد مثلآ جنگلات ولسوالی فرخار که یک منطقه کوهستانی بوده وعمومآ پوشیده از جنگلات مختلف می باشد . این جنگلات شامل ارچه ، بشال ، زرنگ ، بادام ، پسته ، یخمن ، شکندی ، بید ، سیب ، آلوچه ، ارغوان وغیره می باشد درمنطقه های پائین کوه ها پسته ها قراردارد . 
مردم این ولسوالی تقریبآ سا لا نه نصف احتیاجات زنده گی خودرا از حاصلا ت پسته مرفوع می سازند . چون اینکه شرایط چند سال قبل خراب بود مردم این ولسوالی به خرابی جنگلات دست زده بودند. اما بعد ازسقوط طالبان قومندانان این ولسوالی توانستند دست مردم های که به خرابی جنگلات آغاز کرده بودن گرفتند . امامردم این ولسوالی هنوزهم از چوب های خشک به عنوان ماده سوختی استفاده می کنند . ونیزاز چوب های ارچه به عنوان دستک درمنزل های خود استفاده مکنند . قراریکه از مردم این ولسوالی معلومات گرفته شد چوب ارچه ، بشال ، بادام ، درمنطقه های بسیاربلند بالای کوه ها قرار دارد. دراین جنگلات چندین نوع حیوانات وحشی نیز زنده گی می کنند این حیوانات شامل گرک ، دله خفک که مشهوربه خفک است ، روبا، خرگوش ، وغیره نیزمی باشد . 
وهم چنان درین جنگلات مردم ها از ولایات مختلف بخا طر تفریح میروند ومردم این ولسوالی تقریبآ %30 شغل شان مالداری وباغداری می باشد .(1 ) 
مروربه به جنگلات ولایت بغلان . جنگل های تازه سبزشده پسته و بادام کوهی در بغلان در حال از بین رفتن است. محا فظان این جنگل ها می گویند که مواشی مالداران داخل این گونه جنگل ها شده و درختان پسته، بادام وارچه کوهی که تازه سبز شده اند را تلف می کنند. آنها مدعی اند که تا این دم بیش از 40 هزار جریب زمین این گونه جنگلات تخریب گردیده اند. آنها بنا بر محدود بودن امکانات نمی توانند از این عمل مالداران جلوگیری کنند. جنگلات طبیعی در بیشتر ساحات کوهستانی افغانستان موجود می باشد. طی سال های بهران در کشور درختان مثمر و غیر مثمر این جنگلات توسط زورمندان محلی قطع گردیده و از آن برای تسخین استفاده شده است. این عامل باعث از بین رفتن کلی و یاهم نسبی جنگلات در کشور گردیده است. بعد از برقراری امنیت نسبی در کشور از قطع درختان این گونه جنگل ها جلوگیری به عمل آمده و درختانی که قبلا قطع کردیده بودند دوباره سبز گردیده و رشد کرده و در حدی رسیده اند که اگر محافظت شوند جنگل های از بین رفته را دوباره احیا می کنند.
عبدالوهاب یکی از محافظان جنگل های پسته، ارچه و بادام کوهی در بغلان مرکزی درین مورد گفت: 
از یکو نیم لک جریب زمین جنگل زیاد است ولی جنگلات پسته و بادام کوهی آن زیاد تخریب شده تقریبا 45 هزار جریب زمین از بین رفته است.
محمد نعیم رسولی معاون ریس زراعت بغلان نیز تخریب جنگل ها توسط حیوانات مردم را تایید کرده از محدود بودن امکانات خود شکایت می کند: درخت های که قبلا قطع شده بود ند پس ا مسال بشکل اولی نمؤکرده احتمال دارد که میوه بدهند مشکلی که ما داریم در بین جنگل یک قریه وجود دارد که مال و مواشی آنها در جنگل داخل می شود با آن هم جلوگیری شده است. پسته و بادام کوهی ضمن این که یکی از پیداوار طبیعی کشور می باشد یک محصول با ازرش در بازارهای جهانی نیز محسوب گردیده و از جمله اقلام خوب صادارتی کشوربه حساب می آید. هر چند طی سالهای پیش صادرا ت آنها محدود شده بود ولی بربنیاد گفته های مسؤلان زراعت. این محصول طی دوسال گذشته حاصلات خوبی داشته و آن باعث گردید تا صا درات آن به بازارهای جهانی بیشتر گردد. درین اواخر وزارت زراعت پول هنگفتی را برای احیای برخی از جنگل ها در ولایات شمالی کشور تخصیص داده است ولی این که برای جنگل ها که مجددآ طبیعی احیا می گردند و از تعرض مصون نمانده اند چه برنامه روی دست است تا حال معلوم نیست. 
عوامل بازدارنده وراه های جلوگیری ازقطع بی رویه جنگلات:

قطع بی رویه باعث سخت شدن زمین وخاک جنگل میشود واین امر جنگل را به سمت ازدست دادن هیومس خاک سوق خواهد داد . که خود عامل است که درجهت افزایش واذدیاد علف های هرزه ، قطع یک سره درسطح وسیع باعث بوجود آمدن نابه سامانی درجنگل می شود . واکسرآ دیده شده است که درچنین جنگلها حتی پس ازچندین سال هیچ گونه درخت به عمل نخواهد آمد مافقط از طریق وضع قوانین برای جنگل ، ازطریق اطلاعات جمعی وگروهی ، از طریق سمیناردادن برای معلمین مکاتب تاآنها برای شاگردان مکاتب بفهمانند که اولیائی شان را بگویند که قطع جنگل بسیار نقصان یا نقایص رادنبال خواهد داشت . مثلا یک محیط سالم که مابخواهیم درآن زنده گی کنیم درعدم موجودیت جنگل نخواهد داشتیم. ویا جنگل که میتواند به خوبی هوارا تصفیه کند نخواهد داشتیم. پس باید از طریق حوزه های امنیتی که فقط دلسوز برای وطن رنج کشیده خویش باشند میتوانیم از این طریق جلوگیری از قطع بیرویه کنیم .
ناگفته نباید گذا شت که بعضی از عوامل دیگر نیز است که وضیعت جنگلات را نگهداری مینماید .
1 – کشیدن مردم از ساحات جنگلی به نقاط مرکزی شهر .
2- بدست رس قرار دادن زمین های زراعتی به آن عده کسانیکه در ساحات جنگلی زنده گی میکند تا آن ها از قطع بی رویه جنگل دست بکشند .
3 – جلوگیری از چرای مواشی از ساحات تحت پوشش جنگل .
4 – ایجاد سمینارهای آموزشی به منظور بلندبردن سطح آگاهی افرادیکه در جنگل کار میکنند. 

تأثیر قطع بی رویه بالای وضع جـنگل: 
در جریان جنگ های دراز مدت محیط زیست منحیث یک شاخه مهم تولیدی در نظر گرفته شده است . تخریب جنگلات و خالی کردن جای آن برای زراعت شکل عادی را به خود گرفته است .استفاده بیش حد جنگلات وچرای مفرط توسط حیوانات به طور خاص کوچی ها با عث تخریب بیشترمحیط زیست گردیده است . علاوه برآن ویرانی ها یکه از اثر جنگ به وجود آمده است و استفاده بیش از حد ا زمنابع طبیعی نسبت مشکلات اقتصادی در تخریب محیط زیست سهم بیشتری گرفته است . تولید محصولات غذائی محد ود یعنی بیکاری، کمبود مواد غذائی، نوسانات نرخ آن به سطح بلند و بالاخره کمبود انرژی ا ز جمله عواملی ا ست که میتوان آن را در ردیف بلند جا داد . (5 )
وزارت زراعت به طور عموم و ریاست جنگلات علف چرها بصورت خاص نسبت عدم منابع کافی قادر به حل این پرابلم نبوده است . این عدم امکانات و شرایط خاص تأثیرات بیشتر بر آ لوده گی قطع جنگلات ، نابودی حیات وحش و مزاحمت در ساحات پناه گاه شان و صدمه ها ی معایئب دیگرمحیطی رابرآورده است . بصورت بسیار ساده گفته میتوانیم که فقط تخریب سیستم معشیت و زنده گی مهاجرت و بیجاشدن وقفه ئی و دایمی ، اسباب اصلی تخریب محیط هم شده میتواند مشکلات کمبود منابع مالی که میتوان به تخریب فایق آمد نیز یکی از عوامل عمد ه به حساب میرود . 

