آرشیف

پس منظر:
تخریب خاک از حدود 7000 سال قبل که سبب سقوط تمدن های بزرگ شده است ، اما انسان در گذشته از پدیده تخریب اطلاعی نداشت ، بعد ها در کتاب تورات به خشک شدن نهرها ووقوع قحطی اشاره شده است.وتعداد از یونانیان قدیم در نوشته های خود مطالبی در مورد تخریب زمین بیان کرده اند .مثلاً : افلاطون اظهار میداردکه جاری شدن سیل وتخریب به علت از بین رفتن پوشش نباتی است ، یکتعداد بررسی های انجام داده اند . اولین تحقیقات علمی در زمینه تخریب خاک در بین سالهای (1877-1895) توسط Wollny دانشمند برجسته آلمانی انجام شد .بعضی از دانشمندان اثر پوشش نباتی را در جلو گیری از بر خورد باران باخاک بررسی نمودند وبه این نتیجه رسیدند که تاثیر عمده پوشش نباتی خاک مربوط به خاصیت حفاظتی آن در برابر بر خورد قطرات باران است . همچنان عالم دیگری به نام Ellison در سال 1944) ) نیز درین زمینه مطالعه نمود . او برای اولین بار متوجه شد که عامل اصلی تخریب ضربه قطرات باران به خاک است . بنا بر این نتائج مطالعه این دانشمند نشان داد که تخریب آبی تنها د راثر آبدوی نیست بلکه به ویژه در اثر ضربه قطرات باران به خاک سخت می باشد .
تخریب خاک: پدیده تخریب خاک و آثارسوء آن شاید در کوتاه مدت چندان چشمگیر و قابل ملاحظه نباشد ولی در مدت طولانی محسوس و قابل ملاحظه خواهد بود .زیرا تخریب معمولاً کاهش محصول را درپی دارد برای جلوگیری ازآثار سوء و ناگوارآن یعنی کاهش محصول باید از زمین های زراعتی طور استفاده نمود که درآن تخریب بوجود نیاید ، بهر حال تخریب پدیده ای است که دائمی و همیشه خواهد بود، ولی در صورتیکه میزان آن کمتر از میزان خاک یا برابر آنست که خصوصیا ت خاک مانند بافت ،عمق و حاصلخیزی آن در طول زمان ثابت بماند 

انواع تخریب خاک:
تخریب آبی : 
عاملیکه بیش از همه بر روی تخریب آبی تاثیر میگذارد حد اوسط سالیانه بارندگی است .مسلم است که در مناطق کم باران تخریب ایجاد شده بوسیله باران کم است زیرا علاوه بر کم بودن مقدار کل باران قسمت اعظم همین مقدار کم باران نیز درموقع باریدن بوسیله نباتات تشنه این مناطق جذب شده و روان آب چندان ایجاد نمی شود. در نهایت در بارندگی های بیش از 1000 mm در سال نیز تخریب خاک کم است ، زیرا این مقدار بارندگی معمولاً باعث پیدایش پوشش جنگلی متراکم شده و این پوشش خاکرا درمقابل تخریب محافظت می نماید .

تخریب خاک توسط آب درتصویر فوق نشان داده شده است. 
 

