آرشیف

توبه در لغت «توبه» و «توب» به معناى رجوع و بازگشت است.
راغب در مفردات خود مینویسد :
توب به معناى ترک گناه به زیباترین صورت است و آن رساترین گونه معذرت‏خواهى است، زیرا عذرخواستن بر سه نوع است: یا شخص عذرخواه مى‏گوید: فلان کار را نکرده‏ام یا مى‏گوید: آن کار را کرده‏ام، ولى منظورم از آن کار چنین و چنان بوده است و یا این که مــیـ‏گوید:
آن کار را کرده‏ام ولى بد نموده‏ام و دیگر بار تکرار نخواهم کرد. که در شرع نوع اخر بحیث توبه شناخته میشود .

توبه در اصطلاح :
توبه در اصطلاح ، بازگشت از گناه و ترک آن است .
راغب مینویسد : « توبه در شرع عبارت است از ترک گناه به خاطر اینکه کاری بدی است و پشیمانى بر آن چه آنچه در گذشته واقع شده‏است و تصمیم بر ترک گناه و جبران اعمال .

خوانندﮤ محترم !
همانطوریکه از فهم لغوی واصطلاحی توبه فهمیده میشود ، توبه در حقیقت ، پشیمانى قلبى است؛ این ندامت و پشیمانى نه تنها در قلب اراده وتصمیم است بلکه این تصمیم واراده باید در عمل انسان ظاهر گردد ونشان داده شود ، که مهمترین عمل در این مورد هماناانجام واجبات و ترک محرّمات است .
در این جای شکی نیست که پروردگار با عظمت ما توبه کسى را قبول مى‏کند که واقعاً از عمل ناشایسته خویش از عمق دل پشیمان ونادم شود و درصدد جبران آن براید ، ووسیله وصول بدین امر نشان دادن در عمل است .
قرآن عظیم الشان میفرماید توبه اشخاصیکه نه از طی دل پشیمان ونادم ودر عمل به اصلاح خویش بپردازند توبه شان مورد استجابا ت در بار پروردگار قرار میگیرد . « اِلاَّ الَّذِینَ تابُوا وَ أَصْلَحُوا»( سوره : بقره آیه ۱۶ )
در این حالت که پروردگار از روى لطف ومهربانى خویش ، توبه بنده خود را قبول میــ‏کند. عدم پذیرش توبه، برخلاف هدف خدا است و الله این کار را نمـیـ‏کند.
پروردگار با عظمت ما دروازه های توبه را تا به روز قیامت باز گذاشته است ، اگر خدا ناخواسته  دروازه های توبه بسته شود، انگیزﮤ تکامل از بین میــ‏رود، انسان به تباهى ، فلاکت ودر نهایت امر به سقوط  وبد بختی بزرگی مواجه میگردد . بجز از توبه هیچ راه برای نجات انسان باقی نمی ماند .
ولی هستند انسانهای که بادرنظرداشت این همه انظار ها وهوشدار ها به جهالت خویش پا فشاری مینمایند وغرق در گمراهی اند واز خالق خویش نه تنها انکار مینمایند بلکه با تمام حیله وشرارت شیطانی خویش مصروف  گمراهی سایر انسانها می باشند .وبا وقاحت دست به تبلیغات شرکی میزند.
پروردگار با عظمت در سوره نساء آیات 48 و116 میفرماید:
« اِنَّ اللّهَ لاَ یَغْفِرُ اَن یُشْرَکَ بِهِ وَیَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِکَ لِمَن یَشَاء وَمَن یُشْرِکْ بِاللّهِ فَقَدِ افْتَرَی اِثْمًا عَظِیمًا. » ( بتحقیق الله نمی آمرزد شرک آوردن باورا ومی آمرزد پایین تر از آنرا برای هرکس که بخواهد می آمرزد وآنکه بخدا شرک آورد پس بتحقیق گناه بزرگی را مرتکب شده است  ).
وباز میفرماید :
« اِنَّ اللّهَ لاَ یَغْفِرُ اَن یُشْرَکَ بِهِ وَیَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِکَ لِمَن یَشَاء وَمَن یُشْرِکْ بِاللّهِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلاَلاً بَعِیدًا.»  بتحقیق الله نمی آمرزد شرک آوردن باورا ومی آمرزد پایین تر از آنرا برای هرکس که بخواهد وآنکه شریک برای خدا قائل شود پس بتحقیق گمراه شده گمراهی دوری».
مشرکین وگمراهان  دشمنی به دین و خدمتگاران  آنراوظیفهء خویش ګشتانده و به جز فتنه، کدورت و عداوت چیزی دیګر دربرنامهای زندګي شان نیست  اینها قبل از همه برخود ظلم میکنند تا برعلیه دیګران جفا و تهمت.
