آرشیف

( تحلیلي لیکنه ، لومړۍ برخه )
      د اسلام د سپېځلي دین په رڼا کي د دُنیا او مافیها قادر مطلق ځواک د الله پاک په لاس دي . دا چي موږ پدې کي د شک ځای نه وینو ، ځکه یې نو په اړه د بحث اړتیا هم نه سته .
     زما موخه دلته زموږ د ځمکي په خاورینه کره کي د مطلق قادر خدای مخلوقات او په ځانګړی ډول ددې ځمکي پر مخ په بیلابیلو هیوادونو باندي وېشل سوې انساني ټولنه ده . خدای بخښلي اکاډیمیسن محمد انور نومیالي په حق سره د ځمکي دغي کرې ته د « انسانستان » نوم ټاکلی وو چي دا دده د بیشمیره ادبي او ټولنیزو ابتکارونو یوه ستره بیلګه هم ګڼلای سو .
      د بشر په تاریخ کي پر دغه انسانستان باندي بیلابیلو زبرځواکونو د واکمنۍ خیالونه درلودلي او ځینو خو لا د انسانستان پر لویو برخو باندي د واکمني نیلی ځغلولی ، د وینو ویالې یې بیولي او ډیر څه یې تر لاسه کړی هم دي . د رومیانو امپراتوري ، د داریوش او کوروش امپراتوري ، د مقدوني سکندر امپراتوري ، د مغولي چنګیز امپراتوري ، عثماني امپراتوري ، د برټانیا امپراتوري او په بیلابیلو کچو نوري امپراتوري دا ټولي هغه واکمنۍ دي چي د وینو په ویالو خړوبي سویدي .
      د نړۍ په معاصر تاریخ کي د روسانو او انګریزیانو امپراتوریو د پام وړ رول درلود . د لومړی نړیوالي جګړې  دپای په درشل ( ۱۹۱۷ ) په روسیه کي د اکتوبر د بلشویکي انقلاب او ور سره جوخت د شاه امان الله په مشرۍ د افغانستان د استقلال په تر لاسه کولو سره د برتانیوي امپراتورۍ ریښی په وچیدو سوې او تر دویمي نړیوالي جګړي وروسته ( ۱۹۴۵ ) دا امپرتوری په بشپړه توګه له منځه ولاړه .
     د امریکا په مشرۍ د ناټو د پکت په زورور کیدو او د شوروي اتحاد په مشرۍ د وارسا د پکت په منځته راتلو سره نړیوالو امپراتوریو بله بڼه واخیسته او د دوو مختلفو ټولنیزوـ سیاسی سیسټمونو سره نړۍ پر دوو قطبونو ( بلاکونو ) وویشل سوه . په ۱۹۸۸ کال  په افغانستان کي د شوروی سره اردو تر ماتي خوړلو وروسته په سوسیالیستي بلاک کي د وارسا د پکت ریښې په وچیدو سوي او په ۱۹۹۲ کال دبرلین دیوال په نړیدو سره سوسیالیستي بلاک په بشپړه توګه له منځه ولاړ .
     د سوسیالیستي او پانګوال بلاکونو په شتون کي که پانګوال بلاک په اقتصادي لحاظ برلاسی وو ، خو سره له دې چي په نظامي لحاظ  ډیر کمزوری نه وو ، مګر سوسیالیستي بلاک د نظامي توان له مخي برلاسی ښکاریدي . هغه وخت د انګلستان د صدراعظمي مارګاریت تیچر نظریې په نړیواله کچه خپل رول درلود . دا چي دواړه بلاکونه په اټمي وسلو ترغاښونو وسلوال وه او آغلي تیچر ددې انډول د تائیدولو په ترڅ کي د « اټمي زغم » اصطلاح کاروله . پدې توګه ددغه زغم پر بنسټ هیڅ یوه بلاک پر بل بلاک باندي د فیر کولو جرئت نه کاوه . دی دواړو لیوانو یو بل ته د لیري نه غرږل او داړي یې سپینولي خو یو په بل باندي یې و خولې لګولو ته زړه نه ښه کاوه . دواړه لیوان اړ وه یو د بل په وړاندي د زغم نه کار واخلي چي دغه یو د بل په وړاندي د زغم سره سره د غرږلو او داړي سپینولو حالت په سیاسی او نظامي ترمینالوژیو کي د « ساړه جنګ » پنامه و نومول سو .
