آرشیف

 
بسم الله الرحمن الرحیم

اجماع علما اسلام بر اينست  كه روزه ( ماه مبارک رمضان ) بر هر شخص مسلمان ،  عاقل ، بالغ ، سالم  ومقيم فرض می باشد . مسأله حيض  ونفاس درحالت زن و  پاك بودن وي ازین حالت تفاصیل واحکام بخصوص خویش را دارند.
مفهوم شـرط بلـوغ :

شرط بلوغ  بدين معنى  است كه مسلمان  كه بر  سن  بلوغ  رسيده  باشند  وتوانمندى  گرفتن  روزه  را  داشته  باشند . روزه  بالاى  آنان  فرض  ميگردد. اين بدين  معنى  است  كسانيكه  بـه سن بلوغ  نرسيده اند  گرفتن روزه  بالاى  آنان  فرض  نمى  باشد، وتکلیف شرعی ندارد .

پيامبر صلى الله عليه  وسلم در این مورد میفرماید : « رفع القلم عن ثلاثة : عن المجنون حتى يفيق ، وعن النائم حتى يستيقظ ، وعن الصبي حتى يحتلم »« تكليف  از سه دسته  برداشته  شده است : از ديوانه  تا زمانیکه هوشيار شود واز به خواب  رفته  تا تا زمانیکه بيدار شود واز كودك  تا بالغ شود » .( صحيح جامع صغير : ۳۵۱۴  ) ، ( سنن الترمذى : ۲/۱۰۲/۶۹۳  ) .

مفهوم  شرط قادر بـود  ن  :

شر ط  قـادر  بودن  به اين معنى  است  كه يك  نفر  مسلمان توان  گرفتن  روزه  را داشته  باشد بالاى  آنان   گرفتن  روزه فرض ميگردد ،  ولـى  مريضان  كه توان  گرفتن  روزه  را ندارد  وبا گرفتن  روزه  وضعيت  صحي  آنان  برهم   ميخورد ودوكتوران  براى  آنان گفته باشند در صورتيكه روزه  بكيرند به وضعيت جسمانى شان  ضرر  ميرسد  در اين صورت  گرفتن  روزه  بر آنان  فرض نبوده . هر زمانيكه  از مريضى  بهبود  يابند وعذر  موجود مرفوع گردد به قضا ء  آن مبادرت  ورزند.
 
