آرشیف

در آذر 1394 عربستان از شکل‌گیری یک ائتلاف نظامی اسلامی ضد تروریسم موسوم به «ناتوی اسلامی» با مشارکت 34 کشور علیه تروریسم خبر داد. بیانیه مشترکی بر طبق مفاد سازمان همکاری‌های اسلامی و مبارزه با تروریسم، ائتلاف نظامی اسلامی را شکل داد و جدا از کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس، ترکیه، پاکستان، مالزی و مصر عمان نیز در دسامبر گذشته اعلام کرد که به این ائتلاف پیوسته است. در این میان در واقع از نگاه ریاض تنها سه کشور پاکستان، مصر و ترکیه و تا اندازه ای امارات می توانستند در موفقیت نسبی ائتلاف نقش بازی کند و بنابراین حضور ارتش پاکستان، (از قدرتمندترین کشورهای عضو این ائتلاف است و تنها قدرت هسته ای ائتلاف) میتواند بسیار مهم باشد . در همین راستا قبلا در سال 2014، پس از آنکه عربستان اعلام کرد که اسلام‌آباد جزئی از ائتلاف نظامی بازگرداندن دولت منصور هادی است، مجلس پاکستان قطعنامه‌ای را تصویب کرد و از دولت خواست در جنگ یمن موضع بی‌طرفی اتخاذ کند. در این بین عربستان با رایزنی ها و گفتگوهای مختلف به از پاکستان درخواست کرد تا نقش جدی از سوی پاکستان در این ائتلاف را مشاهده کنند. اما باید گفت چالش های پاکستان در همکاری گسترده با ائتلاف نظامی ناتوی اسلامی بسیار است.

دامنه مخالفت های داخلی :
در گذشته احزاب در مجلس پاکستان با صدور قطعنامه ای، دولت را موظف به اتخاذ مواضع بی طرفانه در مورد بحران ها در خاورمیانه کرده بودند، اما پس از اعلام وزیر دفاع پاکستان و مجوز لازم برای پیوستن ژنرال راحیل شریف فرمانده پیشین ارتش این کشور به ائتلاف نظامی به رهبری عربستان به عنوان فرمانده این ائتلاف موجی از مخالفت ها آغاز شد. از یک سو شخصیت ها و مقاماتی چون عمران خان رهبر حزب تحریک انصاف ، فواد چودری سخنگوی حزب تحریک انصاف، رئیس پیشین سنای پاکستان، جریان‌های اصلی و احزاب سیاسی شیعه در پاکستان چون حزب وحدت مسلمین پاکستان، برخی  از سران حزب مردم پاکستان، اعضای کمیته روابط خارجه مجلس و.. به رویکرد همکاری با ائتلاف نظامی ناتوی اسلامی انتقاد داشتند. در این حال هر چند پاکستان کشور نیازمند سرمایه ، نفت و انرژی بوده و بخش مهمی از نیروی کار پاکستان(یا بیش از سه میلیون نفر) در کشورهای عرب خلیج فارس کار می کنند و این کشور جدا از کمک های مالی بسیار بیش از  11 میلیارد دلار مناسبات تجاری با این کشورها دارد ، اما مخالفان معتقدند در حالی که در پایان سال 2016 تلفات غیرنظامیان در حملات تروریستی و مرگ‌ومیرهای خشونت‌های قومی تا حدود 80 درصد (نسبت به 2013 کاهش) کاهش یافته یافته جانبداری اسلام آباد از عربستان و هر گونه  حضور غیر نظامی و .. در یمن میتواند به تنش شیعه-سنی و فرقه گرایی در کشور دامن زده و موجب تحریک طالبان پاکستان و گروه داعش و منافع ملی قربانی خوشنودی سعودی گردد و غرق کردن پاکستان در جنگ های فرقه ای ابعاد نوینی به خود گیرد. مخالفان با اتکا به دلایلی چون ائتلاف عربستان در واقع طبق فرمان ریاض است و جدا از رفتار دوگانه، فرقه‌ای و غیر عادلانه عربستان  ائتلاف نظامی خودساخته عربستان خدمت به آمریکا است، به پیامدهای منفی آن توجه میکنند. در همین چارچوب افکار عمومی و رسانه های مخالف این کشور معتقدند دولت نباید وارد جبهه جنگ غیرپاکستانی شود. در همین راستا برخی دیگر نیز معتقدند که ژنرال راحیل شریف فقط چند ماه از ارتش بازنشسته شده و طبق قانون اساسی پاکستان، تا دو سال حق هیچ گونه فعالیت مجدد نظامی یا دولتی ندارد دولت پاکستان با دادن مجوز به راحیل شریف، این قانون را هم زیر پا گذاشته است.
 
