آرشیف

پاسخ به پرسش های الیاس نواندیش
1 – نود و هشت سال از زمان به قدرت رسیدن امان الله خان می‌گذرد. امان الله خان در مسیر آوردن اصلاحات و ایجاد یک دولت مدرن ناکام ماند. به نظر شما چه چیزی باعث ناکامی او شد و نتوانست پروژه اصلاحات خود را تکمیل کند؟
اگر پاسخ این سوال(چرا امان الله خان نتوانست پروژۀ اصلاحات خود را تکمیل کند) را در نظریات نزدیک ترین یاران و همراهان او،  به خصوص محمود طرزی خسر و وزیر خارجه اش جستجو کنیم که حتی فکر و برنامۀ نوگرایی و اصلاحات امان الله خان ملهم و متاثر از افکار موصوف است، طرزی به "لیون پلاداد" نویسندۀ غربی می گوید که:«امان الله خان بنای بزرگ و قشنگی را بدون تهداب تعمیر کرده است. با دور ساختن یک خشت تمام آن از هم خواهد پاشید.»
در این بیان کوتاه می توان نکتۀ مهمی را دریافت که تمام حکایت ناتمام پروژۀ اصلاحات شاه امان الله خان را بازگو می کند. شاه اصلاحات خود را با سطحی نگری و عجله و بدون توجه به بستر و زمینۀ اجتماعی و فرهنگی آغاز کرد و از آن مهم تر اینکه او ابزار مادی و بودجۀ تحقق این اصلاحات را نداشت. بگونۀ مثال، معارف بزرگترین عرصۀ توجه و برنامه های نوگرایی و اصلاحات امان الله خان بود، اما  برنامۀ او در این مورد با ابزار و امکانات مورد نیاز تناسب و همسویی نداشت. طرح تاسیس صدها مکتب عصری ریخته شد، ولیکن از معلم مسلکی و شایسته خبری نبود، کتاب درسی مورد نیاز وجود نداشت و محل مناسب برای ایجاد صدها مکتب دیده نمی شد.
البته عوامل و دلایل ناکامی امان الله خان را نمی توان به یک عامل واحد و مشخص تقلیل داد، اما یکی از عوامل مهم به روش و شیوۀ رفتار و تصمیمات او بر می گشت که فرد خود شیفته، تک رو، تندخوی، متوهم، مبالغه گو و عجول بود. او تمایزی میان ادعا و گفتار با آنچه که عملی و محقق می شود، بنا بر هر دلیلی، چه بنا بر خود شیفتگی و تک روی، چه بنا بر عدم درک و فهم درستش از این موضوع، قایل نمی شد. سردار گل محمد خان نمایندۀ سابق امان الله خان در هند یکسال بعد از سقوط سلطنت وی نیز به این جنبۀ شخصیت شاه امان الله اشاره کرده می گوید:«امان الله خان شخصی بود تندخود و خودسر، لجوج و بی پروا و دلیل و استدلال وقعی نمیگذاشت.»
2 – پس از امان الله موسی شفیق نیز نتوانست مسیر او را ادامه بدهد. اکنون و چندین دهه پس از امان الله خان محمد اشرف غنی آمده است تا کار ناتمام امان الله خان را تکمیل کند. به نظر شما چه چیزی باقی مانده است که اشرف غنی آن را می‌خواهد تکمیل می‌کند؟
من دقیقاً نمیدانم که رئیس جمهور غنی به کدام برنامه و طرح های امان الله خان اشاره دارد تا آن را تمام کند، چون امان الله خان برنامه ها و طرح های زیادی داشت. شاید اشارۀ وی بیشتر به برنامه های نوگرایی و مدرن سازی امان الله خان باشد که می خواست افغانستان را از یک جامعۀ سنتی و قبیله ای به یک جامعۀ مدرن متحول سازد. شگفت آور و دردناک این است که علی رغم تفاوت زمانی 98 ساله هنوز بخش غالب جامعۀ افغانستان در عرصۀ نوگرایی و مدرن سازی در همان جای ایستاده است که 98 سال قبل قرار داشت.
اگر اشرف غنی در فکر تکمیل کردن کارناتمام امان الله خان است در گام اولین چیزی را که او باید تکمیل کند، امنیت است. امان الله خان در زمان پادشاهی اش حد اقل در سال های نخست می توانست به جنوب و شرق افغانستان و به قندهار و پکتیا و لوگر برود، اما اشرف غنی که نمی تواند به زادگاه خود لوگر برود.
3 – امان الله خان در زمینه‌های اقتصادی-مالیات، اداره، اجتماع، فرهنگ و سیاست راه اصلاحات را در پیش گرفت اما به اهدافش نرسید. پس از او آیا این اهداف برآورده شده است یا نه هنوز آنچه را امان الله می‌خواست باقی مانده است و نیاز به اصلاحات دارد؟
برنامه های نوگرایی و مدرن سازی امان الله خان پس از او علی رغم آنکه تا حالا هم چنان با موانع بسیاری روبرو است، به کندی و با عقب گرد و گاهی پیشرفت، ادامه دارد. حتی موانع اصلاحات و نوگرایی امان الله خان 98 سال پس از او در افغانستان بیشتر از دوران او به چشم می خورد.
