آرشیف

معلم کیست؟
چنانچه معلم یاآموزگار  درهمه جاه ودرهمه زمان ودرهرموقعيت زماني ومكاني درذهن همگي افراد جامعه نقش بسته است كه اساس ويكي ازارکان مستحكم واساسی جامعه ميباشد .جامعه همه خوبي هاوتمدن ها پيشرفته وفرهنگهاي عالي ومورد قبول خودشان رادرگيرو معلم ويا آموزگار ميداند چون خداوند قادروعالم برهمه كايِنات درقرآن كريم فرموده است كه« قل هل يستوي الذين يعلمون والذين لايعلمون» يعني آيابرابراند كسانيكه ميدانند باكسانيكه نميداندعقلاًكه چنين خبري نيست پس جامعه كه فرهنگ عالي ونظام علمي دارد آموزگاران خوب دارد ومعلوم است كه نسبت به جامعه ديگري در سطح بالاتري قراردارد.ماميخواهيم كه توسط تعليم وتربيه ياآموزش وپرورش که همان استعدادهاي خدادادي وغير شناخته شده درازهان وبه خواب رفته  درافراد جامعه را انکشاف داده وخود آگاهي وبینش خودنگري رادرآن بوجود آوريم.
معلم به عنوان یک عامل مهم درپروسۀ تدریس وآموزش  شاگردان نقش خیلی مهمی را بازی می کند که بدون موجودیت اوتدریس مفهوم اصلی خودرا ازدست می دهد.معلم مهمترین عامل ایجاد کننده شرایط مطلوب یادگیری ویاددهی است که بعد از شاگرد دومین عنصر مهم درنظام آموزش وپرورش به حساب میرود. این معلم است که زمینه وشرایط اموزش رابرای شاگردان فراهم می کند.  اگرلفظ معلم را به معنای عام درنظربگیریم وبتاریخ جهان متوجه شویم خواهیم دید که رهنمایی وهدایت بشردرهرزمانی بوسیلۀ معلمین وآموزگاران صورت گرفته است. اشخاص بزرگ ونامور دنیا که درافکار مردمان سرزمین خود تغییری یاتحولی ایجاد کرده وموجب ترقی وتعالی بشرگردیده اند، یا خود معلم بوده اند ویا اینکه برای رسیدن به مقاصد عالی ازمعلمان کمک واستعانت گرفته اند. نقش معلم درپرورش روح ومغز افراد جامعه وکودکان ونوجوانان اهمیت فراوان دارد. هیچ چیز جای شخصیت معلم وطرزرفتار وبرخورد او ودانشی که باید به شاگرد انتقال دهد نمی گیرد. اگر توجه نماییم اساس کار معلم برمبنای کوشش های خستگی ناپذیر ذهنی قرار گرفته است. اگر اشتباه وخطایی درکار معلم سرمیزند این اشتباه وخطایی نیست که تنها به یک نسل محدود گردد بلکه از حدود چندین نسل میگذرد. روی این رسالت عظیم است که تربیت معلم باید به کسانی سپرده شود که جبرزمان ضرورت های جامعۀ خودرا درک کرده باشد.امروز تمام ملل دنیای متمدن معتقد اند که پیشرفت هر کشور مربوط ومنوط به معلمان لایق، متعهد ومسلکی است. همچنان حفظ تمدن وآثارعلمی وادبی وامید به ترقی آینده وابسته به تعلیم وتربیت صحیح است وتعلیم وتربیت صحیح را نمی توان بدون آموزگار لایق ومسلکی بدست آورد واز همین سبب است که کشورهای مترقی ومتمدن دراین باره توجه عمیق نموده میکوشند تا به هروسیله ممکنۀ معلمین لایق مسلکی تربیه نمایند تابتوانند ازفیض آنها مستفید گردیده آفراد وجوانان کشور را به سوی ترقی سوق وازبدبختی نجات دهند. چنانچه دراین مورد میتوان ازاشخاص مانند سقراط، افلاطون، پستالوزی، روسو، ابن سینا، انشتاین، جان دیوی وغیره نام برد که هریک ازآنها باراه وروش خاص همچون معلمان ورزیده درراه تعالی وترقی بشر خدمتی کرده اند.

ویژگهای شخصیتی معلم و نقش آن در آموزش :

  اولین ویژگی که برای یک معلم می توان درنظرگرفت، فضایل اخلاقی وویژگهای شخصیتی والا میباشد. ازآنجایکه داروندارفکری، معنوی وشخصیتی افراد یک جامعه درگرونحوه تعلیم ومربیان آن جامعه است. لازم به نظرمی رسد که شخصیت معلم دارای یک سلسله خصوصیات وویژگی های پسندیده باشد. زیرا ویژکی ها وصفات شخصیتی معلم نقش بسزای درشکل گیری شخصیت آینده اطفال بازی میکند وطفل رفتارهای معلم خودرا به عنوان الگو وسرمشق هویت اجتماعی خویش قرارمیدهد. شاگردان به شکل پیوسته ومداوم نسبت به نگراشها، ارزشها و شخصیت های معلمان خویش واکنش نشان میدهد تقلید ازمعلم، یکی ازروشهای معمول دریادگیری شاگردان دوره ابتدایی به شمارمیرود ومعلم میتواند الگوی پرقدرتی برای شاگردان به حساب آید. یکی ازجنبه های مهم یادگیری ازطریق تقلید آن است که رفتار میتواند به آسانی ازطریق مشاهده کسب شود، لذا شاگردان بطورثابت درحال جذب وکسب اظهارات، حالت ها و نگرشهای معلمان خود از نقطه نظرروش صنفی هستند واین کاربدون اینکه معلم رجوع خاصی به این نوع رفتارها داشته باشد انجام میگیرد. درمواردیکه معلم باطعنه و کنایه ویا استهزا به اشتباهات شاگردان جواب بدهد احتمال اینکه شاگردان نیزچنین عکس العمل هائی نسبت به همدیگرنشان دهند افزایش خواهد یافت .
باید توجه داشت که هرنوع رفتاری درهرزمانی می تواند بشکل یک الگوعمل کند. ازاین جهت شاگردان رفتارهای مثبت ومنفی، هردو را ازمعلمان خود خواهند آموخت. اگرشخصیت معلم دارای صفات انسانی ازقبیل محبت،دوستی،اخلاص، راستی، همکاری، صداقت، بردباری ،اخلاق، تعهدوایمان باشد طبعیتآً تقلید چنین و یژگیها، سلامت روانی طفل را تضمین میکند ولی اگرشخصیت معلم د چاراختلال و نابسامانیها باشد یعنی رفتارهای خلاف معیارهای فرهنگی واجتماعی ازاوسربزند یا فاقدصفات انسانی باشد پس طفل ازمعلم خود حاصلی جزء رفتارها واختلالات نابه هنجارو ناسازگارنخواهد داشت. واضح است که اطفال دوره ابتدایی مکتب میتواند ناسازگاریها را ازمعلمان ناسازگاروسازگاریها را ازمعلمان سازگارتقلید خواهد کرد. پس درپروسه تدریس وآموزش، تنها تجارب ودیدگاه های علمی معلم نیست که مؤثرواقع شود، بلکه کل شخصیت اوست که درایجاد شرایط یادگیری، تغییروتحول شاگردان تاثیرمیگزارد . بناءً برشمردن ویژگی های معلم کار چندان آسانی نیست زیراجوامع مختلف با فلسفه ها ودیدگاهای مختلف، انتظارات متفاوتی ازمعلم دارند، ولی میتوان دراینجا کم و بیش به برخی ازویژگی ها وخصوصیات برجسته و ضروری شخصیت معلم اشاره کرد :

1.    سلامت جسمی وروانی :

سلامت وعدم سلامت انسان شامل وضع جسمی وروحی وی می گردد . درابتدا سلامت جسمی برای هرانسان واغلب برای معلمین یک ضرورت خیلی اساسی و مهم برای انجام موفقانه وظایفش به حساب می آید. چنانچه گفته اند " عقل سلیم دربدن سالم است ". لذا بدون صحت کامل معلم نمی تواند بصورت بهترتدرس نماید تا شاگردان آموزش خوب به گیرند ودرپهلوی سلامت جسمی، سلامت روانی هم مانند سلامت جسمی بالای کارمعلم تاثیرگزاراست .
((سلامت روانی: عبارت است ازنظم عملکرد، کنترل عکس العمل، استقامت در برابرحوادث، قبول شرایط وموقعیت ها، حفظ تعادل موقعیت ازنظرسن و موقعیت های اجتماعی،تعادل جریان های عقلی، هیجانی، رفتارهای کلامی وغیرکلامی ،تسلط برهیجانها، کنترل هیجان های خشونت بار، قدرت اراده وتصمیم گیری های متفکرانه ، قابلیت عاطفی و غیره )) .⁵
هرچند انسان ازسلامت جسمی وروانی بیشتر برخوردار باشد توانایی فعالیت های روانی اش بهتر ،سالم تروسازگارترمی باشد. به این معنی که شخص ازنظر روانی وقتی سالم گفته میشود که فعالیت های ذهنی وی بدون مانع باشد و برعکس به همان اندازه بیماراست که راه عملکرد های ذهنی اش بوسیله موانع مسدود شده باشد . پس درحقیقت ازآنجایکه سروکارمعلم با اطفال است باید  ازحیث جسم سالم و دارای روح قوی و بشاش باشد. چه اگرمعلمی سلامت جسمی وتعادل روانی نداشته باشد درهنگام تدریس زودخسته شده درس مورد نظررا به وجه احسن به شاگردان خود ارایه کرده نمیتواند. معلم سالم وصحتمند علاوه برآنکه میتواند درتمام فعالیتهای صنفی شاگردان سهیم گردد ودارای روحیه بشاش ومتعادل بوده و بخصوص وضع ضاهری او نشان دهنده مسرت وهمکاری میباشد. سلامت جسمی وتعادل روانی از ویژگی های مهم هر معلم است. کسی که شغل معلمی را برعهده دارد باید از نظرجسمی وروانی متعادل باشد . داشتن بیماری های روانی وعصبی ازقبیل فشار، افسردگی،عقده های روانی ،حقارت ،عصبانیت وبی عاطفه بودن معلم فوق العاده بالای روحیه شاگردان تاثرات منفی بجاگذاشته و پروسه آموزش را خدشه دارمیسازد. دیگراینکه چون جامعه معلم رانماینده خود درانتقال دانشها واعتقادات انسانی واجتماعی میداند وانتظارات مردم از معلم نسبت به دیگران بیشتراست ومعلم سرمشق والگوی فرزندان جامعه بخصوص برای اطفال ونو جوانان نمونه برازنده انسانیت وعضوشایسته درجامعه میباشد .

2.    سلامتی فکری :

داشتن قدرت تفکروتعقل، برخورداری ازتفکرمنطقی واستدلال ، قدرت درک مفاهیم وموضوعات، قدرت قضاوت واستنتاج، جهان بنی وایدیولوژی روشن ونظایرآن، ازویژگی های مهم دیگری معلم به شمارمیرود وهرمعلم موفق ومسلکی باید ازاین سجایای مهم برخوردارباشد .

3.    اعتقاد وایمان به خداوند "ج"و احترام به ارزشهای دینی و کرامت انسانی :

انسان برای پرواز بسوی کمال ،به دوبال "علم وایمان " نیازدارد و معلم که جاده کمال را به شاگردانش مینمایاند ،بیش ازدیگران نیازمند این دوگوهر است . معلمی که به خدواند "ج" ایمان ندارد ،تنهااگاهی های خودرا به شاگردانش منتقل میکند و شاگردان از دانشها در امور دنیایی خود استفاده میکند، ولی اثری در کمال انسانی انها نخواهد داشت چرا که دانشمندان حقیقی خداپرست وباایمان بوده اند . چنین نیست که هرکس قوت حافظ وانبار کردن وتحویل دادن اصطلاحات علمی وادبی را بدست اورده وانها را به کسی انتقال داد . معلم است که مقام معنوی و شایستگی روحانی را به خویش اختصاص داده است ، دانش اکتسابی اگر با ایمان ،رفتار درست و صادقانه نباشد نه تنها سرچشمه هدایت ورشد نخواهد بود بلکه مایه ضلالت وگمراهی است . علمی که مقصودش تحصیل امور دینوی ، ریاست طلبی وبالانشینی های کاذب و جاه طلبی بر مردمان جامعه باشد در واقع علم نیست بلکه جهالتی است د رپوسستین علم ودارنده اش جاهل عالم نماست . علم حقیقی باید مایه صفای روح وروشنایی با طن باشد ، خیرو برکت ، صلاح ونیکی به همراه داشته، نفاق، بخل وحسد رانابود سازد وصاحبش را عاری از هرگونه خود ستائی وتکبر نماید. معلم باید دانشی رافرابیگرد و به شاگردانش بیاموزاند که مایه اخلاق تزکیه نفس ،اعتقاد واحترام به ارزشهای دینی و کرامت انسانی گردد تاشایسته این مسلک مقدس معلمی را داشته باشد و جاه دارد که معلمان راستین وخداپرست وباایمان به این شغل شریف معلمی علاقمند بوده و خداوند عالم را سپاس گزارمی باشند .
پس هرمعلم با ایمان و معتقد به خداوند "ج" به ارزشهای دینی و کرامت انسانی سخت پابند بوده ودرراه رسیدن به اهداف ،حصول رضای خداوند را در نظر بگیرد تا بتواند شاگردان با ایمان ، متعهد ، معتقد وانسان دوست تربیه نماید .

4.  شخصیت رشد یافته و مودب ، پابندی عمیق به اصول اخلاقی ، صدافت، جمیت در رفتار و گفتار وهماهنگی میان حرف وعمل :

معلمی دارای شخصیت عالی ، پسندیده ،با اخلاق ومحبت میتواند حس دوستی و برادری را دربین شاگردان استوار و برقرارسازد و هرگاه ازطرف شاگردان پیشنهاد ویاانتقاد معقولی درامور تربیتی واصلاح تدریس وی تقدیم گردد انرا بابسیار محبت و صمیمیت گوش نموده ودرصورت حقیقت قبول و درغیران با دلایل قانع کننده انانرا  قانع میسازد که البته چنین رفتار و کردار وی شاگردان را متوجه ساخته ازپشنهادات غیر معقول  وغیرمنطقی جلوگیری خواهند کرد.
تقوی،عفت وپاکدامنی لازمه هرانسان نیکوسرشت بوده خصوصا برای معلمان عنصرعمده و ضروری محسوب می گردد زیرا یک معلم پسندیده و بااخلاق حتما باید مهربان ،پرحوصله ،باانضباط ویادارای تمام خصایل انسانی حمیده باشد ، انچه میگوید به آن عمل میکند ، رفتار وی باشاگردانش طوری صمیمی وهریک انهارا بدون تبعیض یکسان دوست داشته باشد تا با این رویه خویش شاگردان را وادار به سهم فعال در پروسه اموزش نماید .
معلمی که خوش خلقی و مهربانی را روش خود قرار مید هد شاگردان را بسوی خود جذب مینماید، درسش شرین ودرحضوراو شاگردان احساس ارامش وامنیت روانی می کنند و چنین همدلی وصمیمیت از یکطرف بازدهی آموزشی را بالا میبرد واز طرف دیگربالای شاگردان اثرات خوبی بجاگذاشته و انان را به خلق وخوی انسانی علاقمند می سازد.  برعکس معلم سخت گیرخصوصاً دردوره ابتدایی باروش د یکتاتورانه خود که شاگردان در حضور اوحق نفس کشیدن راهم ندارد ،روحیه و جرئت اخلاقی شاگردان را سلب نموده و محیط صنف را به یک محیط خشونت بار وعقده مند تبدیل کرده و اعتماد به نفس و سلامتی روانی شاگردان را د چارمخاطره می اندازد و شاگردان نسبت به درس اورغبت وعلاقه مندی نشان نمی هند وحتی ازمکتب گریزان می شوند و احتمال دارد ترک تحصیل ومکتب نماید. درصورتیکه به قول شاعر :

درس معلم گربود زمزمه محبتی
جمعه به مکتب آوردطفل گریزپای را

اگر معلم با اخلاق وصفای باطن و بامحبت به امر تعلیم و تر بیت روی اورد در انصورت است که تدریس و تعلیماتش بالای متعلمین تاثرات عمیق بجامی گزارد . معلمی که بااین خصلت آراسته باشد درنظرشاگردان باوقار جلوه میکند و محبوبیت او هر روز افزایش می یابد .