آتش سوزی ناشی ازغفلت وبی احتیاطی انسان :
نهالان و درختان جوان جنگلی که پوست نازک دارند آسانتر نسبت به سایر درختان که پوست سخت دارند آتش میگیرند . و حتی آتش سوزی ناچیزدر کشتن نو نهالان کفایت میکند. چوپانان ، هیزم شکن ها وهم کسانیکی به قصد تفریح به جنگل میروند برای گرم گردن خود یابه پختن غذامبادرت به افروختن آتش می نمایند . اماچون پس از رفع نیاز آنرا به خوبی خاموش نمی کنند آتش به مواد سوختی مجاور سرایت می کند. گاهی نیز دراثر تیر اندازی کسانیکه به شکا ر میروند که دراثر بی توجهی شان حریق بوقوع می پیوندد. 
آتش سوزی عمدی (قصدی): 
این آتش سوزی را ا نسان های بیدون مسؤلیت به مقصد گریزاندن حیوانات غیراهلی بوجودمی آورند که درافغانستان کدام سابقه ندارد ولی درکشورهای دیگر ازاین طریق استفاده میکنند که باعث حریق شدن ساحات وسیع میشود وتبدیل به ساوان (خرابه ، ویرانه ) میگردد. یاحریق های که برای کمک به زاد آوری جنگل. ویا حریق های که به منظورتولید علوفه بیشتر یا به قصد تبدیل جنگل به کشت زارصورت میگیرد. حریق های که دراثر انتقام جوئی محرک انسان ونیز حریق هایکه ناشی ازرسوم وعادات مردم قبائلی وساکنان محلی که این عاداد وجود داشته به اثر دشمنی هائکه بین مردم است ومردم بعضی ازمناطق سرحدی ساحات جنگلی را به منظور چراه حیوانات شان ویابه منظورچوب سوخت استفاده میکنند بدین رو میخواهند به رقیب خود خساره یاآسیب برسانند بنأ آتش میزنند درحالیکه جنگل منابع طبعی وخداداد برای ملت میباشد. 

روش های عصری برای مهارآبش سوزی درجنگل:

1- وسایل مخابراتی –
وسایلی که به این منظور به کارمیرود عبارت اند از تیلفون ، ودستگاه های فرستنده (رادیو ) چنانچه توسعه شبکه تیلفون به حدی رسیده باشد که از مراکز عمومی تیلفون ، واقع درآبادی های مجاور جنگل میتوان بامراجع مربوط تماس گرفت. دراین صورت نیازبه ایجاد یک سیستم اقتصاصی ، محدود به قسمت های داخل جنگل خواهد بود . دربعضی نقاط جنگل به دلیل دور د ستی یا به علت عدم احتیاج مستمر یادلایل دیگر برقراری شبکه تیلفون دائیمی بی مورد است . دراین نقاط چاره جز استفاده ازدستگاه های فرستندة قابل استقبال درمواقع ضروری نیست . بطورخلاصه میتوان گفت که تیلفون ودستگاه های فرستنده درواقع تکمیل کننده یکدیگر اند ودرنقاطیکه سیستم تیلفون وجود نداشته باشد میتوان از رادیواستفاده کرد.

2- وسایط نقلیه –
پس ازاصول خبروقوع آتش سوزی وتعین محل آن باید مامورین ووسایل آتش نشانی را به محل واقع رسانید . هرقدریکه شرایط محلی برای توسعه آتش مساعد باشد باید به همان اندازه در رسیدن به محل شتاب ورزید . مدت که صرف رساندن افراد و و سایل آتش نشانی در محل واقع میشود. با عوامل متعدد بویژه وضع جاده , نوع وسائط نقلیه تندرو مجهز ضرورت دارند . نوع وسائط نقلیه بستگی به شرائط محلی دارد مثلا در بعضی از کشور ها مانند ایالات لیک استیتیس (امریکا) قسمت های خاوری کانادا و جنگلهای کشندی هند میتوان از کشتی و موتور های آبی و قایق استفاده کرد . ویا مناطق هم وجود دارد که راه موتر ها را ندارد میتوان از طریق طیاره های آب پاش استفاده کرد که مربوط به اقتصاد دولت میشود .

3 – آتش برها : 
آتش بر ها اصطلاحآ به پیاده روها ی گفته میشود که فاصله را بین ساحات جنگلی ایجاد کند وعاری از مواد سوختی باشد گفته می شود. پس آتش بر دروا قع خود نوعی از جادۀ است که نتنها برای محدود کردن آتش سوزی جنگل بلکه برای حمل ونقل محصولات جنگل نیز میتوان از آنها استفاده کرد . نهر ، دریاچه ها، وصخره ها ی موجود درجنگل نیز به خودی خود نوع از آتش بر میباشد . وتنها درنقا طیکه آثار طبیعی یاد شده یاجاده موجود نباشد. باید به ایجاد آتش برترجیحآ درجهت عمود بر جهت وزش باد غالب هر منطقه مبادرت کرد . عمل کرد آتش بر متغیر بوده ونظر به شرائیط محیطی فرق میکند .آتش بر ها را چنان که گفته شد باید برای آنکه نقش خود را به صورت مؤ ثر ایفا کنند از هرگونه مواد سوختی پاک کرد. واگر این منظور را نتوان درسر تاسر سال تامئین نمود. دست کم باید درفصول یا موا قع بحرانی سال آنراعملی ساخت . برای این کار گاهی از مواد کیمیاوی بکار می برند.