      هغه مهال دا چي نړۍ په یوه یا بل ډول ددغو دوو بلاکو او د هغوي د خواخوږو لخوا پر دوو قطبونو ویشل سوی وه ، نو دغو دوو لیوانو نه یوازي دا چي یو پر بل یې د حملې جرئت ندرلود ، بلکه د یو بل د خواخوږو د داړلو جرئت یې هم نه سو کولای . ددغه انډولیز زغم پر بنسټ دواړو سیسټمونو د دریمي نړي پر اولسونو باندي نه دا چي لاس نه پورته کاوه ، بلکه د اقتصادي مرستو د لاري یې د خپل اغیز د پیاوړي کولو هڅي او سیالي کولې . ځکه نو دغه دوه قطبیز حالت داچي د زبرځواکونو پلاس د خپلسریو مخه نیول سوی وه ، د دریمي نړۍ د اولسونو په ګټه وو چي د وګړو ډیري برخي خلګو د دریمي نړۍ په همدغو هیوادونو کي ژوند کاوه .
      په ۱۹۹۲ کال د وارسا د پکت تر دړي وړي کیدو وروسته نړۍ یو قطبي بڼه واخیسته او د امریکا په مشرۍ ناټو والو په خپلسریو لاس پوري او په هر چا یې حق او ناحق داړي لګولې . په تیره بیا هغه وخت چي په روسیه کي د ایلسن پنامه د یوه دایم الخمر ، سُست عنصره ، بی ارادي او فاسد شخص ډیره کمزورې واکمني وه ، د امریکایې لیوه داړي خورا تیزي سوي او پر ټولو نړیوالو اصولو او پرنسیبونو باندي یې ناړی تو کولې او د هر هغه چا د غوږونو و تاوولو ته یې پلمي لټولې چي د نافرمانۍ خیالونه یې په سر کي ساتل . ملګري ملتونه یې هم د خپل لاس اله ګرځولې وه ، د امنیت شورا تش پنامه پاته وه او خپل دروندوالي یې د لاسه ورکړی وو .
      د بنسټپالني د ټکولو په پلمه پر افغانستان باندي حمله او د بمونو باران ، د صدام حسین پلاس کي د ډله ایزي وژني د وسلو د درلودلو په پلمه چي اصلاً یې شتون نه درلود ، پر عراق باندي لښکرکښي ، د قذافي د دیکتاتورۍ د له منځه وړلو په پلمه په لیبیا کي مداخله ، د بشارالاسد د ټکولو په پلمه په سوریه کي بمباري ، په ټول منځني ختیز کي لاسوهني او داسي نوري کړني ، دا ټولي ناخوالي او په نړۍ کي څپڅپاند حالات د وارسا د پکت د له منځه تلو او په یو قطبي نړۍ کي د امریکا په مشرۍ د ناټو والو د خپلسریو له مخي منځته راغلي چي د سلهاوو زرو انسانانو د ژوند او میلیونو کسانو د بیځایه کیدو په بیه تمام سوه چي لا یې هم د اور لمبې د اسمان په لور په جګیدو دي .
     د افغانانو هیواد چي تل سترو امپراتوریو خپلي ککرۍ پکښي خوړلي دي ، اوس داسي ښکاري چي پدغه هیواد کي د امریکا په ماتي سره د ناټو پښې هم په لړزیدو سوې . د ۲۰۱۶ کال د جولای په ۱۵ نیټه په ترکیه کي د کودتاچیانو ځپل او پدي کودتا کي د امریکا د لاس درلودلو ګنګوسې ددغو دوو هیوادونو ترمنځ د بې اعتمادۍ فضا منځته راوسته . د يوې خوا دا چي ترکیه په ناټو پکت کي یوازنی اسلامي هیواد دی او تر امریکا وروسته یې پوځي توان تر ټولو نورو غړو هیوادونو زیات دي ، د نوموړي ناکامي کودتا هڅه به خامخا د ناټو په دننه کي هم حالات خړپړ او د بې باورۍ چاپیریال به پیاوړی کړي . دا ټول بیا هغه څه دي چي د امریکا په مشرۍ د ناټو ریښې لا نوری هم خوسا کوي . د بل پلو  نه د پوتین په مشرۍ د روسیې د بیا را ژوندي کیدو او و اسیا ته د نړي د اقتصادي ثقل د لیږدیدو سره جوخت امریکا نور د نړۍ واکمني د لاسه ورکوي . ددې کار سره سم دا پوښتنه منځته راځي چي دا واکمني به د چا په برخه سي . دا هغه څه دي چي ددغي لیکني د بحث بنسټیز زڼی جوړوی .
د لومړۍ برخي پای . نور بیا

پوهنمل حاجي محمد نوزادي