درهدایات وارشادات دین مقدس اسلام با تمام وضاحت بیان وپیش بینی گردیده است که : توبه انسانها که تحریف کنندگان آیات الهى واحادیث نبوی ومنکرین اعتقادات دینی اند و بدعت‏گذاران در دین اند ویا تمام کسانى که موجب گمراهى مردم مى‏شوند، قبول نمی گردد .
این نوع اشخاص شامل لطف پروردگار نبوده وماننده فرعون در جهالت غرق وبه غضب الهی گرفتار میگردند .بخصوص انعده اشخاصیکه از طریق وسایل اطلاعات جمعى
( رادیو ، تلویزون ، جراید مجلات ، سایت ها ی انترنیتی ) ویا نوشتن کتاب و مقاله، شعر مردم را به گمراهى می کشانند،وشب روز در تلاش اند که حقایق اسلامی را برای مردم بطور انحرفی تعریف وتفسیر نماید ، گاهی کتاب الله یعنی قرآن عظیم الشان وگاهی سنت نبوی احادیث پیامبر اسلام ، وگاهی هم شخصیت والای پیامبر صلی الله علیه وسلم را مورد اهانت وتمسخر قرار مید هند.
اگر همچو اشخاص صد ها سال در گنج خانه خلوت کند واز بارگاه متعال تقاضاى عفو وبخشش کند، توبه‏اش تا وقتی قبول نمیگردد ، تا زمانیکه تمام افرادى را که به خاطر نوشته ها وگفتارهای پوچ وبی منطق خویش به انحراف کشیده ویا متزلزل ساخته اند، دوباره به واقعیت بر نه گردانند .
در این جا شک نیست که گناه هر چه باشد، با توبه پاک مى‏شود، عفو عمومى و فراگیر، پیام مهم آیه‏اى از قرآن مجید است: « قُلْ یا عِبادِىَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلىَ أَنْفُسِهِمْ لاتَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَت اللهِ اًّنَّ الله یَغْفِرُالُّذنُوبَ جَمِیعاً؛ بگواى بندگان من که بر خود ستم کرده‏اید! از رحمت الله نا امید نشوید که خدا همه گناهان را خواهد بخشید.» (سوره زمر : آیه ۵۳ )
مگر آنعده افراد که خود گمره اند وتوسط زبان وقلم خویش به گمراهی سایرین مشغول اند مورد استجابات قرار نگرفته وبلاخره دردنیا شرمسار ودر اخرت در جهنم ولعنت پروردگار بسر شان خواهد بود .
طوریکه قبلآ یاداور شدیم ، قرآن عظیم الشان در مورد مشرک ومبلغین افکار شرکی، کفری و الحاد میفرماید که پروردگار از همه گناهان مى‏گذرد ولی از گناه شرک نمی گذرد: « اًّنّ الله لایغفر أنْ یشرک به و یغفر ما دون ذلک لمَن یشأ؛ خداوند شرک را نمى‏بخشد و کمـ‏تر از آن را براى هر کس که بخواهد مى‏آمرزد» .( سوره نسأ آیه۱۱۶. )
تعدادی از علما ء بدین عقیده اند که : درالفاظ آیات توبه مفاهیم عمومیت دیده میشود وبه اصطلاح شامل حال همه انسانها میگردد که در موضع ، شرک را نیز در برمیگیرد ومیگویند ،مشرکین نیز شامل این حکم میگردیند طوریکه میفرماید 🙁 وَهُوَ الَّذِي يَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبَادِهِ؛ او است که توبه را از بندگانش مى‏پذیرد)( سوره شورى آیه ۲۵ . ) .
در جواب باید گفت که در این جا ی شک نیست که : این آیه و سایر آیات دیگرکه شامل احکام توبه اند ، بخشوده شدن شرک در پرتو توبه نیز مى‏باشد. پس منظور از عدم عفو مشرک، عدم پذیرش توبه وى نیست، بلکه هدف آن است که برخى از گناهان، بدون توبه نیز براثر رحمت گسترده خدا، با راه‏هایى مانند انجام کارهاى نیک، و ترک گناه کبیره بخشوده مى‏شوند، ولى هرگز شرک در قلمرو این رحمت خاص قرار نمى‏گیرد، زیرا مشرک هیچ گونه شایستگى براى نزول رحمت پروردگار را ندارد. البته بخشیده شدن در پرتو توبه یک امر بدیهى است. کسانى که در صدر اسلام به دین مى‏گرویدند و پیامبر اسلام آنان را مى‏پذیرفت، مشرک بودند . پس توبه و بازگشت از گناه، همه گناهان حتى شرک را مى‏شوید.ولی این امر شامل آنعده از مشرکین وملحدین که امر پروردگار برایش رسیده باشد وبا آنهم مثل شیطان خبیث در لجاجت واحمقت مصروف است وبه گمراهی مردم مشغول است ، نمیگردد.

