آرشیف

خماری، شهزاده بانوی متمول و با دانش که در پیشرفت امور تجاری و اجتماعی در حوزه بامیان -تخارستان در  زمان حکم¬روایی غوری¬ها فعالیت داشت. وی به نسبت عرضه‌ی خدمات و شهرت به سزای که پیدا کرد فلسفه¬ای نام گذاری شهر پل خمری- بغلان بنام او رقم خورد. زیرا دودمان غوری یکی از امپراتوری‌های مقتدر اسلامی بود که در شرق اساس گذاشته شد و نقش زنان در قلم رو آن طبق روایات تاریخی برجسته و ماندگار می¬باشد. بازماندگان این سلسله تا هنوز در مناطق مختلف از جمله شمال و شمال شرق افغانستان حضور گسترده دارند که بخش عظیم آنها زیر عنوان ایماق¬های غوری تبار یاد می¬شوند. 

بانو خماری بنا به روایات کتبی و شفاهی بیشتر شغل تجارت داشت و جهت رفت و آمد قوافل و ایجاد روابط اجتماعی، بالای دریای غوری در بغلان پلی مستحکم اعمار نمود. ضمن روایات متعدد که بیانگر حضور و فعالیت¬های این بانوی خردورز می¬باشد، پروفیسور پوهاند دکتور محمدحسین یمین استاد دانشگاه کابل چنین می¬نویسد: «وجه تسمیه پل خمری آن هم مبتنی بر روایتی‌است که با همان دریای غوری در پل خمری بستگی دارد، چنان¬که گویند: خماری دختری بوده است از ثروتمندان که سرمایۀ هنگفتی را از پدر به ارث برده بود، در زمان او غوری¬ها به نواحی شرقی خود روابط داد و ستد داشته و این منطقه خود حیثیت یک مرکز تجارتی را حایز بود. این دختر نیز به همان سمت تجارت می¬نمود. وی برای تسهیل عبور و مرور قوافل و اموال بر روی دریای غوری پل خشتی مستحکمی بنا کرد که معروف به پل خماری شده بالاخره صورت پل خمری را به خود گرفت. و بدین گونه رفته رفته بنام پل خمری برآن شهرک اطلاق گردید». 

این پل در آن زمان از اهمیت ویژه¬ای برای تأمین روابط تجاری و عادی برخوردار بود، همواره مردم جهت برآورده شدن کارهای اقتصادی و اجتماعی با ولایات زیادی در دوطرف آن ارتباط برقرار می¬نمودند. سرانجام در سال 1315 خورشیدی هنگام که حکومت وقت خواست بند برق بغلان را بالای دریای غوری اعمار نماید، این بند در طول 200 متر و تولید چهارهزار و هشتصد کلیوات برق ساخته شد و بنام بند برق غوری یا غور برشنا نام گذاری شد. و در سال 1322 فابریکه نساجی بغلان به فاصله یک کیلومتر در شمال بند برق غوری که حاوی شصت هزار چرخه نخ و هزار و دوصد دستگاه بافت می¬باشد بنا یافت. 

دریای تاریخی که بند برق بالای آن ساخته شده بنام دریای غوری یاد می¬شود از بند امیر بامیان سرچشمه می¬گیرد و از تاله و برفک گذشته با سرخاب یا دریای اندراب در منطقه چهل غوری ولسوالی دوشی با هم یکجا می¬شوند سرانجام با عبور از قندوز به دریای آمو می‌ریزد. در هنگام ساخت بند برق، پلی که توسط بانو خماری بالای آن دریا ساخته شده بود به تخریب آن پرداختند و مشخص گردید که از مواد خیلی پخته و اساسی کار شده و مانند مواد سمنتی جوش خورده محکم بود. چنانچه انجینران از کیفیت بالا و ارزش تخنیکی و تاریخی آن یاد نمودند. اکنون نزدیک به بند برق و فابریکه نساجی، پل جدید و مستحکمی به عرض چهار متر از کانکریت و آهن اعمار گردیده که مورد استفاده مردم قرار دارد.

به قول پوهاند یمین دختری دیگری بنام گوهر که دختر امیر شهر بوده در برابر شهرت خماری از روی غبطه خواست یادگاری از خود بجا بگذارد نهری را بنا نمود که بنام نهر گوهر مشهوراست از متن نوشته آن چنین بر می¬آید که گوهر نیز از جمله  دختران یکی از امیران غوری در بغلان بوده است. و بر اساس تذکار دایرت المعارف آریانا آثار آن نهر تا هنور باقی می¬باشد.

هنگام که فابریکه سمنت دولتی در شهر پل خمری بغلان شروع به فعالیت نمود، بخاطر احترام به پیشینه تاریخی و حضور گسترده اقوام غوری تبار در آن منطقه و هم¬چنان موجودیت تاریخی پل خمری که بنام خماری پیوند داشت، تصمیم گرفته اند تا پسوند غوری را در آن علاوه نمایند یعنی این مواد که برای عمرانات به کار می رود  بنام «سمنت غوری» یاد شود که بتواند هویت تاریخی، روابط فرهنگی وهمان پیشینه¬ای عمران و آبادی را محفوظ نگهدارد . 

در بغلان نام¬های تاریخی فراوان از دوره امپراتوری غوری¬ها تا هنوز وجود دارد که به قوت و شهرت خود باقی¬ست و هرکدام دارای فلسفه جداگانه و نیاز به تحقیق و شرح بیشتر را می¬خواهد، مانند: برق غوری (غور برشنا)، دریای غوری، پل خماری، (پل خمری) دهنه غوری، دند غوری، دند شهاب الدین (سلطان شهاب الدین غوری)، چهل غوری، غوری سنگ در ده صلاح اندراب، فیروزکوه یا فیروزکوهی و کلگو یا کیلگی اما نام های اخیر در بغلان، قندوز و غور به همین نام روستاهای مشهور و قدیمی وجود دارد. 

 در رابطه به روایات موجود و تمرکز به حقیقت نام¬گذاری پل خمری که از نام «خماری» سرچشمه گرفته است، بتاریخ 13 سرطان 1398 خورشیدی مصاحبه¬ای داشتم با انجینر عبدالبشیر بغلانی استاد دانشگاه بغلان و آقای عبدالهادی چهل غوری از منطقه چهل غوری ولسوالی دوشی که هردو از صورت دقیق این موضوع و روایات شفاهی بازمانده که تا هنوز موجوداست به تفصیل صحبت نمودند در ضمن یکی از افتخارات غوری تباران بغلان و حوزه  شرق کشور دانسته¬اند.

در دوره امپراتوری غوری‌ها زنان جایگاه بلند علمی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی داشتند که کارهای شان اگر بصورت دقیق بازیابی و روشن گردد نگاهی تازه تری در محور سیاست¬های تاریخی منطقه بازتاب خواهد یافت. با وجود معلومات کمتری راجع به خماری در دسترس است اما از روایات موجوده تا جایی می‌توان حقایق زیادی را کشف نمود و وی را یک چهره¬ای خلاق، بادیانت، پرتلاش و متمرکز در امور سازندگی و پیشرفت دانست. 

فایق

۱ جدی ۱۴۰۱ خورشیدی