وسا ئیل لازم برای مهار آتش درجنگل : 
1 – افزار کار : 
پیش ازفرا رسیدن آتش سوزی درجنگل باید وسایل افزار های لازم برای مبارزه باآن را محیا کرد .
وسایل یا افزار کار را باید چنان برگزید که درشرایط محلی بهترین وموثرترین نتیجه را میتوان ازآن ها گرفت . تجربات گزشته برای انتخات افزار کار راهنما ئی خوبی است . این کار ممکن است دستی یاماشنی باشند. باید دریک یاچند مرکز به نحوی جای داد که به هنگام آتش سوزی میتوان به سرعت به محل آتش رسانید . باید گفت که وسایل سنگین آتش باید درجاه های نزدیک جنگل نگهداری کرد. 

2 – وسایل برش وکندن درخت : 
وسایل که برای این منظور به کار میروند عبارت اند از تبر ، اره ، فانه های آهنی ، فا نه چوبی وچکش که مشخصات آنها به مشخصات موا د که باید برید بستگی دارد . اره د وسره واره برقی هردورا میتوان بکاربرد.

3 – وسایل خاک برداری وساختن آتش بر :
این وسایل عبارت اند از بیل ، کج بیل ، بیل چه وگاهی نیز کلنداستفاده میکنند میباشد . ازبیل نه تنها برای خاک برداری وساختن آتش بر بلکه برای کوبیدن پوشش های مرده سوزان نیز میتوان استفاده کرد.
استفاده از وسایل میخا نیکی مانند بولد وزر ، وماشین های ریشه کنی وغیره درایجاد آتش بردربعضی از گشورها متداول است .

4 – وسایل مربوط به خارج کردن وپاشیدن آب:
برای خاموش کردن آتش باید به پاشیدن آب مبادر ت ورزید . از این رو دستگاه مبارزه با حریق جنگل باید مجهز به انواع منبع فلزی « ذخیره آب» منبع آب ، لوله ولوازم حفرچاه وغیره رانیزدارا باشد .

5 – وسایل روشنا ئی :
معمولآ درشب روشنا ئی آفتاب به تمام ساحات جنگل نمی تابد از این جهت نورآن برای روشن کردن جنگل کافی نمی باشد. بنآ ازاین رو به تهیه چراغ ضرورت دارد . بهترین چراغ ها آنهای هستند که درروی کلاه کارگران نصب میشوند . وکار گران باگرداندن سر به هر سو میتوانند به آن سمت روشنا ئی بتابانند واین چراغ های باطری دار هستند. استفاده از فاموس « نوع ازچراغ قدیمی » برای این منظور چندان رضایت بخش نیست . گاهی نیز نیروی برق ازیک تراکتور ویا کاماز گرفته وبه چراغ های گردان منتقل می کردند. وکار گران جهت تابش نور را تنظیم می کردند . 
انواع واقسام مختلف روش ها برای مهارکردن آتش سوزی درجنگلات نظر به شرایط اقلیمی وغیره وجودداشته که یکی آن روشهای سنتی میباشد.

روش ها ی سنتی برای مهار آتش سوزی درجنگل های لغمان:
مسئولان افغانی میگویند آن ها برای کنترول کردن آتش سوزی در جنگلهای شرقی ولایت لغمان به شیوه های سنتی متوصل شدند. و امیدوار بودن تا بتوانند حریق شدن جنگل لغمان را زود خاموش کنند. علت آتش سوزی بزرگ در مناطق جنگلی لغمان هنوز معلوم نشده و مقامات میگویند که این آسیب ها یا خسارات به بار آمده بسیار زیاد است. که نمیتوان سنجید ولایت لغمان بیش از یکصد هزار هکتار جنگل دارد و معلوم نیست که چند در صد آن طعمه آتش شده است . برای خاموش کردن آتش سوزی که در منطقه موسوم به دره اشنگ واقع ولایت لغمان و در ولسوالی دولت شاهی رخ داده. نیرو های ائتلاف ضد هراس افگنی ( تروریزم ) به رهبری امریکا نیز به یاری ساکنان محل و منصوبان وزارت دفاع و وزارت زراعت امیدواربودن که این آتش سوزی جنگل زود مهار« خاموش» شود. ولی این آتش سوزی بعد از هفت روز مهار شد که خسارات و آسیب ها ی زیاد را به جنگل لغمان به جا گذاشت. 
عبیدالله رامین وزیر زراعت افغانستان گفت. شدت وزش باد در روزهای گذشته تلاش همکاران آنهارا برای مهار کردن آتش خنثی کرده و باعث کسترده تر شدن آن در بخش ها ی تازه از جنگل ها نیز شده است اوگفت: آنها وسائل اطفائیه را در اختیار ندارند و به دلیل هزینه های بالا از فرا خاندن هواپیماهای آب پاش از خارج کشور نیز صرف نظر کرده .
آقای رامین گفت: بنأبراین آنها اکنون به شیوه های سنتی متوسل شده وبه خاموش کردن کامل آتش مؤفق شدند . درولایت لغمان نزدیک به 104 هزار هکتار جنگل و دارای انواع درختان مثلا: سوزنی برگ ، جلغوزه وجود دارد یک ماه قبل از آتش سوزی جنگلات لغمان هشت هکتار جنگلات ولایت کنر نیزدرحوادث جداگانه طعمه آتش شده و پس از باریدن باران به رحمت الهی که بارید. آ تش جنگلات ولایت کنر به خاموشی گرائید.

