آرشیف

به اساس نظام فلس� ف ب قرآن، دور ع� ب ت با علم آموزی در سه بخش( تفکر، تذکر و ع�ت) مورد تای�د  خداوند قرار � یگ�د. این سه مرحله، مراحل اصلا� �ک تمدن به شمار � آ�د که آنها را � توان با سه  ی ابزار متفاوت موردشناسای قرار داد: 

-1 حس و تج��ه،  

-2 و� و شهود،  

-3 عقل. 

 ب خداوند �نوشت محتوم تمدن ها را به منظور ع�ت برای سایر تمدن ها، مثال � ی آورد و با عبارت “س�وا  ف � ض” ا�سان ها را دعوت � که ف الار  

ف �ا کافران مبادرت ورزند. تمدیی کند که به مطالعۀ �گذشت مکذبن 

به وس�لۀ طب�عت نابود � ی گردد، طب�عت و ا�وس�ستم طب�� را دستخوش تغی� و تخ��ب � گرداند. (1) قرآن ک��م آنگاە که تار�ــخ، سخن از نابودی �ک تمدن � زند، این بدان معناست که خداوند، مل� را که از  ف پ اوامر وی ���� کردە اند، طب�عت را سبب � را فراهم سازد، آنگاە با  

ی سازد که زمینۀ انحطاط مکذبن 

ف به مپهلوی هم قرار گرفن نصۀ ظهور � پیوندد. فلهذا وق�ع ت ف سنت های طب�� با سن ف ف ال�، زمینۀ دگرگوی ی حوادث طب�� نظ� ی زلزله ها، امراض فرا��، قح�ها، مهاجرت و مانند آن ن� توانند پا�ههای اسا� �ک  کند. تمد ها ّ تمد های ال� باشند که در آن صورت، وضع فرق � ن ّ ن را نابود سازند، مگر اینکه از جمله عذاب  ن ش و ال� اشارە شدە، بخ� و اقوا� که در قرآن به نابودی آنها توسط عذاب از آنها توسط  

های آسمای 

ن یهمن ف بلا�ای طب�� از قب�ل س�ل و زلزله و طوفان نابود شدە 

اند. ی برهم خوردن تمدن”سباء” مولود همنف ی چشمگ� و درخشان طب�� و نعمتگونه سنت هاست، تمدی های �شار و وافر ال� بهرە ف که از شکوفای ف ف آن شهر ز�با و تار�� ِ. با عنا�ت به عوام� که مورد برر� قرار گرفت، سقوط تمدی 

، عامل مند بود به اجرا  ف ی از آن ز�بای و فر و شکوە به جا نماند. و نت�جه درآمدن عوامل طب�� �ا مح�� بود که سبب گرد�د، �شای ن آن را در این ب�ت به تص��ر کش�دە است:همان شد که ابوالمعای 

هرکجا بع� ب ت به درس وعظ ره� � شود 

صورت �ست و بلند دهر منبـــــــــر � شود 

همان گونه که دک� ت باق��ان در اثر تحق�� ت لذا – اش: «رابطۀ طب�عت و سقوط تمدن ها در قرآن» به برر� ف ب قرآن و فلسفۀ ع�ت آموزی آن، رستگاری، سعادت، هلا�ت و فساد جوامع گرفته: بر اساس چرخۀ تمدی 

ً با هم ارتباط دارند» و طب�عت کام� 

با توجه به آنچه گفته آمد�م با�د این باور را وثیق ساخت که ا�سان ها مسئول اعمال خودشان اند و  طب�عت، جا�گا� برای آزما�ش آنان و تمدن ها! 

ا�نون �پرداز�م به توضیح مراحل سه گانهای که اردۀ ال� به آنها تعلق � یگ�د. مراح� را که �توان آنها را ت ی پ�امون آنها س”�ک دور فلس� خن گفت: ف “، نام�د و به ترت�ب آی 

مرحلۀ (1) : (تفکر در خلقت طب�عت)  

شود � با مکی به اشارات فوق با�د افزود: ا�سان، بدون اند�ش�دن و تفکر در مورد خلقت طب�عت، قادر ن�  ب از چن�ۀ ترد�د وا رهد. ی لذا لازمۀ درک حقان�ت معاد، کسب بص�ت و راسخ ساخن ت ن اعتقاد قدرتمندی ن ،  

ت مطالعه طب�عت و تفکر به آف��نش هسی است! ی پروردگار، و ن�ل به سوی �قن 

هرگاە پرس�دە شود: ا�ر آد� را آن درا�ت فراچنگ ن�امد که با تدبر و اند�ش�دن بر اطراف طب�عت، به درک  حق�قت نا�ل آ�د، چه روش د�گری را با�ست فرارو�ش قرار داد؟ پاسخ این پرسش، در بحث مرحلۀ ثانوی  �ا دو� ارائه شدە است. 

