آرشیف

در سال 2004 در یکی از کوچه های منطقۀ 315 در شمال خیرخانه که بعداً  کوچۀ قره باغی ها گفته می شد صاحب یکی از خانه های این کوچه آبی را که از چاه عمیق داخل حویلی اش استخراج می کرد به مردم رایگان میداد. گاهی می دیدم که پایپ آب از این خانه در روی کوچه جریان داشت بدون آنکه کسی جریان آب را ببندد. یک روز از فردی که در همان کوچه زندگی می کرد پرسیدم این همه آب فراوان که از چاه صاحب خانه فوران می کند، این چگونه چاه است و چرا این قدر آب دارد؟ آن فرد پاسخ داد که این چاه را روس ها در زمانی که (سال های دهۀ هشتاد)این جا در این منطقه قرارگاه داشتند، حفر کرده بودند. عمق چاه بیشتر از سیصد متر است که توسط ماشین های بزرگ حفر شده و از این رو مقدار آبی که توسط ماشین از این چاه کشیده می شود، بسیار زیاد است. آن فرد گفت که حالا صاحب این خانه برای کسب ثواب از این آب به مردم رایگان توزیع می کند.

من که بسیاری از روزها از این کوچه پیاده عبور می کردم و گاهی می دیدم که آب بسیار پاک و زلال روی کوچه و سرک ضایع می شود، احساس ناراحتی می کردم. یک روز صاحب خانه را با پایپ آب دیدم و در مورد آب پرسیدم که این همه آب از کجا می آید و گاهی چرا اینگونه ضایع می شود؟ پاسخ و توضیحات او همان چیزی بود که از آن فرد دیگر در این کوچه شنیده بودم. صاحب خانه در مورد توزیع آب رایگان به مردم از چاه داخل حویلی خود به گونه ای سخن گفت که کار او صدقۀ جاریه است و برای رضای خدا و کسب اجر و ثواب به مردم آب میدهد و باید او را تقدیر کرد و همه باید ممنون او باشند. من برایش از نظر شرعی توضیح دادم که صدقۀ جاریه و کار ثواب باید از ملکیت و ثروت مشروع و حلال باشد، در حالی که آب زیرزمینی در کابل ملکیت عامه است و ملکیت شخصی خودت شمرده نمی شود. استفاده از ملکیت عامه بصورت غیر قانونی و نامشروع برای کسب ثواب و صدقۀ جاریه مانند این است که فرد و افرادی برای کسب ثواب و انجام خیرات و صدقات، دست به دزدی، قطاع الطریقی و حرام خواری بزنند. هرچند من بسیار با احتیاط و بسیار مودبانه و با ارائۀ دلایل شرعی با ایشان سخن گفتم، اما دیدم که ناراحت و عصبانی شد و فقط گفتم بسیار خوب حد اقل از ضایع شدن آب و باز بودن پایپ آب جلوگیری بفرمائید که آب زیرزمینی و آب چاه ها برای همیشه نیست. سالهای بعد دیدم که با استفاده از این چاه یک شرکت شخصی توزیع آب ساخته شد و با نل دوانی در کوچه و نصب میتر در خانه ها، آب را می فروختند. در سال های اخیر دولت جمهوری مردم شکایت می کردند که جریان و فشار آب در نل ها بسیار کند و ضعیف شده است و با وجود نوبت در توزیع آب که از یک تا دو ساعت در شبانه روز بیشتر نمی باشد، به مردم آب مورد نیازشان نمیرسد.

از این کوچه به راه خود که به طرف لیسۀ مریم می رفتم ادامه دادم. با عبور از سرک عمومی داخل کوچه های شدم که در مسیر لیسۀ مریم قرار داشت. در یکی از کوچه ها دیدم که یک جوان پایپ آب را گرفته روی کوچه و سرک اطراف خانه اش و حتی تا چند خانه دورتر آب پاشی می کند و هیچ تاملی در مصرف بی رویه و غیر ضروری آب ندارد. برایش سلام دادم و سر صحبت را بازکردم. از او پرسیدم این آب از کجا است؟ گفت از چاه داخلی حویلی مان. بعد با نرمی و استدلال زیاد توضیح دادم که جوان در این آب زیر زمینی که شما چاه حفر کرده اید، همه مردم شریک اند. ممکن است همسایه های شما و بسیاری از مردم چاه نداشته باشند و توان حفر چاه را نداشته باشند، اما اینگونه مصرف بی رویۀ آب زیر زمینی شرعاً و قانوناً درست نیست. حد اقل در مصرف آن احتیاط کنید که آب زیر زمینی همیشه نیست و زمانی میرسد که چاه آب شما خشک می شود. گپ های من که برای جوان خوش نخورده بود، پاسخ داد: دلم، بایسکلم. داخل حویلی ام با پول خودم چاه حفر کرده ام و هر گونه که دلم خواست استفاده می کنم.