تفنگ داران نه تنها دشمنان بشریت بلکه دشمنان سرسبزی وطراوت اند:
جنگلات سرسبز کشور که محل برای پرورش حیوانات وذخیره گاه برف، آب، محل زیست صدها نوع حیوانات وپرنده وحشی وبالآخره مهم ترین رکن محیط زیست کشورما می باشد. به وحشیانه ترین شکل بریده شده وبه بیگانگان تحویل داده میشود . بخصوص ولایات پکتیا، ننگرهار، کنر، نورستان. مردم این مناطق که از فقیر ترین مردم کشوراند نانی برای خوردن نداشتن . این شادابی وطراوت را به نازلترین قیمت به باد فنا میداد ند . که سالهای سال نمیتوان آنرا جبران نمود. چوب جنگلات ما درجهان بی نظیربوده. چناچه مافیائی این منطقه را بخاطر بلعیدن آن دیوانه ساخته وازاین درک ملیارد ها دالر را به جیب میزنند.پولیکه ازاین چوب ها بدست می آید. فقط یک فیصدی ناچیزآن به مردم افغانستان تعلق میگیرد. درحالیکه فیصدی بالای آنرا قاچاقچیان می بلعند. کوه های سرسبز (مندیر ) درپکتیا که جنگلات آن 25000 جریب زمین را احتوا میکند درمنطقه جاجی قرار داشته. درخت های تازه جوان شدهُ آن بی دریغ قطع میگردد. این جنگلات درگذشته یکبار قطعه شده. نهال های تازه بزرگ شده آن اکنون تعمه قاچاقچیان قرار میگیرد. 25000 جریب زمین سرسبزاین منطقه تبدیل به خا کدانی شده که درآن اثر از حیات جنگل دیده نمیشود. این دردی است که فقط باید نسل های بعدی کشور آنرا متحمل شوند. کوه های سپین غر درننگرهار نیز مورد چنین خسارات قرار دارد. درکنرها دره های اطراف ولسوالی « ناوی » بخصوص کرچه گل، بدانی ، چیره گل ، شینگر وباتاش تقریبآ پاک شده اند .این دره ها که هزاران جریب زمین را احتوامی کنند باصدها هزار درخت ارچه پوشیده شده بودند ، جنگلا ت دره بزرگ کام د یش « نورستان شرقی » نیز باهجوم قاچاقچیان مواجه است . جنگلات دره منتهی به دره کامد یش اکثرآ درحال قطع شدن می باشند.که شامل بازگل ، چنارخور ، پتی گل ، کمو، ساریت ، میرایش وشور دیش بوده تاخود کامدیش ومنده گل ادامه دارد .
جنگلات این مناطق بسیار وسیع بوده صدهاهزار جریب زمین را احتوا کرده ومیلون ها درخت بلند قامت ارچه درآنها سبز می باشند . مافیائی چوب باتمام قوای تلاش دارند تامردم نورستان شرقی را قانع بسازند ، که جنگلات بیکران (گورال ) و(ماجام ) این منطقه که به شکل قومی به تمام نورستانی ها به خصوص قوم میرک تعلق دارد را نیز بفروشند . قطع درختان این منطقه سرسبز نورستان را به خاکدان سیاهی تبدیل سازند . میلونها چهارتراشی که از دره های ناوی وکامدیش بدست می آیند از طریق اسمار ، غاشگی ، ناوه پای ، وحتی تورخم وجلال آباد به پاکستان سرازیر می شوند . تفنگ داران بنام تکس را وپاتک میلون هاافغانی را به جیب زده ودرکمیشن کاری چهار تراش شریک اند. قومندانان کنر وجلال آباد روی عاید این قاچاق همیشه کشمکش داشته. بااین همه پولیکه از مراجع خارجی به افغانستان سرازیر میشد. مورد حئیف میل بزرگان قرارمیگیرد. نتوانستند حداقل در5 منطقه 5 کارخانه تولید کاغذ را که مصرف ناچیز دارد بسازند . تادرختان سالخورده ، ودرختان رسیده را درحضور یک هئیت فنی قطع ودر تولید کاغذ بکار ببرند.تا ازاین طریق یکتعداد زیاد مردم به کار مشغول شده واز طرف دیگر نه بیگانه گان قادر میشوند که این چنین وحشیانه ملک مارا ویران کنند. ونه جنگلات ما نابود میگشتند. وهم برای مردم اشتغالی بوجود می آمد. چون جنگلات کشور مان از بهترین نوع آن درجهان میباشد. کاغذ که ازچنین چوبها تولید میگردد نیز بی نظیر خواهد بود. کاری که میتوانست صورت بگیرد ولی دراثر بی توجوهی حاکم بر کشور عملی نشد. درحال حاضر قسمت بزرگ از جنگلات نورستان شرقی تمام جنگلات نورستان مرکزی وغربی دست نخورده باقی مانده. جنگلات کوه مندیر تاهنوز از بین نرفته است. 
اگر دولت فعلی از حالا درزمینه نصب کارخانه های کاغذ سازی با مصارف بسیار کم اقدام نماید حد اقل از ادامه این فاجعه جلوگیری خواهد شد.