روزة  گرفتن كودكان :
درفوق تذکر یافت که روزه بالا ی کسانی فرض میگردد که به سن بلوغیت رسیده باشد ، واطفال که تا هنوز به سن بلوغ نرسیده باشد ، روزه گرفتن بر آنان  واجب نمی باشد  ، ولی بر مسلمانان است  اطفال خویش  را اگر شرط قادر بودن را داشته باشد و بدون مشقت وسختی میتوانند روزه بگیرند ، به روزه گرفتن وادارش کنند ،  تا این عمل بحیث عادت شان مبدل گردد . زيرا صحابه فرزندان خردسال خود را به روزه گرفتن وادار مي نمودند. ( بخاري(۱۹۶۰). مسلم( ۱۱۳۶).
راویان می افزیند ، تا جايي كه بعضي از كودكان در اثر سختيِ روزه گريه مي كردندو صحابه به آنان اسباب باز ي مي دادندتا با آن خود را مشغول كرده و سختي روزه را احساس نكنند.
« عَنِ الرُّبَيِّعِ بِنْتِ مُعَوِّذٍ قَالَتْ: أَرْسَلَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم غَدَاةَ عَاشُورَاءَ إِلَى قُرَى الأَنْصَارِ: «مَنْ أَصْبَحَ مُفْطِرًا فَلْيُتِمَّ بَقِيَّةَ يَوْمِهِ وَمَنْ أَصْبَحَ صَائِمًا فَليَصُمْ» قَالَتْ: فَكُنَّا نَصُومُهُ بَعْدُ وَنُصَوِّمُ صِبْيَانَنَا وَنَجْعَلُ لَهُمُ اللُّعْبَةَ مِنَ الْعِهْنِ فَإِذَا بَكَى أَحَدُهُمْ عَلَى الطَّعَامِ أَعْطَيْنَاهُ ذَاكَ حَتَّى يَكُونَ عِنْدَ الإِفْطَارِ. (بخارى: 1960) (ربيع دختر معوذ رضي الله عنه مي‏گويد: رسول ‏الله صلى الله عليه وسلم  صبح روز عاشورا به قریجات  و محله‏هاي انصار، قاصد فرستاد تا اعلام كنند كه: «هركس از صبح، روزه نگرفته است، بقيه روز، روزه بگيرد. و هركس، روزه بوده است، روزه‏اش را ادامه دهد». ربيع بنت معوذ مي‏گويد: بعد از آن، ما روز عاشورا را روزه  مي گرفتيم و فرزندان خرد سال خود را نيز وادار به روزه گرفتن مي كرديم. و براي آنها عروسكهاي پشمي مي ساختيم. و هر وقت يكي از آنها براي غذا گريه مي‏كرد، او را با آن عروسك، سرگرم مي كرديم تا اينكه وقت افطار، فرا مي‏رسيد.  )
 ولي نباید فراموش کرد  :
 اگر ثابت شود كه گرفتن  روزه برای اطفال ضرر میرساند باید اطفال  را از روزه گرفتن منع نمود. در مورد شیخ ابن عثيمين مینویسد : « بدليل اين كه الله تعالي ما را از سپردن اموال كودكان به دست آنان منع نموده است زيرا بيم آن مي رود كه مالش را هدر دهد. پس دقت كنيد وقتي كه الله تعالي مسلمانان را از سپردن مال كودكان به آنان منع نموده تا از ضرر و زيان مالي در امان باشند، پس به طريق اولي بايد ضرر هاي جسمي را از آن ها دور كرد، ولي باز هم نبايد براي جلوگيري، از روش سخت گيرانه استفاده كرد زيرا سخت گيري در امر تربيت كودكان كاري پسنديده و جالب نيست.  ( برای مزید معلومات مراجعه شود به فتوای شيخ ابن عثيمين- فقه العبادات- ص (225)
سن بلوغ در اسلام
قبل از همه باید گفت که در فهم دین مقدس اسلام  بلوخ دختران و پسران سن خاص و مشخصی ندارد و ممکن است این سن در همه یکسان نباشد، بنابراین تعیین کردن دقیق سن بعنوان سن بلوغ اشتباه است، بلکه صحیح آنست که به نشانه های بالغ شدن دختر و پسر نظر انداخته شود ، بدین صورت که:
هرگاه پسری محتلم شد و یا منی از او خارج گشت و یا آنکه موی شرمگاه او نمایان شد، و در دخترها علاوه بر آن سه نشانه مذکور برای پسرها، دچار عادت ماهیانه (حیض) شد ، در هر سنی که باشند :   وجود تنها یکی از این نشانه ها، نشانه ی بلوغ آنهاست و از همان لحظه به بعد آنها شرعا بالغ محسوب می شوند و ، اگر جنون نداشته باشند- مؤظف به انجام تکالیف شرعی خود اعم از نماز و روزه و دیگر عباداتی که بر هر زن و مرد مسلمان بالغی واجب است، هستند.
بنابراین ممکن است که دختری در سن هفت سالگی و دیگری در نه سالگی دچار حیض شود و همانسال سن بلوغش است.
و همینطور یک پسر ممکن است در سن دوازده سالگی محتلم شود و دیگری در سن پانزده سالگی..