توبه فرعون چرا قبول نشد؟
توبه فرعون بخاطرقبول نشد که ایمان اوردن فرعون در وضع اضطرارى و از سر ناچارى صورت گرفته بود ، یعنی زمانیکه فرعون به حالت رسید که چاره فرار از حالات که در آن قرار داشت برایش غیر ممکن بود واز طرف دیگر راه نجات از آن نداشت مرگ اش حتمی بود ، بنآ توبه وپشیمانی اش برایش هیچ فایده ای نرساند ، این است حالات وسرنوشت تمام مجرمین وگناهکاران وکمراهان که در حالات اضطرار توبه هیچ فایده برایشان رسانده نمیتواند .
قرآن عظیم الشان با زیبای خاصی بیان میدارد :« حَتّى اًّذا أَدْرَکَهُ الْغَرَقُ قالَ آمَنْتُ أنَّهُ لا اِلهَ اِلاَّ الَّذِى آمَنَتْ بِهِ بَنُواِسْرائیِلَ وَ أَنا مِنَ الْمُسْلِمینَ؛ هنگامى که غرقاب دامن فرعون را گرفت، گفت: ایمان آوردم که هیچ معبودى جز کسى که بنى‏اسرائیل به او ایمان آورده‏اند، وجود ندارد و من از تسلیم شدگان هستم». ( سوره یونس : آیه ۹۰ . )
به همین دلیل پروردگار او را مخاطب ساخت و فرمود: « اَّلاْ َنَ وَ قَدْ عَصَیْتَ قَبلُ وَ کُنْتَ مِنْ الْمُفْسِدِینَ؛ اکنون ایمان مى‏آورى، در حالى که پیش ازاین طغیان و عصیان کردى و در صف مفسدان قرارد اشتى؟!»

خوانندﮤ محترم !
این حکم مختص فرعون نیست یکى از شرایط پذیرش توبه، آن است که قبل از فرا رسیدن مرگ، توبه صورت گیرد، همان‏طور که قرآن کریم مى‏فرماید: «وَ لَیْسَتِ التَّوْبَةُ لِلَّذِینَ یَعْمَلُونَ السَّیِّئاتِ حَتَّى اِذَا حَضَرَ أَحَدُهُمُ اْلَمْوتُ قالَ اِّنِّى تُبْتُ اْلاَّنَ؛ براى کسانى که کارهاى سؤ انجام دهند و به هنگام فرارسیدن مرگ توبه کنند،توبه‏اى نیست» .( سوره نسأ : آیه ۱۸ )
البته این آیه با مفاهیم آیات که میـ‏گوید: توبه تا آخرین نفس پذیرفته مى‏شود، منافاتى ندارد، زیرا منظور از آن، لحظاتى است که هنوز نشانه‏هاى قطعى مرگ را مشاهده نکرده و به اصطلاح دید برزخى پیدا نکرده‏است.
پروردگارا !مارا از توبه گذاران واقعی قرار ده ومارا از گمرهی نجات ده .
آنهایکه درهمه حالات الله تعالی را حاضر و ناظر میدانند هیچګاه نباید مرتک کفر شده و به تبلیغ شر و فساد بپردازد ذات الهی مبری ازتمام این فتنه وفساد است که بروي میبنند و متخلفین درین راستا قبل ازهمه وقبل ازینکه به دیګران ضرر متوجه شود به خود شان ضرر برمیګردد.
بهترین را به مراجعه به خود اعمال وکردار خود و مصداق این آیهء قراني عمل کردن امکان دیګر برای ما انسانها وجود ندارد . باید با تمام صداقت بیان بداریم : « رَبّنا ظَلَمْنا أَنْفُسَنَا وَ اًّنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنا وَ تَرْحَمْنا لَنَکُونَنَّ مِنَ الْخاسِرِینَ؛ خدایا، به خود ظلم کردیم و اگر ما را نیامرزى و رحم نکنى، از زیانکاران خواهیم بود» (سوره اعراف آیه ۲۳ ).

انسان قبل وبعد ازتوبه :
کسیکه  از گناه توبه کند مانند شخصی است  که اصلا گناه نکرده است. بلکه حتی ممکن است انسان بعد از گناه (با توبه) در وضعیت قبل از گناه بهترباشد .
مطابق شهادت وتعریف قرآن عظیم  الشان عین همین  حالت برای ادام وحوا رخ داد :
ابن قیم رحمه الله در تفسیر این واقعه مینویسد :
«تا چه انداز ه تفاوت است بین حال آدم علیه السلام قبل از گناه و توبه که خداوند به او فرمود:  ( برای توست که در آن (جنت )  گرسنه نشوی و عریان نشوی، و تو در آن تشنه نخواهی شد و (گرمای) آفتاب را نبینی» (سوره طه/119-118)
ودر وضعیت بعد از توبه قرآن عظیم الشان میفرماید : (پس از آن پروردگار ش او را باز برگزیده نمود و توبه اش را پذیرفت و او را هدایت کرد) (سوره طه/122)
توجه بفرماید :
حالت  اول آدم حالت خوردن و نوشیدن و لذت بردن بود، اما حالت دوم حالت برگزیدگی و هدایت است. و چه تفاوت است بین این دو منزلت.»
همچنان  از برخی از سلف نقل شده که داود علیه السلام پس از توبه بهتر از قبل آن بود.
بنآ هرکس بطوری  صادقانه واخلاصمندانه توبه کند ، وتوبه اش توبه نصوح باشد واز اعمال گناه بطوره صادقانه دست بردارد ، به طور یقین در زندگی و کارهایش برکت حاصل خواهد شد و هر کس توبه کند برای گناهی که قبل از توبه انجام داده است مؤاخذه نخواهد شد. و این از فضل گسترده الله سبحانه و تعالی است.
بلکه حتی بزرگواری و کرم خداوند تا آنجاست که گناهان را ( با توبه صادقانه) تبدیل به نیکی ها می کند: 
الله سبحانه و تعالی پس از نام بردن گناهان بزرگ در سوره فرقان می فرماید:« مگر آنکه توبه گند و ایمان بیاورد و عمل صالح انجام دهد پس خداوند بدی های آنان را به نیکی ها مبدل می سازد و الله غفور و رحیم است) (سوره فرقان/70)
توبه در پیری
در این هیچ جای شک نیست که : دروازه توبه وراه بازگشت به سوی پروردگار  را هیچ کس نمیتواند مسدود سازد ، و در همه وقت دروازه توبه باز هست مگر در وقت سکرات موت و همچنین هنگامی که افتاب  از مغرب طلوع میکند که یکی از علائم بزرگ قیامت هست و علت عدم پذیرفته شدن توبه در این دو وقت این هست که در این لحظات همه کس به خداوند ایمان خواهند آورد، ولی این ایمان، ایمان بعد از معاینه و آشکار شدن حقیقت هست، لذا از هیچکس پذیرفته نمیشود، ولی تا زمانیکه سکرات نیامده و آفتاب از مغرب طلوع نکرده، هر شخصی میتواند توبه کند و به خداوند برگردد و خداوند متعال توبه کنندگان را دوست میدارد.
 در روایتی پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمودند که: « قالَ رَجُل: واللَّهِ لا یَغْفِرُ اللَّه لفُلان، فَقَالَ اللَّه عَزَّ وَجَل: مَنْ ذا الَّذِی یَتَأَلَّی علیَّ أنْ لا أغفِرَ لفُلانٍ إنِّی قَد غَفَرْتُ لَه، وَ أَحْبَطْتُ عمَلَکَ » (روایت مسلم)، یعنی: ( مردی گفت: سوگند به خدا که خداوند فلانی را نمی آمرزد. خداوند فرمود: کیست که بر من سوگند می خورد که فلانی را نمی آمرزم همانا من او را آمرزیدم و عملت را ضایع نمودم).
بنابراین کسی نمیتواند بگوید که خداوند فلان را نمیبخشد و یا جلو توبه او را بگیرد، پس این شخص باید هر چه زودتر به خداوند متعال برگردد و فریب شیطان را نخورد و از رحمت خداوند مأیوس نشود زیرا یأس از رحمت خداوند گناه کبیره هست و یعقوب علیه السلام به فرزندانش گفت: « إِنَّهُ لاَ یَیْأَسُ مِن رَّوْحِ اللّهِ إِلاَّ الْقَوْمُ الْکَافِرُونَ» (سوره یوسف 87)، یعنی: ( بدرستیکه از رحمت خدا جز گروه کافران نا امید نمیشوند. )
و خداوند میفرماید: «… إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ التَّوَّابِینَ وَیُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِینَ » ﴿سوره البقرة: 222﴾، یعنی: (بدرستیکه خداوند آنانیکه زیاد توبه نموده و بسیار پاکیزه کاری می نمایند را دوست میدارد )
و پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمودند: « انما الاعمال بالخواتیم »، یعنی: (بدرستیکه اعتبار اعمال به پایانش هست )، پس اگر کسی یک عُمْر عبادت خداوند کند ولی نهایتا مرتد و کافر شود و بمیرد اعمالش به هدر خواهد رفت، و اگر کسی گناهکار باشد و سپس توبه کند و روی توبه بمیرد ان شاء الله گناهانش آمرزیده و رستگار خواهد شد.
 
پایان