نگاه مردم و صاحبان خانه ها در استفاده از آب زیرزمینی و حفر چاه ها در بسیاری از مناطق شهر کابل همینگونه بود و مردم چندان احساس مسئولیت نمی کردند و عواقب آن  یا برای شان قابل درک نبود و یا مدنظر نمی گرفتند.

برخورد دولت جمهوری در مورد مشکل آب در شهر کابل در بیست سال جمهوریت بیشتر از مردم، غیر مسئولانه بود. برای آب، وزارت جداگانه وجود داشت، وزارت آب و برق. اما این وزارت و دولت جمهوری، نه آب های زیر زمینی کابل را مدیریت کرد تا مورد غارت و چپاول قرار نگیرد، نه برای تقویت آب زیرزمینی در کابل برنامه و پروژه ای را عملی ساخت و نه کاری برای انتقال آب رودخانه های بیرون از کابل مانند رود یا دریای پنجشیر انجام داد.

در بیست سال جمهوریت، حاکمان جمهوری ملیاردها دالر برای باز سازی و توسعۀ اقتصادی و اجتماعی افغانستان از دنیا بدست آوردند اما حتی در همین شهر کابل پایتختی که میدان و مرکز نمایش قدرت و حکومت شان بود، نه مشکل آب را حل کردند و نه مشکل برق را. جالب این بود که حاکمان فاسد جمهوریت همیشه در مورد کمبود و بحران فزایندۀ آب در پایتخت سخن می گفتند و از ساختن بندهای بزرگ ذخیرۀ آب در اطراف کابل مانند بند شاه و عروس و بند شاه توت  مژده می دادند، اما این بندها و پروژه های حل مشکل و بحران آب کابل در بیست سال عمر جمهوریت ساخته نشد و به سرانجام نرسید.

امروز بحران آب در کابل به حد گسترده و عمیق شده است که سازمان جهانی یونیسف روز گذشته(30 اکتوبر 2024) اعلان کرد که آب های زیرزمینی شهر کابل تا سال 2030  تمام می شود و شهر کابل پس از آن آبی برای آشامیدن و زندگی نخواهد داشت. یونیسف گفته است که کمبود آب و خشکسالی پیهم در سال های اخیر، در کنار حفر بیش از حد چاه های عمیق، از عوامل کاهش آب های زیرزمینی در کابل است. یونیسف  همچنان به مهار این بحران انگشت گذاشته و می گوید که با اتخاذ تدابیر لازم می توان از وقوع آن جلو گیری کرد.

تمام شدن آب های زیرزمینی کابل تنها به نبود آب در این شهر بر نمی گردد. تبعات و نتیجۀ دیگر آن به باور آگاهان و متخصصان این عرصه، ایجاد درز در زمین و نشستن بخش های از زمین در اثر خلای ایجاد شده از نبود آب های زیرزمینی در شهر کابل خواهد بود. وقوع این پدیده به ایجاد فاجعه برای شهر کابل و ساکنان این شهر و زیر ساخت های آن است و در این وضعیت، زلزله های با قدرت کم در کابل با بالا رفتن میزان این فاجعه می انجامد. به باور آگاهان و متخصصان باید هر چه زودتر تدابیر لازم برای جلوگیری از وقوع فاجعه های ناشی از پایان یافتن آب  زیرزمینی کابل و نبود آب در کابل اتخاذ شود. یکی از این تدابیر، ایجاد ذخایر بزرگ آب در اطراف کابل و انتقال آب از بیرون مانند انتقال آب دریای پنجشیر به کابل است.

حالا سوال این است که طالبان در مسند قدرت یکدست و انحصاری شان این تدابیر را عملی خواهند کرد و از وقوع بحران آب و پیامدهای فاجعه بار این بحران جلوگیری خواهند کرد؟

در این سه سالی که از حاکمیت و امارت تحریک طالبان می گذرد، چه برنامه و اقدامات عملی برای مهار و رفع بحران آب در کابل اتخاذ شده است؟

محمداکرام اندیشمند