اما اگر بالفرض سن دختر یا پسر از حد معینی بالاتر رفت ولی نشانه های بلوغ در او یافت نشد، در اینصورت علما سن مشخصی را ملاک بلوغ قرار داده اند، مثلا در مذهب امام شافعی سن پانزده سالگی برای دختران و پسران را محدوده نهایی قرار داده اند، یعنی اگر دختری به پانزده سالگی برسد ولی نشانه های بلوغ در او دیده نشود، باز او بعد از پانزده سالگی (کامل) بعنوان مکلف شرعی موظف است تا عبادت و تکالیف شرعی را انجام دهد و همینطور سن پانزده سالگی برای پسرها هرچند که نشانه های (حیض، یا احتلام یا خروج منی، یا روییدن مو بر شرمگاه) دیده نشوند.
اما در مذهب امام ابوحنیفه و امام مالک‌‌ گفته‌اند کسی‌ که احتلام نشده باشد، حکم به بلوغ وی نمی‌شود تا اینکه بسن شانزده سالگی برسد و در روایت مشهورتری از امام صاحب ابوحنیفه هفده سال‌ نقل شده است‌. و در‌باره دخترگفته است باید بسن هفده سالگی برسد و داود گفته است‌: انسان با سن بلوغ نمی‌شود، مادام‌که احتلام نیابد اگرچه چهل ساله هم باشد. (برای معلومات مزید مراجعه شود به :فقه السنه سید سابق).
اما علمای تابع امام ابوحنیفه (یعنی علمای حنفی ) گفته اند که محدوده نهایی برای دختر و پسر پانزده سالگی کامل است، و این نظر مذهب حنابله  نیز میباشد .
جمعبندی کلی سن بلوغ در نزد علماء :
– امام صاحب  ابوحنیفه:
 سن نهایی تعیین بلوغ را برای دختران و پسران را هفده سالگی دانسته است.
– امام صاحب ابویوسف وامام صاحب  محمد :
 سن بلوغ دختران  و پسر ان را 15 سالگی  می دانند.
– امام صاحب مالک
علمای مالکی :  اتمام 18 سال را برای پسران  و دختران سن بلوغ تعین نموده اند .
– امام صاحب شافعی :
علمای مذهب شافعی : اتمام 15 سال قمری رابرای پسر و دخترسن بلوغ دانسته اند .
– امام صاحب حنبل :
علمای حنابله :  اتمام 15 سال قمری رابرای پسر و دخترسن بلوغ  دانسته اند .
ظاهریه:
میگویند : هرگاه نشانه ی بلوغ ظاهر شود و سن مهم نیست.
 البته همانطور که گفته شد اگر کسی قبل از آن سنین در وی نشانه های بلوغ ظاهر شود، او از همان لحظه بعنوان مکلف شناخته می شود، مثلا ممکن است دختری در نه سالگی بالغ شود و پسری در دوازده سالگی، ولی اگر هیچ علامتی از بالغ شدن در او دیده نشود، در آنصورت ملاک سنین فوق هستند، یعنی با رسیدن به این سن احکام شرعی بر آنها واجب خواهد شد.
بلوغ زود رس :
در مورد اینکه ایا بلوغ زودرس در شریعت اسلامی برای  اجرای قوانین اسلامی معتبر است یا خیر ؟
علما ء در تحقیقات خویش در این باره میفرمایند : رسیدن به سن بلوغ با یکی ازنشانه‌ های زیر به ثبوت می‌رسد:
1-‌  خروج منی از وی‌، خواه درخواب باشد و یا بیداری‌، چون خداوند می‌فرماید:« وإذا بلغ الاطفال منکم الحلم فلیستأذنوا کما استأذن الذین من قبلهم »(سوره  نورآیه   59 )
(هرگاه اطفال شما بسن بلوغ رسیدند و احتلام شدند، باید بدون اجازه بر شما وارد نشوند، همانگونه که کوکان  پیش از آنان بودند اجازه می‌گرفتند) .
همچنان در حدیثی که بروایت ابوداود از علی بن ابیطالب پیامبر صلی الله علیه و سلم که در فوق تذکر یافت « رفع القلم عن ثلاث: عن الصبی حتی یحتلم.وعن النائم حتی یستیقظ وعن المجنون حتی یفیق » ( ‌ازسه‌کس قلم تکلیف برداشته شده است‌: ازکودک تا اینکه احتلام شود و از بخواب رفته تا اینکه بیدار گردد و ازدیوانه تا اینکه بهبودی حاصل‌کند و رشد خویش را باز یابد) .
همچنان حضرت علی کرم وجهه در روایت دیگری از پیامبر صلی الله علیه میفرماید :
« لا یتم بعد احتلام  »( ‌بعد ازاحتلام یتیمی وجود ندارد و دیگر یتیم نیست‌)(‌. بروایت ابوداود و بخاری‌.)
2-‌  در مورد تکمیل سن پانزده سالگی روایت  داریم از ابن عمر :
ابن عمر می فرماید : در  روز جنگ  « احد  » عمر من به چهارده میرسید ، نزد پیامبر صلی الله علیه وسلم رفتم ، ودر مورد اشتراک خویش از انحضرت صلی الله علیه وسلم طالب هدیت شدم  که آیا من میتوانم در جنگ اشتراک نمایم یا خیر ؟  پیامبر صلی الله علیه وسلم چون  چهارده  ساله بودم  حق اشتراک را برای من در جنگ  احد نداد .
ولی در غزوه  خندق که پانزده سال  عمر داشتم ، پیامبر صلی الله علیه وسلم حق شرک در این غزوه  را برای من داد.
مورخین مینویسند : چون عمر بن عبدالعزیز این مطلب را شنید به مسولین خویش هدایت فرمود : ‌کسی را بجنگ نفرستند مگر اینکه به پانزده سالگی رسیده باشند و شخصیکه به سن  پانزده سالگی نرسیده باشد بوی تعرض نکنند.
امام ابوحنیفه و امام مالک‌‌ مساله احتلام  را شرط  بلوغ دانسته ومیفرمایند : کسیکه  احتلام نشده باشد، حکم به بلوغ وی نمی‌شود تا اینکه بسن شانزده سالگی برسد و در روایت مشهورتری از امام  صاحب ابوحنیفه هفده سال‌ نقل شده است‌. اما امام صاحب ابوحنیفه در باره سن بلوغ دختر میگوید که دختر باید  بسن هفده سالگی برسد .
اما  امام  صاحب داود میفرماید : «  انسان با سن بلوغ نمی‌شود، تا زمانیکه  احتلام نیابد اگرچه به سن چهل سالگی هم رسیده باشد .
3- ‌روییدن موی سیاه زهار که موی سیاه مجعد است‌، نه مطلق موی‌،‌که مطلق موی در زهارکودکان نیز هست‌. درجنگ بنی قریظه مرد را با روییدن موی زهار می‌شناختند و هرکس موی زهارش روییده بود، بوی اجازه شرکت در جنگ داده می‌شد.
امام صاحب ابوحنیفه  میفرماید :  با روییدن موی‌، هیچ حکمی ثابت نمی‌شود وروییدن موی زهارنه بلوغ است ونه علامت بلوغ‌ .   
4-‌ قاعده شدن وآبستن شدن‌، و با این سه علامت قبلی‌که ذکرشد بلوغ پسرو دخترثابت می‌شود و علائم بلوغ دختران علاوه برآنها قاعده شدن وآبستن شدن نیزهست‌. در حدیثی که امام بخاری از حضرت بی بی  عایشه روایت‌کرده‌  آمده است که : پیامبر صلی الله علیه و سلم فرموده است : « لا یقبل الله صلاة حائض إلا بخمار » (خداوند نماز زن بحیض افتاده بالغ را نمی‌پذیرد تا اینکه روسری داشته باشد و بدون آن نمی‌پذیرد.) 
 و اما ر‌شد عبارت است ازقدرت براصلاح مال و حفظ و نگهداری آن از ضایع شدن‌،‌که بصورت واضح وآشکار در معاملات مالی بیش از حد معمول و غالب‌، مغبون وزیان دیده نشود ومال را درراه حرام صرف نکند، پس هرگاه‌کسی بالغ شد و رشد نداشت‌، ولایت مالی بر او ادامه دارد و از تصرفات (فقط)مالی ممنوع است‌.
تا اینکه علائم رشد دروی بظهور رسد، بدون تحدید سن یعنی رشد مدرک عمل است نه سن معینی‌، برابرظاهرنص قرآنی چنین است بخلاف ابوحنیفه‌که سن معینی را در نظرگرفته است‌، هرگاه پس از رسیدن برشد از او سفاهت ظاهر شد، مجدداً بر وی حجر نهاده می‌شود، چون بقول جصاص ضرر سفاهت بهمه برمی‌گردد، چون هرگاه سفیه مال خود را با اسراف و تبذیر تلف‌کند، او محتاج می‌شود و وبال بر مردم و بیت‌المال است و این از جهت ولایت مالی است و اما ولایت برنفس بمجرد رسیدن بسن بلوغ و عاقل شدن‌، این ولایت از اوقطع و مکلف می‌گردد. و او می‌تواند در مال خود تصرف‌کند.
در تفسیرآیه‌:«  فإن آنستم منهم رشدا »، از سعید بن منصور بروایت از مجاهد روایت شده است ‌که ‌گفت‌:عقل‌، یتیمی را از یتیم دور نمی‌سازد، اگرچه سنش نیز بزرگ شده باشد مگر اینکه برشد برسد ورشد ملاک است نه عقل‌.(منبع:فقه السنه سید سابق)
اما در سایت معتبر اسلامی  (اسلام وب ) در باره کودکی که زود بالغ می شود چنین نوشته است:
«  اگر کودک در سن پایین محتلم شود، در اینصورت شرع با وی همانند بالغین معامله می کند بجز حج، که بر وی واجب نمی شود مگر در صورت توانایی مالی و بدنی. بدلیل فرموده الله تعالی که می فرماید:
« وَلِلّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَیْهِ سَبِیلاً»  (سوره آل عمران:97‏‎)یعنی: و برای خدا بر مردم است که آهنگ خانه (او) کنند، آنها که توانایی رفتن به سوی آن دارند.و اما اگر به سبب غرق شدن بمیرد، حکم شهید را دارد زیرا این حکم در سنت نبوی ثابت شده است . (برای معلومات بیشتر در این زمینه به کتابهای اصولی فقه مراجعه کنید. )
والله اعلم بالصواب
 
فهرست مندرج :
– مقدمه
– مفهوم شـرط بلـوغ
-
 
مفهوم  شرط قادر بـود  ن
-
 روزة  گرفتن كودكان
–  سن بلوغ در اسلام
– جمعبندی کلی سن بلوغ در نزد علماء
– بلوغ زود رس

سن بلوغیت دررمضان
تـتبع ونگارش:
الحاج امــیـــن الدین « سعیـــدی – سعــید افغانی »
مـدیـر مرکز مطالـعات ستراتیـژیکی افغان و
مسؤل مرکز فرهنگی دحـق لاره  – جرمنی