عوامل مؤثر در فرسایش آبی:
برای کنترول تخریب آبی باید ابتداء باشناخت از عوامل مؤثردرآن راه حل مناسبی ارائه کرد.باید در نظر داشت که اساساً نمی توان عامل مشخص و معین را به عنوان عامل اصلی تخریب آبی در یک منطقه معرفی نمود ، بلکه شرایط تخریب موجود در منطقه را باید معلول باثیرات متقابل مجموعه عوامل مؤثردر ایجاد تخریب دانست . عوامل مؤثر در تخریب آبی عبارت اند ازعوامل اقلیمی ،فرسایش پذیری خاک ،شیب زمین ، پوشش نباتی و مدیریت.
عوامل اقلیمی در بین عوامل اقلیمی باران ،برف،یخبندان،دما وبادمی توانداز عوامل مؤثردرظهورتخریب آبی خاک باشد.
نقش باران در تخریب خاک :تخریب آبی شامل دوپدیده کاملاًمتفاوت است .درمرحله اول ذرات خاگ سطحی دراثربرخورد قطرات باران به سطح خاک متلاشی می شود و در مرحله دوم روان آب سطحی حاصل از باران این ذرات متلاشی شده را خود حمل می کند. 
مهم ترین خصوصیات باران که درفرسایش وحفاظت خاک اهمیت دارد عبارت اند از:مقدار باران ،مدت بارندگی، شدت بارندگی، اندازه قطرات باران توزیع اندازه قطرات باران وسرعت زمانی باران.
مقدار باران: مقدارباران معمولا برحسب cm و mmبیان میشود ومقدارباران را میتوان به وسیله باران سنج ها تعین نمود.
اثرلغزش خاک در تخریب آن: لغزش خاک صورت خاصی از فرسایش یا تخریب خاک است. در این حالت یک توده بزرگ خاک می لغزد و سرازیر می شود در حالیکه در مورد تخریب فقط حرکت ذرات خاک در بین بوده است. لغزش خاک ناشی از آنست که قسمتی از خاک مخزن آب میشود ،اگر خاک در زمین هموارباشد لغزش صورت نمیگیرد واما اگر خاک دردامنه شیبدار واقع باشد به قسمت پایین دست لغزش پیدا میکند و بیشتر لغزش خاک درجاهایی صورت می گیرد خاک بروی قرارگاهی از تخته سنگی یا خاک غیرقابل نفوذ که سطح آن موازی به سطح زمین است واقع است باین ترتیب آب به قسمتهای زیرین نفوذ نمیکند وخاک سرشاراز آب به پوست سمت پایین می لغزد دردامنه های عریان از خود بجای میگذارد.

اثر لغزش خاک درتخریب آن درشکل فوق نشان داده شده است.

اثر برف باران در تخریب خاک :در مناطق سردسیر قسمتی ازبارش به صورت منجمد بزمین میرسد ویا بعد از رسیدن بزمین منجمد می شود.یکی ازاثرات مفید برف آنست که همچو پوشش خاک را می پوشاند و ما نع یخ بستن قسمت های زیرین خو دمیشود. ازآنجائیکه پوشش برف موجب جلوگیری یا تآخیر درانجماد خاک زیر خود است، درنتیجه آب به آرامی درخاک فرو میرود و باذوب برف درسطح خاک آب حاصل به تدریج درخاک یخ نبسته نفوذ میکند .روی همرفته منافع برف برزیانهای آن فزونی دارد.(4)

نقصی که از آمدن برف برروی زمین درخاک وارد میاید اینست که :زمانیکه برف درزمین فرود می آید ،در اثر ذوب شدن برف آب دوی ایجاد می شود که می تواند تخریب ایجاد کند . با وجود اینکه این تخریب دربرخی از مناطق مهم ترین نوع تخریب است ،ولی قابل مقایسه با فرسایش حاصل از ضربات قطرات باران نه میباشد.این نوع تخریب در صورت شدید خوا هد بود که مقدار زیاد برف بروی زمین متراکم شده ،به طور ناگهانی ذوب شود.(6).
شدت بارند گی در تخریب خاک :شدت بارندگی عامل مهم است که در فرسایش یا تخریب خاک دخالت مؤثر دارد . شدت بارندگی به دو صورت در تشدید تخریب خاک مؤثر واقع می شود ،اولاً وقتیکه شدت به حد زیا د میرسد خاک قدرت جذب آ برا نداشته وبا ا لنتیجه نزولات باران به صورت هر زه آب (بدون استفاده ) حرکت می کند ،ثانیآ هرچندشدت بیشتر باشد قطر ،قطره بیشتروانرژی آن نیز بیشتر خواهد بود.

تخریب خاک به وسیله سیلابها :
درین نوع تخریب ،بارانهای معمولی فرو رفتگی ها ،مخازن آب ،ودریاچه ها را پرکرده وخاک را اشباع می کند .اگر به دنبال آن باران ها ی شدید ریزش نماید تقریبآ تمامی آب جاری شده وسرانجام از دره هاوکوها به سمت پائین دست حرکت می کند ، درین نوع تخریب آب قدرت تخریبی زیادی دارد ومعمولاً مواد درشت رادر قسمت های فوقانی ومواد کوچک را به ترتیب ابعاد شان در قسمت ها ی پا ئین قرار میدهد .در اثر این نوع تخریب درختا ن موجود در رود خانه هارا تغیر شکل داده وگا هی ممکن است شکسته شوند ،حتی ممکن است بعضی اوقات درختان در اثر طغیان در زیر خاک مدفون شده وسپس درختان جوانی از ساقه آنها رشد کنند .
خسارات ناشی از تخریب خاک به وسیله آب :خسارات واختلات ناشی از تخریب خاک به وسیله آب به طور زیر ظاهر میشود :1- تخریب وانتشارات خاکدانه ها وهدر رفتن مواد نگهدارنده وچسپنده آنها در اثر بارندگی ها ی شدید با تکرار متناوب .2- تخریب درونی خاکها در اثر آب شوی اجزاءو ا نتقا ل ذرات خیلی کوچک (به خصوص رسها ) به درون شگافها وروزنه ها وازبین رفتن تدریجی ساختمان مطلوب خاکها .3- کاهش گنجایش نفوذآب وهوا در اثر اتساع (فراخ شدن ) ذرات وپر شدن منافذ خاک .4- هدر رفتن قشر های فوقانی خاک که دارای قدرت حاصل خیزی فوق العاده هستند .با اختلال درکیفیت قشر فوقانی خاکها قابلیت پذیرش عملیات ماشینی وانسانی نیز کم شده وبا لاخره رشد ونموی ریشه در خاک کاهش می یابد.5- آب شوی ترکیبات با ارزش خاک از قبیل( Humus) نایتروجن ،فاسفورس وکتیون های غذای قابل حل وهم چنین هدر رفتن بذرودانه نباتی .6- کاهش کلی در قدرت تولید محصول خاکها .7- پر شدن دریاها ،سدها ، مخازن وکانال های آب یاری وآب رسانی 8- ایجاد اختلال درزندگی وحوش وگذر گاهای مخصوص محیط زیست .9- هدر رفتن آب ضمن تخریب ، به علت کاهش نفوذ وکاهش کیفیت آب از نظر کیمیاوی و فزیکی .(1)

فرسایش بادی ((wind erosion :
هرجاکه خاک سست ،حاوی ذرات خورد وخشک است ،سطح خاک صاف یا بایر است وباد شدید است میتوان انتظار تخریب خاک را داشت .ودر واقع حاکمیت اقلیم خشک ونیمه خشک ، فقدان پوشش نباتی وپوشش حفاظتی مناسب برای خاک ،کاهش مواد عضوی وتخریب ساختمان خاک وبا لاخره حضور فعال باد از عوامل اصلی پیدایش این نوع تخریب خاک است . با توجه بانچه که گفتیم در مناطقیکه خاک فشرده ،مرطوب ودارا ی خاکدانه های پایدار و کلوخ های بانداز ه کافی بزرگ که در مقابل نیروی باد مقاومت کنند ، سطح خاک از پوشش نباتی یا بقایای نباتی پوشیده است ، سرعت باد در نزدیکی سطح زمین تا اندازه کافی کا هش یا فته است تخریب بادی ممکن است کم بوده ویاا صلا وجود نداشته باشد . باد مانند باران از نیروی تخریبی جالب توجهی برخوردار بوده ومی تواند ذرات خا کرا با خود انتقال دهد . باد ذرات خاک وشن را با در نظر داشت ابعاد آن از سه طریق کاملا متمایز جا بجا می کند ، ذرات بسیار کوچک معمولا به حالت تعلیق در آمده ودر نتیجه تا حصول آرامش هوا ،همچنان انتقال می یابد . ذرات درشت نیز بروی سطح خاک کشیده شده وجا بجای آنها آسان می گردد . ذرات که قطر آنها بین mm(0.5-5 ) است ازطریق جهش های (Saltation) پیاپی انتقال یافته وبخش عمده تخریب بادی را شامل می شود .(2)

 