ازبین بردن جنگلات ضایع ملی است :
جنگلات افغانستان بخصوص جنگلات کنر بنام سرمایه ملی افغانستان شهرت داشته، ولی این منبع زندگی بخش از طرف دزدان به غارت برده می شدند . این درخت ها که تقریبآ نصف منابع جنگلات راتشکیل میداد از بین برده. به خارج ازکشور برده میشد.این کار در همه جا جریان دارد. در قدم اول جنگ و غربت این تجارت را به میان آورده ولی بعد از سر نگونی طالبان. دزدان این کار را شدت بخشیده اند. طالبان حداقل این تجارت را تحت کنترو ل داشتند.
گل آقا احمدی معاون مصؤل یک موسسه غیر حکومتی افغانی که برای حفاظت محیط کار میکند میگوید: 
به اساس سروی که در ماه می سال 2001 صورت گرفته است 48% جنگلات از بین رفته است. از آن زمان تا کنون این آمار بشتر شده است. بسا موضوعاتیست که دولت افغانستان توانمندی جلوگیری آنرا ندارد. این دزدان از جانب قوماندانان قبیلوی و سیاسی محافظت میشوند. ا موال (چاتراش) به شکل قاچاق از چغ سرای مرکز ولایت کنر از طریق ولایت کابل به غزنی , و کندهار بالآخره به پاکستان میرسند.. طالبان از هر لاری 38000 کلدار پاکستانی که 460 دالر امریکائی میشود در مرز چمن نزدیک کندهار میگرفتند . آن زمان روزانه 300 لاری از این راه میگذ شت.
احمدی مگوید: با وجود آنکه رهبر طالبان احکامی مبنی برمنع قطع خودسرانه درختان جنگلی نیز صادر کرده بود. ولی آنها که نمیخواستند این عواید را از دست بدهند. سرکشی مینمودند. یکی از جنگلات که آسیب زیاد دیده است عبارت از جنگلات کورنیگل است که در نزدیک شهرک پچ دره ولایت کنر که از 5 قسمت 
تشکیل گردیده است. جنگل ناری که نزدیک خود شهرک ناری بطرف شمال در 55 کیلومتری مرکزی ولایت کنر موقعیت دارد. در قسمت های دیگر کشور چون پکتیا, غور, و در کوههای سفید ولایت ننگرهار نیز این دزدان کار قطع نمودن چوب چهارتراش را ادامه میدا دند. 
عبدالهاشم مسئول اداره جنگلات ولایت کنر ازعدم داشتن صلاحیت خود شکایت داردومیگوید. شاید در جنگل در ختهای که بطور قانونی قطع میگردیدوجود داشت. ولی این بدان معنی نیست که یک جرم بعد از جرم دیگر تکرار شود.

تراژیدی جنگلهای افغانستان :
دولت مرکزی « فرقه سازی » را بخاطر جلوگیری از قطع جنگلات درکشور بوجود آورده است. تاکنون 300 تن درین فرقه تحت نظر وزارت داخله کار می کنند جزب گردیده وقرار بود تاآخر سال 1385 تعداد افراد به 2000 هزار نفر برسد . این افراد درولایت سرحری کنر ، نورستان ، پکتیا ، وباد غیس جا بجا شده تااز قاچاق چیان چوب به خارج جلوگیری نمایند .
مدیر جنگلات وزارت زراعت سید بهرام « سعیدی » مگوید: 
درظرف 25 سال دونیم میلون هکتار جنگلات کشور دراثر جنگ های گذشته وخشک سالی ازبین رفته است . ا و تشکیل فرقه سبز را خیر مقدم گفته اما باور نداشت که این کارمؤ ثرثابت شود .
قراریکه مامورین پروگرام محیط زیست ملل متحید می گویند 70 % ازمجموع جنگلات افغانستان درشرق از بین رفته است وقاچاق بران چوب اقدام دولت را نادیده گرفته وکار خودشان را ادامه داده اند.
حسن فاروق مسؤل بخش ریفورم جنگلا ت اداره غذائی ملل متحد تشکیل فرقه سبز را ازطرف وزارت داخله تلاشی برای غفلت مردم ارزیابی کرد . 
حسن فاروق ا ظهارداشت که نسل پیشین افغانستان صاحب 450000 هکتار جنگلات پسته بوده که اکنون نصف آن ازبین رفته است . جنگلات نه تنها مقدار بیشتر چوب را تهیه کرده بلکه درتصفیه آب هوا ئی منطقه وهم چنان تهیه مواد غذائی برای حیوانات وسرسبزی کشورنیزرول مهم دارد. اگر چنین منوال ادامه پیداکند ماشاهد خرابی های زیاد خواهمبود.ازاین لحاظ توجه جدی دولت ومقامات مسؤل را دررابطه به حفظه منابع طبیعی که زیر بنائی اقتصادی یک کشور را تشکیل میدهد لازم وضرروری پنداشته می شود . طبیعئی ا ست تا زمان که یک هما هنگی سر تاسری درتمام اعضائی یک کشور وجود نداشته باشد. طرقی وتمدن آن کشور روبه نابودی گرائیده پس چنین نتیجه گیری باید کرد که اشتراک تمام مردم دررابط به حفظ وحفاظت از منابع طبیعی شان درپهلوئی دولت ضروریست .

ا ستفاده نادرست ازجنگلات روبه افزایش است :
حیوانات نایاب درنتیجه جهالت وحرص درحال نابودی هستند . نوشته رحیم ا لله « سمندری » درکابل جنگ ، شکارغیر قانونی ، ازبین بردن جنگلات باخشک سالی وغربت یکجا اثر ناگوار بالا ی جنگلا ت افغانستان داشته است . بعضی از حیوانات درحالتی اند که آخرین نسل آن نیزازبین میرود . به گفته متخصصین یک نوع ببر که یکی از حیوانات نایاب دنیا بوده وتخمین می شود که بعد از صدمه های که درنتیجه شکار به وجود آمده است نسل آن درحدود 100 دانه ببر باقی مانده است . اگر وضع بدین حا ل ادامه پیداکند این حیوانات باشیر ، پلنگ ، گرگ یکجاخواهد شد . زیرا این چنین حیوانات دراین کشور دیده نمی شوند . حاجی حسن « روشان » از وزارت تجارت کشور به ادارۀ گزارش دهی جنگ وصلح گفت : حیوانات وحشی جنگلات افغانستان چون شیر ، ببر ، روبا و گرگ به طورکلی ناپد ید شده اند. دلایل بزرگ این امر جنگ ، خشک سا لی 4 سا ل قبل واز بین بردن جنگلات است حکومت به طور عموم شکار حیوانات وحشی راممنوع قرار داده است . به گفته بعضی ماهیرین درزمره لست حیوانات ناپدید شده به ذودی حیوا نات حما سه ساز به نام گوسفند مارکوپلو شامل خواهد شد . این حیوانی است که 2 برابر حیوانات اهلی دارای شاخ های حلقه حلقه بوده وطول آن تقریبآ به 2 متر می رسد وشکار آن برای شکاریان مانند بدست آوردن مدا ل است. .یکی از بقایائی دله خفک ، لگلگ سائیبریائی است که فکر می شود بعد از بمبارد امریکا مهاجرت سالانه آن به طرف غرب مختل گردیده که یک جفت ویک دانه آن باقی مانده است . درزمره پرنده گانیکه باتحد ید مواجع اند یک نوع باز است . که زمانی بطور عادی درکوه های افغانستان دیده میشد. ولی حالا درنتیجه تقاضائی کشور های غربی به ندرت به نظر میرسد .ُ زیرا به خاطر توان مندی شکار آن برایش تقاضائی زیاد است.ماهران دنیای وحش وجنگلات ملامتی را بالای ویرانی 23 سال جنگ می اندازند . به دلیل انکه کوهای افغانستان به خط های استراتیژیکی جنگ مبدل شده بود.

آسیب های حیوانی بالای جنگلات :
دربعضی ازمناطق. ورود حیوانات به جنگل مسائیلی رامطرح می سازد که برای آینده جنگل ها بسیار خطرناک می باشد. فقد جنگل های مدیترانه ای هستند که چرای مفرط حیوانات راتحمل میکند. چراه بی رویه همواره مضراست . بطورکلی ، هر حیوانی درجستجوعلف وهمچنین شاخه های جوان چوبی می باشد . بنابراین آسیب های وارده ، بویژه درساحاتیکه درمرحله زاد آوری یاتجدید جوانی بسرمی برند بسیارخطرناک است . حیوانات به عنوان فکتور مهم محیطی بالای احیائی طبعی وسطح تولیدی جنگل تاثیر می اندازد . حیوانات کوچک مانند کرمها، حشرات وغیره وهکذا حیوانات اهلی ووحشی نیز آسیب های را بالای جنگل وارد میکنند که نهالان جنگلی را شکستانده ویا از قسمت های سبز آن استفاده میکنند . چراه مواشی از همه زیاد تر به حیات جنگل مضر است . چرش مواشی سطح تولیدی جنگل را پائین میاورد . نوجست ها ونوجوانان طبعی جنگل را نابود ساخته واحیائی مجدد آن را غیر ممکن میسازد . علاوه براین قشر فوقانی خاک را سخت ساخته مانع نفوذ آب وهوامیشود. علاوه براین هنگامیکه چرش مواشی درنشیبی ها ودامنه های کوهی صورت میگیرد لغزش وفرسایش خاک را نیز امکا ن پزیرمیسازد. جنگل های کشور ما از زمانهای طولا نی به این طرف خیلی زیاد به منظور چرش مواشی که همواره بیدون کنترول صورت گرفته است. ناشی می باشد. درکشور ما جنگل های نزدیک قریه جات ونواحی چراه گاه ها از اثر چرش مواشی از همه زیاد تر متضرر گردیده است . درین نوع مواضع ساحه جنگل ها فاقد فرش درختی گردیده وبه اراضی فرسایش تبدیل گردیده است . اگر چرش مواشی درساحه جنگل درست تحقیق شود فیصدی تخریب آن زیاد است . که بر علاوه پای مال کردن نوجست ها وشکستاندن آنها وبلا خره تعداد درختان خشک را افزایش میدهد. ونموی تجدید نسل طبیعی جنگل را اغلب غیر ممکن میسازد. درهمین راستا باید به قطع کردن درختان جنگلی توسط مالداران اشاره کرد . که به قصد خشکا نیدن آنها به هدف رسیدن نور بیشتر به عرصه به منظور روش بهتر وبشتر علوفه انجام میشود که براثر آن تعداد درختان جنگلی نابود میشود .

قواعد چراه حیوانات درجنگل : 
اگر چاره جز راه دادن رمه چوپان به جنگل نباشد برای اینکه آزادی ورود رمه به جنگل موجب آسیب نشوند ، اصول وقواعد ی را که مهم ترین آنها درزیر ارایه می شود باید بطور دقیق مورد توجه قرار گرفت. 
1 – روش پرورش جنگل . 
2 – محدود کردن تعداد حیوانات . 
3 – فصل ومدت چراه .
4 – انتخاب نوع حیوانات .
5 – راه ورود حیوانات به ساحه چراه . 
6 – نحوچراه .

 

ماخذ:

2- جزیره ای- محمد حسین 1384 نگهداشت جنگل – انتشارات، دانشگاه تهران – ص ص 145 152 . 
3- حسینی – داکتر سید محمد- جنگلداری مقدماتی- دانشگاه مازندران(ایران) سال 1384 صفحات( 15-19) 
4 – شیرزاد- بازمحمد- 1365 جنگلات طبیعی افغانستان، پوهنتون کابل، ص ، ص ، 1-2 .
5- کیانی – بهمن .1383. جنیتیک جنگل ، دانشگاه تهران ، ص ص 79-81 .
6 – کوشه ، پی یر،1371 ، برسی وپرورش جنگل، دانشگاه تبریز، ص ص 286 . 
7– ملکیار.غلام محمد 1383 محیط زیست افغانستان ، پوهنتون کابل، ص ص 78 -88 
8 – ناصری، پوهنوال غلام نقشبند 1383مبادی جنگلداری انتشار پوهنتون کابل .
http://iwpr.net/?p=arr&s=f&o=154627&apc_state=hdriarr2003
10 – http://iwpr.net/?apc state=dr&s=f&o=154311
11 – 1385 www.agriculture.gov.af
12 – www.icard.org/afghan. 
http://www.gma.com.af/All%20Document%20of%20Webs .13 
14 – WWW AGRACULTURE.GOV.AF.