مرحلۀ (2): ب (فرستادن پ�ام�ان) 

پاسخ قرآن در مورد پرسش بالا این است: کسای اند�شند، با�د ا�مان ب�اورند که ف که به اطراف طب�عت ن�  

ب منظور از گماشته شدن پ�ام�ان از سوی خداوند، برای ارشاد و تبلیغ مردم است، ” تا [آنها] ا�سان را با ابزار  شهود به شناخت خداوند، دعوت نمایند.” 

ف ش از انواع � ت ک و بت پرسی و اجتناب از فساد و ی ز�را �لوحۀ برنامۀ تمام انب�اء دعوت به توح�د و پره� انحرافات است. 

برر� در احوال �س�اری از اقوام �شان � ب دهد، آنگاە که خداوند، پ�ام� ب ان این ره�ان واق� و ال� جامعه  فرمود، مردم قدر و م� را ن� شناختند و به راە باطل خ��ش ادامه �دادند و گ��ا در این ف ف را گس�ل � لت آنها  

یئ وجود دارد. در حا� که خداوند �مسئله کم� فرما�د: ” وای به حال این بندگان که هیچ رسو� ت استثنابرای هدا�ت آنها ن�امد، جز آنکه او را به تمسخر و استهزاء گرفتند”.ن (آ�ۀ 30 ) / ی سورۀ �اسن 

ف هرگاە این کارگر ن�فتاد، چه با�د شود؟ پاسخ آن را در ذ�ل مرحلۀ سوم تقد�م �  دار�م. ی شیوە ن� 

مرحلۀ (3): (فراهم شدن زمینۀ انحطاط)  

ن ب آنگاە که دعوت پ�ام�ان مورد تکذ�ب قرار گرفت، ارادۀ خداوند بدان تعلق � انحطاط و  

یگ� ی د که قوانن 

� سقوط به منصۀ ظهور پیوندد که از جملۀ نمونه  های آن انهدام تمدن شهر سباء بود که ماجرا�ش را بعداش به دست � پ ح خواه�م س�د.ش با این ���ــح با�د پذیرفت که: 

حاصل سیر و ساحت، عبرت است: 

باشد. ی طوری که در بالا اشارە شد، موض�ع س� قرآن ی و سفر و گردشگری از اهم�ت والای برخوردار � عظ�م الشان در رابطه با این مسئله، تنها به �ش��ق کردن مسلمانان به این مهم، ا�تفا ن� ورزد، بل�ه �  خواهد در قالب امر و دستوری چون: ی (س� ت وا) و (انظروا) تکل�ف آنها را در این راستا برجسته تر سازد و حی  آنای دهند، نکوهش فرما�د. معهذا عدم غور به این مسئله را ن ب را که �سبت به این مهم ی ی اعتنای �شان �  

� ی ) سورۀ یوسف و ن� 46 آوردە ف ش آ�ۀ � داند. 109 �فۀ ( ی پرسش برانگ� آ�ۀ مبارکۀ ( ن �  

) سورۀ حج، که متعاقباض موض�ع است:ی � شود، ب�ان واض� به همن 

ی (آ�ا در روی زمن گردند تا بنگرند که پا�ان کار پ�شین�ان شان چه بودە است؟) ن ن�  

ي (آ�ا (اين كافران) در روى زمن و تماشا نرفتند تا دلهاشان بينش و هوش �ابد و گوششان به حق�قت ف ي به س� 

شنوا گردد؟ كه (اين كافران را) چشمهاى � گرچه كور ن�ست ل�كن چشم باطن و د�دۀ دلها كور است) ش بین�م،این دسته آ�ات ” به صورت استفهام �ز�� طوری که � و تح��� به مسئلۀ گردشگری پرداخته  است.”  

 توجه با�د داشت که آنگاە که قرآن ک��م بر لزوم گردشگری تا��د � ورزد، بدان معنا ن�ست که تمام  س�احت ها برخوردار از اهم�ت تل� ت گردد. ی چه �سا س�احت های ش هم هستند که گناە آف��ن اند که ��عت  هرگز آنها را بر ن� ی تابد، بل�ه به آن ن�ع گردش های ترغ�ب � فرما�د که ممدوح باشند و در بر دارندۀ درس  ن و این در حا� است که بخش گس� ت دە یهای ب از ع�ت برای ا�سان! 

ی ای از بحث های این کتاب مقدس در قالب �گذشت اقوام پ�شن 

و داستانهای گذشتگان ب�ان گرد�دە است. لذا توجه به این نکته که “تار�ــخ �س� ت حوادث گونا�ون است و  ف کند، گاە در صفحه های تار�ــخ به صورت عیی و � ب قابل باز�ای ف آنچه را به صورت ذهی و فلس� ف جستج دهد. مطالعه و نگرش به تار�ــخ و د�دن و گشن ت ن در مکانهای ی است، نقش محوری و ز���نای تار�ــخ را �شان �  سازد و آموزە های نظری ف تار�� ش که ظرف وق�ع رخدادها بودە اند، عمر آد� را به بلندای عمر �� دراز �   و کار�ردی فراوای نهد.” (2) ف ش را فرا راە جوامع �� و عم� ی �  