چالش های منطقه ای و بین المللی:
هر چند از دید اسلام آباد نگاه مثبتی به اشتراک‌گذاری اطلاعات بین کشورهای مسلمان و مبارزه با جنگجویان خارجی چون داعش در قالب همکاری ائتلاف نظامی وجود دارد و عربستان اسلام‌آباد را با وعده‌های چون کمک‌های اقتصادی متقاعد به مشارکت در گسترده با ائتلاف نظامی ناتوی اسلامی تشویق میکند. به علاوه در همین راستا این نگاه وجود دارد که هر افسر ارتش پاکستان پس بازنشستگی می تواند هر مسئولیت و شغلی را بپذیرد، اما تردیدهایی در مورد رویکرد اسلام آباد در نوع اهداف ریاض با توجه به چالش های درونی ائتلاف و نامعلوم بودن دستور کار، استقرار نیروهای مشترک ائتلاف، نوع هماهنگی نظامی، آیین‌نامه اداری و تشکیلات سازمانی ، نوع کنش کشورهایی ضعیف چون سومالی در مبارزه با تروریسم ، سهم و میزان نقش بازیگرانی چون ترکیه در کنار عدم حضور حضور د و کشور درگیر در بحران یعنی عراق و سوریه وجود دارد. گذشته از این انتصاب فرمانده پیشین ارتش پاکستان به فرماندهی این ائتلاف، از یک سو پیام منفی را برای کشور دوست و همسایه غربی پاکستان یعنی ایران در شرایط تنش ایرانی- سعودی دارد. از این منظر با وجود شروطی پاکستان چون چون ضدایرانی نبودن ائتلاف و نقش اسلام آباد برای کاهش تنش‌ها بین ریاض و تهران، پاکستان همچنان از نوع پیامد منفی این حضور بر روابط خود با ایران ( که در جنگ ١٩٦٥ ميان هند و پاكستان از این کشور پشتیبانی کرد) و نارضایتی ایران از این تصمیم پاکستان می هراسد. در واقع رویکرد فرقه‌ای ائتلاف و عدم حضور ایران و عراق موجب شده است تا تردیدها در مورد پذیرش نقش فرماندهی نظامی از سوی راحیل شریف بیشتر شود و این رویکرد تقویت گردد که این ائتلاف بیش از آنکه اسلامی باشد در خدمت برخی اعضای این ائتلاف همچون عربستان، قطر و امارات و نگاه ویژه و یک سویه آنها از تروریسم خواهد بود. در بعد دیگری حضور پاکستان در همراهی با عربستان و چشم انداز حضور در بحران های منطقه می تواند روابط پاکستان با روسیه را (در شرایطی که پاکستان روابط نوینی را با روسیه را شروع کرده است) را تحت تاثیر قرار دهد.
 
چشم انداز همکاری پاکستان با ائتلاف نظامی ناتوی اسلامی
هر چند ائتلاف اسلامي مبارزه با تروريسم با شعار نگهبانی از كشورهاي اسلامي در برابر تروريسم بدون توجه به نژاد و نوع مذهب مردمان و هم راستا با سازمان ملل و سازمان همكاري‌هاي اسلامي و ایفای نقش هماهنگ‌كننده تلاش‌ها براي مبارزه با تروريسم اعلام شد، اما عدم حضور ايران، عراق و سوريه در اين ائتلاف و ایجاد نوعی اتحاد ضمنی سنی در برابر شیعه موجب شده پاکستان در مقابل در همکاری گسترده با ائتلاف نظامی ناتوی اسلامی تردیدهای بسیاری داشته باشند. در این بین از یک سو هر چند احزاب اسلامی تندرو و جریان هایی در دولت و ارتش از نظر فکری همکاری هایی با عربستان سعودی دارند و مشارکت در ائتلاف نظامی اسلامی پاکستان روابط با کشورهای عربی خلیج‌فارس را تقویت می کند و پیامدهای مثبت مالی خواهد داشت اما در اجلاس آتی ائتلاف نظامی پاکستان تلاش خواهد کرد تا با در نظر داشت منافع ملی پاکستان در حوزه‌های سیاسی و امنیتی در کنار توجه به عدم تیرگی روابط خود با ایران با حدود 900 کیلومتر مرز مشترک ، و علایق و نگرش حزب مردم و احزاب منتقد و  جریان های شیعی و بریلوی با پیش شرط هایی چون حضور ايران در اين ائتلاف برای رهایی از جدایی شيعه و سني و ایفای نقش ميانجي ميان كشورهای اسلامی به بهره گیری از منافع نظامی، امنیتی و مالی  همکاری های حداقلی با ریاض در حوزه هایی مستقیم رویارویی در بحران ها بپردازد و در صورت تداوم رویکرد ائتلاف بیش از اقدام به ارائه مشاوره‌های نظامی بپردازد.
 
فرزاد رمضانی بونش
پژوهشگر مسائل منطقه ای
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام