آرشیف

مقدمه:
طبقات ناصری یقینا" اولین کتاب منسجم تاریخی در مورد افغانستان و هند و تاریخ اسلام به زبان دری است که در حدودهشت قرن قبل به خامه اعجوبة الزمان ابوالمؤرخین ابوعمر قاضی منهاج السراج جوزجانی به رشته تحریر آورده شده است .این کتاب در کلام سلیس و در بیان ساده و روان وفارغ از هرگونه تکلف و تصنع و استعارات مختلط عربی انشآ شده است . مصنف که خود از رجال سیاسی و یکی ازکارداران دینی و قاضی القضات عصر خویش بود .در تحریراین کتاب؛ علاوه بر اینکه از کتب تاریخی دیگر استفاده برده، از مشاهدات و تجربیات ، چشم دید و سماع  و بینش خود نیز سود جسته است مؤلف به دربار سلاطین غور و آل شنسب محشور بوده و بسیاری از حوادث تاریخی را در اوایل فتنه مغول به چشم دیده و یا از اشخاص مطلع و خبیر آن عصر کسب اطلاع نموده است .
مؤلف بعد از اینکه بر اثرحملات مغول به هند رفت در آنجا در اوچ ، لاهور و دهلی به مناصب بزرگ درباری و قضائی رسید و در این زمان بود که مشاهدات خود را با کلام دلنشین و روان و سلیس انشآ نموده و آن را به نام ناصر الدین و الدین ابو المظفر محمود بن سلطان التتمش تالیف و اهدآ کرد .
جوزجانی در ایام خدمت نزد ناصرالدین محمود کتاب طبقات ناصری را در حدود سال های 655 – 658 هـ ق به نام وی تألیف کرد. کتاب حاوی اخبار انبیاء و پادشاهان و خلفای اسلام و سلاطین عرب و عجم تا زمان مؤلف است و آن را بر اساس طبقات مختلف تقسیم کرده و با تاریخ مغول خاتمه می یابد. بخش اعظم کتاب طبقات ناصری به تاریخ غوریان و سلاطین هند و سلاطین شمسیه که در واقع غلامان سلاطین غوری بودند، اختصاص دارد که در طبقات هفدهم تا بیست و دوم به ذکر آنان پرداخته است. در قرن ششم هجری قمری غوریان تنها سلاطین مستقل و نیرومند افغانستان بود و منهاج سراج که در دامان این خاندان پرورش یافته بود، علاقه خاصی نسبت به آنها ابراز می دارد. در واقع اهمیت کتاب طبقات ناصری نیز بیشتر از لحاظ تاریخ غوریان و سلطنت غوری هند و چگونگی هجوم مغول و ویرانگری های آنان است که غالبا مؤلف شاهد عینی بوده و یا از قول منابع معتبر تاریخی و افراد موثق و معتبر به نقل آن پرداخته است .
طبقات ناصری شامل بیست و سه طبقه تقسیم شده است . با اینکه مؤلف به زبان عربی و علوم شرعی کاملاً تسلط داشت، ولی در نگارش این اثر از نثر و روش پیچیده و متکلّف سایر نویسندگان عصر خویش پیروی نکرده است . معمولا" کلمات عربی به شکل مبتدا و ستایش خداوند  در آغاز و همچنان در پایان هر فصل دعاییه که  کلا" به سرفرازی و بقای ممدوح خاتمه پذیرفته ؛ اضافه گردیده است . در حالیکه در متن کتاب به جزء سنوات با استفاده از سال و ماه های هجری قمری که به عربی نگارش شده است ؛ دیگر کمتر لغات عربی دیده می‌شود. آیات قرآن و احادیث تقریبا نادر و کمیاب است. شعر عربی در جلد اول دیده نمی‌شود و در جلد دوم اشعار عربی گاهی از خود منهاج سراج و گاهی از دیگران دیده می‌شود .
اشعار دری بیشتر بصورت رباعی در همه جای کتاب پراگنده است مخصوصا در جلد دوم که غالبا از خود قاضی منهاج سراج است .
طبقات ناصری به مراتب نسخه برداری شده است و خطاطان ندرتا" سهل انگاری نموده اند، روی این منظور دانشمندان و مصححین را به مشکل دچار نموده اند . بنابران چاپ های از این کتاب در کلکته ، بمبی ، لندن و لاهور و کابل و ایران صورت گرفته است .

‫1 –  طبقات ناصری چاپ کلکته :

انگلیس ها با استفاده از انجمن ایشیا تیک سوسایتی کلکته اثار متعدد مربوط تاریخ هند را تصحیح و انتشار دادند. تا این مرکز برای استفاده  سردمداران  انگلیسی و جواسیس زمینه آشنایی به تاریخ این خطه را مساعد سازند . این مطلب را به صورت غیر مستقیم مصحح و مهتمم طبقات ناصری کاپیتان ویلیم ناسولیس انگلیسی ؛ در مقدمه خویش هم یاداوری نموده است . ظاهرا" ادعا شده است تا نسل های بعد از آثار بدست آمده و چاپ شده استفاده ببرند . ویلیم ناسولیس برای معرفی کتاب حرف بیشتر ندارد و مینویسد که کلماتی  نرد خود سراغ ندارد که بیشتر از کلام انتشارات متذکره در مورد کتاب طبقات ارایه نماید . کاپیتان  در مقدمه  بیشتر بر تاریخ غزتویان و حملات دوازده گانه سلطان محمود تاکید نموده و محتوای وسیع تاریخ ابوالفضل بیهقی را در تاریخ بیهقی که به ممدوح خویش سلطان مسعود فرزند محمود بزرگ نوشته است ؛ می ستاید .به تعقیب به امپراطوری افغانها در هند که شامل حکمروایی غوری ها به رهبری سلطان معزالدین محمد سام غور آغاز و با سلطنت سلطان ابراهیم بن سلطان سکندر لودی پایان میپذیرد. یکی از دوره های برجسته تاریخ هند میداند . او مینویسد بدون درنظرداشت و مطالعه این دوره ؛ مطالعه تاریخ هند ناقص میباشد.
موصوف این دوره را شامل سلطنت غلامان یا مملوک غوری، خلجی ها و لودی ها میداند.  ایشاتیک سوسایتی قبل از اینکه طبقات ناصری را چاپ نماید، تاریخ ضیا الدین برنی ( تاریخ فیروزشاهی) به اهتمام کاپیتان ناسولیس و مولوی کبیرالدین احمد و تصحیح مولوی سیداحمد در سال 1862 م درکلکته انتشار داده بود. برنی دراین اثر ازهشت پادشاه یاداوری نموده است. که نود پنج سال را دربرگرفت .
در حالیکه طبقات ناصری از تولد آدم (ع) تا ناصرالدین پسر سلطان شمس الدین التتمش هشتمین پادشاه غوری دهلی را شامل است . دلچسپی مصحح  بیشتر به تاریخ هند بوده و مینویسد که جوزجانی تاریخ اسلام و پشینیان را بسیار مختصر نوشته است در حالیکه اثار متعددی دیگری وجود دارد که این دوره را به تفصیل بررسی نموده اند . بنابران موصوف
از ده طبقه اول کتاب صرف نظر کرده و طبقات ناصری چاپ این انجمن شامل  طبقه 11  و از طبقه 17 تا به آخر کتاب بصورت نسخه ای ناقص که در کلکته توسط انجمن آسیایی بنگال در سال 1864 م در کالج پریس به اهتمام و تصحیح کاپیتان ویلیم ناسولیس و مولوی خادم حسین و مولوی عبدالحی چاپ شد . این نسخه  در 455 صفحه با اضافه 4 صفحه مقدمه به زیان انگلیسی بر کاغذ نازک با حروف سربی به تصحیح واهتمام کاپیتان ولیم ناسولیس انگلیسی و مولوی خادم حسین و مولوی عبدالحی به طبع رسیده است. قابل ذکر است که در چاپ کلکته نیز ازسه نسخه خطی استفاده شده بود بعدا" کلونل هملتون نسخه دیگری از دهلی دستیاب نموده در اختیار مصحح و انجمن گذاشت .در حالیکه سه نسخه اول از: رویال ایشیاتیک سوسایتی، اندیا هوس لایبرری ونسخه سوم از روحانی پارسیان { زردشتیان } بمبی بدست امده بود . قابل یاداوری است که این چهار نسخه در حقیقت کاپی از دونسخه اصلی بوده است . روی این منظور مصحح فقط دو نسخه در دسترس داشت .ضمنا" با وجود تلاش انجمن ایشاتیک سوسایتی نتوانستند بیشتر از این چهار نسخه بیشتر بدست آورند.
‫ناسولیس اعتراف میکند که نسخه ها ناقص و خطاطان در نسخه برداری دقت نکرده اند . بنآ در تصحیح نامهای افراد و مناطق جغرافیایی به مشکل برخورده است . البته دراین مورد تنها او نیست که این مشکل را داشته است به خاطر نسخه برداری های متفاوت و یا افتاده گی ها و پریده های کاغذ ؛ اگثر دانشمندان به چنین مشکل روبرو هستند. (1)

‫2 – طبقات ناصری چاپ بمبی :

با وجود تلاش های ممتد تا حال نتوانستم نسخه ای از چاپ بمبی بدست آورم . تنها مرحوم عبدالحی حبیبی  در مقدمه  ج اول از این چاپ نام برده است که : چنانچه برای طبقه 23 و ذکر هجوم مغول، علاوه بر نسخه اصلی قندهار و نسخه چاپ کلکته و ترجمه راورتی، از نسخه بدون تاریخ چاپ سنگی بمبئی از همین طبقه نیز استفاده کرده است و اختلافات را در ذیل صفحات نشان داده است .استاد حبیبی در مورد اضافه میکند که : طبقه (23) علاوه بر ترجمه راورتی، و نسخه (مط) [ یا مطبوع کلکته ] با نسخه محرف مطبوعه بمبئی نیز مقابله شده، که اختلافات و تحریفات آنرا به علامت ( مب) یعنی مطبوع بمبی در ذیل صفخات نشان داده ام . ( 2 )
احتمالا" طبقات ناصری چاپ بمبی مربوط و منوط به طبقه 23 میگردید .
 

‫3 – طبقات ناصری چاپ لندن از میجر راورتی  :
 

میجر هنری جورج راورتی متولد 31 ماه می 1825 م در پالموت انگلستان وبه سن 81 سالگی در دوم اکتوبر 1906 م در شهر لندن وفات نموده است . موصوف زبان شناس  و مستشرق و افسرکمپنی هندشرقی بود.18 سال داشت که در لشکرسوم پیاده کار خود را اغاز  ودر سال 1848 م شهر ملتان ودرسال 1849 م شهر گجرات را تصرف نمود . بعدا"  از دریای سند عبور کرده و امیردوست محمد خان را مجبور ساخت تا پشاور را ترک کند . در سال 1862 م به رتبه  کپتان  رسید . تا اینکه در سال 1864 م به سن 39 سالگی به تقاعد سوق گردید .
راورتی در مدت 21 سال زندگی سیاسی و نظامی خویش برعلاوه زبان انگلیسی ؛ زبانهای پشتو ، دری، هندی، گجراتی و مراتی را فرا گرفت و دهها نسخه خطی و دیوان اشعار را بازخوانی کرد و یا یاداشتهای برآنها نوشته است . دهها نسخه و متن های تاریخی را با خود به لندن برد که پیش درامدی بود برای تحقیقات و کار های پژوهشی موصوف .
نسخه های که برآن یادداشت نوشته عبارتند از :
فواید شریعه آخوند قاسم ، مخزن الاسلام ، تاریخ مرصع،ریاض المحبت، عجایب اللغات، دیوانی ارزانی ، دیوان اورمړ میرزا خان، دیوان خوشحال خټک ،دیوان رحمان بابا،دیوان حمید، دیوان نجیب، دیوان احمدشاه بابا، دیوان شیدا، یوسف زلیخا، ادم خان و درخانی صدر خان، خانه دانش علم ، گلستان ، داستان های سیف الملوک،شهزاده بهرام ، گل اندام و عذرا .
ضمنا" کتابهای را در مورد : اصل و نسب افغانان (1854م) فوضع مردم سیاه پوش کافرستان« نورستان» ( 1864 م) زندگی نامه مؤلف زبقات ناصری منهاج سراج جوزجانی (1882م) ، دریای مهران و معاونین آن ( 1892م) و تبت باستانی 365 ساله .
کتابهای چاپ شده راورتی شامل :
1 – گرامر پشتو در سال 1855 م چاپ کلکته . مقدمه این کتاب را در ملتان به رشته تحریر دراورده است .
2 – قاموس پشتو و انگلیسی شامل 25 هزار لغات . چاپ لندن 1860 م .
3 – منتخاب اشعار پشتو از خوشحال خان ، رحمان بابا ، حمید ماشوخیل ، چاپ لندن 1862 م .
4 – گلشن روه .
5 – رساله محاوره پشتو ، لندن ، 1880 م .
6 – ترجمه انگلیسی طبقات ناصری ، لندن ، 1880 م .
7 – یاداشت های درمورد افغانستان و بلوچستان ، 1878 م
8 – اصلاحات تخنیکی هندوستان .
همچنان کتابهای زیادی زیر چاپ داشت از جمله :
تاریخ هرات و خراسان ، تاریخ افغانان ، رشد فرقه مذهب اسمعیلیه در افریقا، انجیل به زبان پشتو، ترجمه انگلیسی تاریخ الفی، قاموس پشتو انگلیسی . راورتی از جمله مستشرقینی است که روابط نزدیک با زبان پشتو حاصل کرد . و کار های زیادی در مورد گرامر زبان پشتو و تحقیقات دامنه داری در مورد این زبان نموده است . بنآ زبان پشتو رااز یک طرف با زبان سامی نزدیک دانسته و از جانب دیگر زبانها پشتو و سانسکریت و زند و پهلوی روابط تنگنا تنگ دارند . (3)
 اما از جمله آنهمه کارهای پژوهشی راورتی ؛ ترجمه انگلیسی  طبقات ناصری این مرد نظامی و شرق شناس انگلیسی ؛ ماندگارترین کار علمی موصوف میباشد . ترجمه طبقات ناصری در 2 جلد بر کاغذ خاکی شکننده در سال 1881 م به طبع رسیده است. جلد اول با مقدمه ای در 14 صفحه و به همراه شرح حال مؤلف در 13 صفحه آغاز می گردد. سپس کتاب را عینا" ترجمه نموده و فهرست مطالب و غلط نامه و صور املای کلمات را در 30 صفحه شرح داده است. وی 6 طبقه اول کتاب را در 8 صفحه تلخیص کرده و از صفحه 9 ترجمه مفصل طبقه 7 یعنی ملوک اسلامی و طاهریان آغاز می گردد. جلد اول آن پس از نیمی از ترجمه طبقه 22 خاتمه می یابد. جلد دوم نیز بقیه طبقه 22 شمسیان هند و طبقه 23 خروج مغول و 4 ضمیمه را دربرمی گیرد. راورتی در آخر این جلد فهرست مفصل اعلام تاریخی و جغرافیایی را در 273 صفحه آورده و ترجمه طبقات ناصری را به پایان برده است. راورتی بر اکثر مطالب کتاب حواشی مفصلی را در ذیل اغلب صفحات آن نگاشته است. البته راورتی از 12 نسخه خطی برای ترجمه انگلیسی خود استفاده کرده است .
تا اینکه در سال 1881 م = 1299 هـ ق میجر روارتی  افسر انگلیسی آنرا ترجمه و با حواشی و تعلیقات انتشار داد. و بار دیگر این اثر در سال 1971 م در دهلی چاپ شد.

‫4 – طبقات ناصری چاپ داکتر محمد عبدالله چغتایی در لاهور :
 

درآغازین سالهای تقسیم نیم قاره به دو بخش پاکستان و هند ؛ دانشمندان هر دو طرف در جستجوی هویت جدید شدند بنابران هریک تلاش داشتند تا برای خویش تاریخی و پیشینه و قرینه ایی بسازند . روی این ملحوظ یکی از دانشمندان بنام داکتر محمد عبدالله چغتایی در صدد چاپ طبقات ناصری افتاد . او می نویسد برعلاوه چاپ ایشیاتیک سوسایتی طبقات ناصری که در سال 1864 م صورت گرفته بود و یا چاپ راورتی در سال 1881 م که در لندن به زیور طبع اراسته شده بود . از جلد اول طبقات ناصری مرحوم حبیبی را نیز در دسترس داشته است { که در سال 1328 هـ ش = 1949 م در کویته  طبع شده بود} . او مینویسد که تاحال چاپ مکمل طبقات ناصری صورت نگرفته و فاضل محترم عبدالحی حبیبی در نظر دارد تا این کار را انجام دهد بنآ جلد اول طبقات ناصری اشاعه گردیده و مردم عوام منتظر جلد دوم آن هستند.
مهتمم بنابر ضرورت خویش چند طبقه از طبقات ناصری را چشم پوشیده و می نگارد: از این جا ؛ ده طبقه مفصلیه ذیل را که تعلق به هندوستان ندارد و مصنف از کتاب پشینیان نقل نموده ترک نموده شد . طبقه اول یا طبقة الاولی طبقه انبیا است از ابو البشر آدم صلوات الله علیه ، طبقه دوم خلفای راشدین رضی الله عنهم ، طبقه سوم در ذکرخلفای بنی امیه ، طبقه چهارم در ذکرخلفای بنی عباس ( رض) ، طبقه پنجم در ذکر ملوک العجم الی ظهور الاسلام ، طبقه ششم درذکرملوک یمن، طبقه هفتم در ذکرطاهریان، طبقه هشتم درذکرصفاریان، طبقه نهم در ذکر سامانیان، طبقه دهم در ذکردیالمیان.( 4)
همچنان داکتر چغتایی در چاپ خویش طبقه 23 را کلا" حذف نموده است اما هیچگونه اشاره در مقدمه خویش ازآن نداده است . مهتمم در روی جلد با خضوع خود را « به سعی کمترین بنده گان داکتر محمد عبدالله چغتایی » معرفی نموده است ، مقدمه مفصل از زندگی منهاج السراج را « طور سرسری از داخل کتاب طبقات ناصری دریافت نمودم » ( 5 ) به رشته تحریردراورده است البته  زندگی نامه مؤلف درمقدمه با اشتباهاتی همراه است .اما آنچه ازمنهاج السراج تصویر نموده؛ قابل ستودن است . همچنان مهتمم در پایان کتاب در 14 صفحه فهرست های اعلام رجال واعلام نقاط جغرافیایی را برکتاب طبقات ناصری ( پنج طبقات )  افزوده است . این اثرشامل مقدمه و اهدآ و متن پنج طبقه با حواشی و فهرست مطالب و فهرست های رجال و اعلام جغرافیایی در 421 صفحه چاپ سنگی صورت گرفته است .

‫5 – طبقات ناصری چاپ کابل از پوهاند عبدالحی حبیبی :
 

مرحوم پوهاند عبدالحی حبیبی در مقدمه جلد اول چاپ کابل طبقات ناصری نکاتی ارزنده در مورد مؤلف و کتاب موصوف ارایه و سنجش عالمانه ایی را قلم زده است . استادمرحوم مینویسد : طبقات ناصری یکی از مهمترین و معروفترین کتب تاریخی زبان پارسی است، که تقریبا هفت قرن پیش ازین به قلم یکی از دانشمندان خبیر خراسان قاضی منهاج سراج جوزجانی در دهلی نوشته شد .
مؤلف دانشور این کتاب یکی از نویسندگان معروف و زبردست زبان پارسی است، که کتابش از حیث سلاست و روانی انشاء بی نظیر است، و هم در ضبط وقایع تاریخی و مشاهدات خود مؤلف، یکی از آثار برجسته تاریخی بشمار می آید.
منهاج سراج نویسنده فاضل و دانشمند این کتاب، از رجال معروف عصر است، که بدربار سلاطین غور و آل شنسب محشور بود، و بسی از حوادث تاریخی را در اوایل خروج مغل برأی العین مشاهده کرد، و یا از اشخاص خبیر و ثقه آن عصر سماع کرده، و درین کتاب نوشته است .
بعد ازین این مرد بصیر و آگاه، بهند افتاد، و در آنجا نیز مناصب بزرگ درباری و قضایی را دریافت، و در دربار سلاطین دهلی، حوادث تاریخی را بچشم خویش دید،َ و مشاهدات عینی خود را بانشای روان و دلچسبی در قلم آورد، که کتاب «طبقات ناصری» عبارت از آنست، و این کتاب، در طول چندین قرن، همواره مورد استفاده نویسندگان و ارباب ذوق، و دوستداران ادب بوده است .
با وجود شهرتی که منهاج سراج بحیث یک نفر مؤرخ زبردست، و نویسنده مقتدری دارد، و کتابش نیز از شهکارهای ادبی و تاریخی شمرده شده، متاسفانه تاکنون نسخه کاملی از کتاب وی طبع نگردید، و بدسترس ارباب ذوق گذاشته نشد . ( 6 )
متن کامل کتاب طبقات ناصری برای بار اول به تصحیح و مقابله و به همراه تعلیقات ارزشمند پوهاند مرحوم عبدالحی حبیبی در دو جلد: جلد اول به سال 1949 م = 1328 هـ ش در کویته و جلد دوم به سال 1954 م = 1333 هـ ش در لاهور به طبع رسید. سپس هر دو جلد آن [ طبع دوم] در کابل به سال 1963 و1964 م = 1342 و 1343هـ ش منتشر گردید .
مرحوم حبیبی در مقدمه طبع دوم می افزاید که : جلد اول این کتاب در سنه 1328 ش و جلد دوم آن درسال 1954 م با طبع لیتوگرافی و وضع نامطبوعی درحدود چند صد نسخه چاپ شد و بعدازیکسال نسخ آن نایاب گردید وحکم نسخ خطی را یافت . …. اینک طبع دوم آن با حروف و کاغذ و صحافت خوب و بابرخی زواید، بهمت وزارت معارف و انجمن تاریخ افغانستان در سال 1342 ش در وطن خود مؤلف انتشاریافت .( 7)
مرحوم حبیبی در تصحیح اثر، 6 طبقه از طبقات 23 گانه کتاب ؛ از یک نسخه خطی یافت شده در قندهار به عنوان منبع اصلی استفاده کرده و چون نسخه دیگری به دست نیاورده، از طبقه 7 به بعد از نسخه روارتی استفاده و مقابله شده است . و اختلافات نسخ بنام روارتی درج گردیده است . و مخصوصا" طبقات ( 7، 8، 9، 10 ) با متن راورتی مقابله شده  چون بدون نسخه روارتی ؛ نسخه ای دیگری در دسترس نبود .
برای طبقه 11 و از طبقه 17 تا به آخر کتاب نیز از نسخه ای ناقص که در کلکته توسط انجمن آسیایی بنگال در سال 1864 م در کالج پریس چاپ شده بود، استفاده کرده و اختلافات را در حواشی نشان داده است. این نسخه در 455 صفحه بر کاغذ نازک با حروف سربی به تصحیح واهتمام کاپیتان ولیم ناسولیس انگلیسی و مولوی خادم حسین و مولوی عبدالحی و با مقدمه ای به زبان انگلیسی به طبع رسیده است. قابل ذکر است که در چاپ کلکته نیز از چهار نسخه خطی استفاده شده بود . به عقیده مرحوم حبیبی این نسخه دارای غلط های فاحش بوده که در حواشی چاپ خود به آنها اشاره کرده است .
برای طبقه پایانی کتاب یعنی طبقه 23 و ذکر هجوم مغول، علاوه بر نسخه اصلی قندهار و نسخه چاپ کلکته و ترجمه راورتی، از نسخه بدون تاریخ چاپ سنگی بمبئی از همین طبقه نیز استفاده کرده است و اختلافات را در ذیل صفحات نشان داده است.
بنا" اثر دست داشته در دوجلد با مشخصات دربالا گفته شده  چنین تهیه و به دسترس هموطنان قرار گرفته است : پس از ذکر خداوند، نعت پیامبر و سبب تالیف کتاب؛  کتاب به بیست و سه طبقه تقسیم شده است؛ ازطبقه اول یا طبقة الاولی طبقه انبیا است به شمول طبقه بیست و یکم سلاطین شمسیه هند، در جلد اول ، طبقه بیست و دوم ملوک شمسیه در ممالک هند و بالاخره طبقه بیست و سوم وقایع اسلام و خروج کفار در جلد دوم قرار دارد.
با این حال اساس کار پوهاند عبدالحی حبیبی نسخه خطی اصلی قندهار بوده که به خط خوانای نستعلیق بر کاغذ خاکی زرد رنگ مایل به بادامی در 405 صفحه و هر صفحه 25 سطر در خراسان تحریر یافته و «تمام کتاب هم به یک قلم نوشته به نظر می آید». این نسخه جز ورق اول آن که افتاده در بین کتاب نقص و کمبودی ندارد. عناوین فصول و مطالب آن به خط سرخ  نوشته شده است. از آنجائی که در این نسخه غلط های فاحشی در الفاظ عادی و معمولی آن وجود داشته، استاد حبیبی نگارش آن را به یک کاتب سطحی نسبت داده است .
استاد حبیبی سعی نموده تا صورت کلمات و عبارات مؤلف « ولو بر خلاف رویه موجوده املای برخی از کلمات عینا حفظ شود» و به اصطلاح کاملاً حفظ امانت کرده است و صورت صحیح یا املای درست کلمات را در متن  در بین قوسین و یا در حاشیه ازآن نام برده است. همچنین این مشکل در مورد اعلام جغرافیایی نیز وجود دارد که به صورت های گوناگون در متن چاپ شده و با اینکه در تعلیقات کتاب توضیحات ارزشمندی در باب بعضی نقاط و اماکن داده شده است .
اما از خصوصیات ویژه  چاپ کابل بیش از دوصد صفحه تعلیقات ارزشمند در مورد شرح حال نویسنده و توضیح در باب برخی مسائل تاریخی و بعضی لغات و اماکن جغرافیایی است که در آخر کتاب آورده شده است . ( 8 ) دراین مورد باید افزود برای مطالعه طبقات ناصری چاپ کابل ؛ مقدمه و یادداشت پوهاند مرحوم حبیبی را با دقت خواند چون رهنمایی خوبی برای مطالعه این کتاب ارزنده است .

6 – طبقات ناصری چاپ های ایران  :
 

مجله یغما از اولین های بود که از طبقات ناصری چاپ کابل در شماره 195 میزان 1343 هـ ش استقبال نمود . در مجله آمده است که : طبقات ناصری در تاریخ غوریه و فرغونیان و سلاطین هند و دیگر ملوک، و استیلای تاتار است . و چون مؤلف از بزرگان علما و نویسندگان، و خود شاهد بسیاری از حوادث زمان  خود بوده، هم از حیث بلاغت و روشنی کلام، و هم از نظر صحت مطالب از امهات کتب تاریخی و ادبی است نظیر تاریخ بیهقی، چنانکه اگر این دو کتاب گران سنگ را در دو کفهء میزان ادب بگذارند شاید کفهء طبقات ناصری اندکی فراتر رود .
این کتاب شریف در دو مجلدست که باهتمام و تصحیح و تعلیق علامه محقق استاد عبدالحی حبیبی افغانستانی دامت برکاته از طرف انجمن تاریخ افغانستان بزیور چاپ اراسته شده ، و تعلیقات و حواشی و توضیحاتی که بدان افزوده شده ارزش معنوی کتاب را دو چندان کرده است .
در این تعلیقات نخست شرح احوال مؤلف و فضایل نژادی و علمی و اخلاقی وی و نمونه ای از اشعار او، در هفتاد و چند صفحه فراهم آمده که خود به منزلت رساله ای است جداگانه؛ و در وهله دوم مباحث تاریخی و لغوی و امکنهء جغرافیایی مورد استقصا و کنجکاوی های دقیق واقع شده. که چنان تحقیقات و موشکافی ها را جز عالمی عاشق و حکیمی بصیر نمی تواند تعهد کند، چه گذشته از جستجو و یافتن ریشهء هرلغت و مآخذ هرمطلب، بسیاری از نقاط تاریخی را استاد حبیبی بقدم تحقیق پیموده و بنظر عبرت مشاهده فرموده است .
برای هرمحقق کنجکاو، وگرچه معروفیت جهانی داشته باشد، در موضوعی که سالها هم درآن ممارست و تآمل کرده باشد اهدآ اثری بدین ارجمندی و تمامی به معارف بشری دشوارست؛ و بحق و انصاف سزاوارست که مشرق زمینیان از وجود چنین دانشمندی متبحر و محققی عالی مقام ببالند و سرافرازی جویند . » در پایان مجله درخواست چندین جلد کتاب مذکور را نموده است . تا اهل دانش و ادب از آن بهره مند گردند و ( 9 )
با ارایه یادداشت فوق میتوانیم فهمید که علاقمندی دانش پژوهان ایران به طبقات ناصری از آنچه که تصور میرود؛ بیشتر است . و یقینا" دانشمندان این کشور در ضمن مسافرت های خویش این گهر نایاب را باخود بردند و ازآن در تحقیقات خویش سود جستند. تا اینکه بعداز 20 سال نسخه های طبقات ناصری نادر گردید و آنها را برآن داشت تا این کتاب را با منتهای امانت داری مجددا" چاپ نمایند.
بنآ در سال 1363 هـ ش =1984 م انتشارات دنیای کتاب ؛ طبقات ناصری را با حواشی و تعلیقات مرحوم حبیبی بدون کم و کاست در دو جلد با صحافت زیبا انتشار دادند . و سالهای بعد پا فراتر نهاده هر دو جلد دریک وقایه انتشار یافت. این کتاب با صحافت و اندازه وزیری و در1010 صفحه به دسترس دانش پژوهان قرار دارد .
همچنان در سال 1389 هـ ش انتشارات اساطیر مجلدات طبقات ناصری چاپ کابل را مجددا" به طبع رساندند . این چاپ نیز با امانت کامل در دو جلد : جلد اول در 518 صفحه و جلد دوم در 522 صفحه با صحافت و نوع جلد کالینگو در تهران به زیور طبع اراسته شده است .
 

‫7 – طبقات ناصری کابل از طرف بنیاد فرهنگی جهانداران غوری :

بنیادفرهنگی جهانداران غوریبه تآسی مشی فرهنگی خویش، این اثر گرانبها را یکبار دیگر به دست نشر سپرد . چنانچه در یادداشت ناشر امده است که : این اثر گرانقدر دارای ارزش و اهمیت چند بُعدی می باشد. گذشته از اینکه یک اثر ناب تاریخی است؛ از دیدگاه ادبی نهایت سلیس و روان نوشته شده وازدیدگاه جغرافیایی موضوعات و مفاهیم جغرافیایی آن مخصوصا" در رابطه به غور و شهرهای عمده آن وقت و همچنان مسایل جغرافیایی طبیعی چون سلسله جبال و سایر ویژگی های بشری قابل توجه و مورد استفاده محققین و دانشمندان می باشد .
از ویژگیهای دیگر این اثر ارزشمند انعکاس حقایق و قضایای تاریخی در استادی وی است که به طور استادانه خودش سروده است. مهم تر از همه عالی ترین امتیازی که این اثر دارد، این است که بسیاری قضایا و رویداد های تاریخی که دراین کتاب انعکاس یافته است چشم دیدهای شخص نویسنده است و یا از منابع و مراجع بسیار ثقه اخذ نموده است .( 10 )
پیش درآمدی فوق زمینه انتشار طبقات ناصری را در کابل بار آورد اما باید به خاطر داشت ؛ جنگ و نبرد بیشتر از سه دهه دار و ندار مردم افغانستان را به فنا برد . چه بسا این اندوه و رنج دامنگیر مراکز فرهنگی و کتابخانه ها نیز گردید . کتابها و نسخه های خطی ، کلکسیون های جراید و مجلات ادبی و تاریخی سوختانده شد و یا به کشورهای همسایه قاچاق گردید. بنابران نسخه های طبقات ناصری دیگر کمیاب و حتی از دسترس خارج بود. در حالیکه فرهیخته گان علم و دانش روزتاروز در صدد بدست آوردن این اثر نایاب بودند. روی این منظوردر سال 1391 هـ ش بنیاد فرهنگی جهانداران غوری با استفاده از نسخه چاپ انجمن تاریخ افغانستان ؛ طبقات ناصری را با حذف حواشی و تعلیقات در یک جلد شامل 631 صفحه با یادداشت ناشر از طرف دیپلوم انجنیر عبدالرحمن غوری رییس بنیاد جهانداران غوری و تقریظ پوهاند عزیزاحمد پنجشیری و یادداشت مفصل « چهل سال همسفری با طبقات ناصری » از استاد شاه محمود محمود ، فهرست مطالب و دهها تصویر سلاطین امپراطوری غوری ؛ با طرح زیبا و مرغوب در دو هزار نسخه انتشار دادند .
 

‫8 – طبقات ناصری « ترجمه عربی » چاپ قاهره :
 

در این روز ها دیده میشود اهمیت طبقات ناصری منحیث اولین اثر تاریخی دری جلب توجه قرار گرفته است . به مطلب روزنامه الحیاة برخورد نمودم که ترجمه عربی طبقات ناصری را به زبان عربی به قلم دانشمند مصری در دو جلد خانم عفاف السید زیدان در سال 2013 م صورت گرفته است ؛ به هموطنان خویش بشارت داده است .
عفاف زیدان که استاد زبان دری در پوهنتون الازهر و پوهنتون قاهره سالیان متمادی ایفای وظیفه میکند آثار متعدد در ادبیات دری و تاریخ افغانستان و تراجم از زبان دری به جا گذاشته است . موصوفه از مارچ 1968 تا نومبر 1971 م در پوهنحی ادبیات و علوم بشری برای درجه دوکتورا خویش در لابلای اشعار فرخی تحقیق و پژوهش نمود. در حالیکه قبلا" اثر درجه ماستری را در اشعار و زندگی عنصری ملک الشعرا  سلطان محمود غزنوی در پوهنتون قاهره به پایان رسانده است .
دانشمند داکتر عفاف زیدان طبقات ناصری چاپ کابل را با حواشی و تعلیقات  و تصحیحات پوهاند عبدالحی حبیبی  ترجمه و در اول جنوری 2013 م در دو جلد انتشار داد . این دوجلد با صحافت ساده قطعه ایی و حجم و ضخامت 17 بر 24  در 805 صفحه در قاهره مصر به زیور طبع اراسته شد . (11)
 
‫9 – تلخیص و دوباره نویسی طبقات ناصری چاپ ایران:
 

ابوالحسن مبین زمانیکه مقدمه و مطلب در مورد طبقات ناصری و تاریخ ایران نگاشت در پایان اظهار داشت که : انگیزه نگارش این گفتار فرصتی بود که در بازنویسی بخش تاریخ غوریان از کتاب طبقات ناصری برای نگارنده فراهم گردید و ان شاءاللّه بزودی توسط موسسه اهل قلم منتشر خواهد شد . بنآ موصوف کتاب طبقات ناصری قاضی منهاج سراج جوزجانی را  باز نویسی و تلخیص و زیر عنوان « سرگذشت غوریان » تحت نظر اکبر ایرانی و علیرضا مختارپور انتشار داد . دارای 152 صفحه   واز طرف نشرات اهل قلم به تاریخ 19 سنبله ، 1384 هـ ش  با قطع رقعی چاپ نموده است .
 
زیرنویسها :
1 – جوزجانی – منهاج سراج ، طبقات ناصری، به اهتمام و تصحیح کاپیتان ویلیم ناسولیس و مولوی خادم حسین و مولوی عبدالحی ، ایشیا تیک سوسایتی بنگال ، کلکته ، 1864 م ، ص 1 – 4 .
2 – جوزجانی – منهاج سراج ، طبقات ناصری ، ج اول، تصحیح، حواشی و تعلیقات از پوهاند عبدالحی حبیبی ، کابل ، 1342 هـ ش ، ص 4 .
3 – میجر هنری جورج راورتی ، ویکی پیدیا .
4 – جوزجانی – منهاج السراج ، طبقات ناصری ، « پنج طبقه » به اهتمام و کوشش محمد عبدالله چغتایی،  کتاب خانه نورس، شاه عالم پرس ، لاهور ، 1952 م ، ص 5 و 6 .
5 – جوزجانی ، ایضا"، چاپ لاهور، ص  ی .
6 – جوزجانی – منهاج سراج ، طبقات ناصری ، ج اول، تصحیح، حواشی و تعلیقات از پوهاند عبدالحی حبیبی ، کابل ، 1342 هـ ش ، ص 1 .
7 – جوزجانی ، ایضا" ، ص مقدمه طبع دوم .
8 – مبیّن – ابوالحسن ، طبقات ناصری یا تاریخ ایران و اسلام ، مجله آیینه ، شماره 21 . 20 حوت 1388 هـ ش . سایت حوزه .
9 – یغما – مجله ، طبقات ناصری ….، ش 195، س 1343 هـ ش، ص 341 .
10 – جوزجانی- منهاج سراج ، طبقات ناصری، بنیادفرهنگی جهانداران غوری، کابل ،1391 هـ ش، ص 25 – 26 .
11 – محمود – استاد شاه محمود، طبقات ناصری به زبان عربی منتشر شد . جام غور، 15 جون 2015 م .