ها و رهنمودهای قرآن، به نما�ش گذاشن ت ن به تای�د سخن بالا با�د افزود: �� از روش روا�ات تص��ری و  ه� کند ف ی از اند�شه و فرهنگ گذشتگان است که در خلال ذکر فراز و فرودهای داستان آنها بدان اشارە �  � و بدین ترت�ب حس کنجکاوی نظارە گران را به تح��ک وا �دارد تا به دقت به این  

به اطراف بنگرند و نهایتا 

نت�جه نا�ل آیند، نظام طب�عت دارای ضوابط، رموز و اشارای باشد که تنها در پرتو اند�شه و تفکر قابل ت �  

باشد. درست همان گونه که قرآن ک��م در آ�ات -26 28 سورۀ دخان فرمودە است: ی شناسای و بهرە وری �  رها بر جای گذاشتند و کش� تن ت ارها و خانه های ن�کو و نعمی “بعد از خود چه باغها و چشمه سا که در آن  ن بودند، بدین سان بودند و ما آن نعمتها را به مرد� د�گر وا�ذاشت�م….”غرق شادمای 

 ب همان گونه که گفته شد، آنچه در شیوۀ ع� ی ت د� س� و سفر مط�ح است، ارائه و �شان دادن صحنه  گ ب های ع�ت آموز است که م� با مشاهدۀ آنها به فکر فرو � و قدرت و �گذشت خلق ت 

رود و در زند� 

بی 

ب ) در این شیوە مری  

کنندگان و صاحبان این صحنه ها اند�شه به خ�ج � ی دهد و به تعب� قائ� مقدم (2بی ی (آموزش گ�ندۀ) خود را به د�دن آثار به جا ماندە از پ�شین�ان، مانند و�رانۀ کاخ (آموزش دهندە)، م� ت 

برد تا ب های ستمگران، ب�ج و باروها، مزارها، بناهای مذهی ی ، اشکال و صور، غارها و خش� ها و غ�ە…� بی خود را ببیند و اند�شه نما�د.م� ت 

ن ی خاموش بودن، برخوردار از هزاران ز�ان اند و سخن های خطاب � ی هر �� از این صحنه ها در عنمسلمابه ناظران دارند و صاحبان خرد را به تفکر فرا � خوانند. ی آدم صاحب بص�ت با مشاهدە آثاری که از 

ي شدە تا في به عنوان ابزار امتحان ا�سان معر�ف 

ت که استخوان ها�شان به ز�ر خا� پوس�دە است، ب�دل آسا ندا در ن از ار�اب قدریت ی ماندە و ن�گذشتگان با� �دهد:نچیی ب هوسان ع�ت مستور ببین�د  دام است پرا�ندە و ص�دی به نظر ن�ست ی رسوای موی � فغفور ببین�د  

هنگامۀ این سلسلۀ کور ببین�د  

پردە ع�ان است چه دن�ا و چه عقبا بی 

در �سن ت ن مژگان همه را عور ببین�د  خل� ی ن تاز تعن ت است در�ن عرصه جنون  کر و فر آثار پر مور ببین�د  

این سال و مه ع�ش که د�د�د ز احباب  ش تا ح� ب همان ع�ت عاشور ببین�د  ت روزی دو تماشای حلاوتگه هسی ٔ زنبور ببین�دٔ خانهاز روزنه 

اشکال در�ن دشت و در آثار س�ا� است  نزد�� هر جلوە ز خود دور ببین�د  ن � 

شود: ی نت�جۀ سخن چنن 

ف ي واق� ين مسلمن از منافقان متمایز ين در ارتباط ي در برر� ي سنت هاي ال�، وسا�ل و پد�دە هاي گونا�وي 

ي با حوادث و مشكلات، مورد آزما�ش قرار گ� ي ند و مؤمنن 

گردند. 

(ادامه دارد)  

در نوشن ت ض این بخش موض�ع از منابع ز�ر بهرە گرفته شدە است: ………………  

-1 قرآن ک��م،  

رسالۀ تحق�� ار�ــخ اسلام، ت و وز�ن “رابطۀ طب�عت و سقوط تمدن ها در قرآن” اثر زهرە باق��ان دک� ت -2 ی ت 

ی ، محسن سقای ی ، پای�1393 4 ش گردشگری از د�دگاە قرآن و روا�ات، فصلنامۀ قرآن و علوم �� -3 ی (عل�/ تخص�) سال سوم، شمارە ف ب مری گروە اله�ات دا�شگاە پ�ام نور،استاد�ار گروە جغراف�ا در دا�شگاە پ�ام نور، مهدی آبدار اصفهای ت ا�سان، دک� ت -5 نقش آزما�ش های ال� در ت��� ب ا�� صال�،  

-6 گردشگری در قرآن، مجلۀ فقه. 

محمدرضا قائ� مقدم: 1) ش ( �� -7 ب روش ع�ت د� در قرآن، �ه ت���ت اسلا�/ 

1398 ن بر� -8 از علل انحطاط تمدنها و سقوط حکومت ها از د�دگاە قرآن، راسخون  

ن

 -9 ب�دل.کل�ات ابوالمعای