4 – اصلاحات امان الله خان زمینه‌ساز گسترش نارضایتی مردم شد. اکنون اشرف غنی هم می‌گوید در مسیر اصلاحات کسی که منافعش در خطر می‌افتد، بیشتر جیغ می‌زند. در کنار این دیده می‌شود که نارضایتی از او روز به روز گسترش می‌یابد. با توجه به تاریخ گذشته افغانستان آیا اشرف غنی به سرنوشت امان الله خان مواجه می‌شود؟
دولتِ تحت ریاست اشرف غنی با حمایت و کمک نظامی و مالی امریکا و متحدین غربی اش زنده است. در حالی که حیات و ممات این دولت بسته به ادامه و پایان این حمایت است، اما روش و سیاست اشرف غنی در مدیریت و ادارۀ کشور و دولت داری، عامل بسیار تاثیرگذار در تضعیف و تقویت این دولت شمرده می شود. اگر غنی سیاست ملی را در رهبری دولت رعایت و عمل کند و با استفاده از کمک امریکا و غرب، پایه های مشروعیت و پذیرش اجتماعی حکومت خود را در راستای این سیاست تقویت کند، او به سرنوشت امان الله خان دچار نمی شود. ناتوانی و ناکامی اشرف غنی در تقویت مشروعیت حکومت و دولت افغانستان، امریکا و حامیان این دولت را نیز سرخورده و بیزار می سازد و ممکن است آن ها را بسوی پایان حمایت از دولت بکشاند.
5 – از میان چندین گروه ناراض از امان الله خان، یکی از گروه‌ها درباریان او بودند. همین باعث شد امان الله خان در بخش اصلاحات در بخش حکومتداری ناکام بماند. در حال حاضر با توجه به حکومت ائتلافی افغانستان چقدر زمینه برای اصلاحات فراهم است؟
برای اصلاحات در یک دولت، تیم باورمند به اصلاحات که دارای صداقت و پاکی در عرصۀ دولت داری و مدیریت باشند، نیاز است. نکتۀ مهم دیگر به تعریف و توافق تمام افراد و گروه های شامل دولت از اصلاحات بر می گردد. مسلماً نبود تیم یک دست و باورمند به اصلاحات و نبود توافق بر اصلاحات در درون دولت، راه را برای اصلاحات می بندد. دولت افغانستان به ریاست اشرف غنی با این دو مشکل روبرو است.
6 – به نظر شما برنامه‌های امان الله خان پاسخگوی نیازمندی‌های عموم مردم افغان است و آیا افغانستان امروز بیشتر از آن چیزی که امان الله خان می‌خواست ضرورت ندارد؟ چرا اشرف غنی خود آغازگر یک فصل جدید نمی‌شود که می‌خواهد فصل ناتمام امان الله خان را تکمیل بسازد؟
این اظهار و ادعای اشرف غنی که فصل ناتمام امان الله خان را می خواهد تکمیل کند از سر خوردگی و ناتوانی است. این اظهار او به گونه ای مصرف داخلی دارد و در صدد آن است تا در داخل مخاطبانی را به خود جلب کند. در حالی که افغانستان امروز 98 سال از دوران امان الله خان فاصله دارد. 98 سال قبل که امان الله خان برنامۀ اصلاحات را رویدست گرفت و استقلال سیاسی را از انگلیس بدست آورد، شبه قاره هند تحت استیلای انگلیس ها قرار داشت و در همسایگی ما کشوری به نام پاکستان وجود نداشت. اما حالا 98 سال بعد پاکستان کشور همسایۀ ما و ششمین قدرت اتومی جهان است و در تمام عرصه های حیات از افغانستان جلوتر قرار دارد. در چنین وضعیت که اشرف غنی از تمام ساختن فصل ناتمام 98 سال قبل سخن می گوید، چندان جالب و درست به نظر نمی رسد. رئیس جمهور غنی میباید سیاست خود را بر مبنای شرایط و وضعیت جدیدی که پس از 98 سال در افغانستان، همسایگان افغانستان، منطقه و جهان شکل گرفته است، عیار سازد و به جای فصل ناتمام 98 سال پیش، فصل جدید امروز را تمام کند.
7 – در نهایت آیا اشرف غنی در مسیر درست در حرکت است و می‌تواند اصلاحات لازم را بیاورد؟
اگر ثمر و نتیجۀ حکومت داری رئیس جمهور غنی و اصلاحات او در این سه سال حاکمیت و ریاست وی مورد سنجش و ارزیابی قرار گیرد و نهایت درستی مسیر حرکت او و توان او در اصلاحات بر این مبنا و معیار پیش بینی شود، به سختی می توان پاسخ مثبت به این پرسش ارائه کرد. هر چند آثار و نتایج هر اصلاحاتی را باید از لحاظ زمانی دسته بندی کرد و ممکن است برخی اصلاحات تاثیرات دراز مدت داشته باشد. با وصف این، در این سه سال اخیر، اوضاع افغانستان در عرصه های مختلف سیاسی، امنیتی، اجتماعی  و اقتصادی بسوی ضعف و گسست بیشتر سیر داشته است.

محمداکرام اندیشمند