اثرباد درتخریب خاک درشکل فوق نشان داده شده است

خسارات ناشی از تخریب خاک بوسیله باد: تخریب خاک بوسیله باد به طرق مختلف موجب وخسارت های شدید واختلال در نظام تولیدی واقتصادی انسان میگردد که به صورت خلاصه به اهم آنها اشاره می شود :1- اجزای خورد وبا ارزش خاک مخصوصآً (Humus) ورس ازسطح خاک برداشته شده وپس از طی مسافت های زیاد در خارج از منطقه اصلی خود بجای گذاشته می شود . دراین هدر رفتگی ذرات ، گاهی نیز مواد غذای مهم خاک ازقبیل فاسفورس ،نا یتروجن وپتاشیم خسارت می بیند .2- کم شدن عمق اصلی در اثر انتقال ذرات به طوریکه گاهی ممکن است فقط ذرات درشت وغیر حاصل خیز وسنگریزه ها باقی بماند .3- ذرات جامد در حال حرکت ، بعد از برخورد با اعضای حساس و جوان نبات مخصوصا ً ساقه ها وبرگ های جوان آنهارا زخمی وگاهی سوراخ می کند .4- با تبخیر شدید آب هنگام وزش بادهای گرم ،اعمال حیاتی نباتات به خصوص فتو سنتز دچار اختلال شده وخاک نیز پس از تبخیر شدید ،قابلیت نفوذ خودرا نسبت به آب و هوا ازدست می دهند .5- ساختمانهای نشیمن مردم ،راه ها واراضی زراعتی در اثر وزش بادهای شدید ،گردوخاک وشن آسیب می بینند .
انواع فرسایش بادی: پنج نوع مختلف فرسایش بادی را میتوان مشخص کرد که بین بعضی از آنها فصول مشترک وجود دارد ودر غالب موارد تعدادی از آنها همزمان باهم به وقوع می پیوندد .نوع اول که دیتروژن Detrusion )) نامیده می شود همان سائیده شدن صخره ها وتپه های خاکی به وسیله ذرات معلق در باد است . تراشید ه شدن صخره ها ی بزرگ به اشکال عجیب وغریب که اغلب در صحرا ها مشاهده میشود به وسیله همین پدیده صورت گرفته است . مشابه همین عمل در نزدیکی های سطح زمین به وسیله ذرات درشت جهنده نیز صورت می گیرد که به آن سایش (Abrasion )اطلاق میشود .سه نوع دیگر تخریب بادی مربوط هستند به طرق مختلفی که مواد حمل میشوند . حمل مواد بسیار کوچک به صورت معلق در هوا صور ت میگیرد و تعلیق Efflation)) نامیده میشود ،ذرات درشت با غلطیدن Extrusion)) وذرات به اندازه متوسط در جهت باد به طریق جهشی Saltation)) حرکت می کند . مقدار خاکی که به وسیله باد حرکت می کند به سه عامل چون سرعت باد ، رطوبت خاک ،وماهیت سطح خاک بستگی دارد . بسیاری از خاک ها در معرض وزش بادقرار نه می گیرد . آزمایش نشان داده است که باد ها به سرعت 29kg/hou میتواند در هر ساعت حدود 105 تن ازخاک را در یک هکتار جا به جا می کند . این رقم د ر مورد بادهای به سرعت 140kg/hou حدود 150تن درساعت می باشد .(2)
نقش ویژگی های خاک در تخریب بادی: مقدار تخریب بادی درخاکهای مختلف متفاوت است. ویژگی های خاک برسهولت جابجای ذرات آن بوسیله باد تاثیر میگذارد.مهمترین ویژهگیهای خاک که درتخریب پذیری آن مؤثراند عبارت انداز:بافت خاک ،چسپندگی ذرات خاک ،ساختمان خاک که درفرسایش یا تخریب پذیری آن دخالت دارد ،مواد عضوی خاک ،رطوبت خاک وشکل ذرات خاک.
1- بافت خاک: به طور کلی دریک زمین صاف ولخت وبا خاک تخریب پذیر هر چه مقدار کلوخهای مقاوم به تخریب بیشتر باشدمیزان تخریب خاک کمترخواهد بود.
2- چسبندگی ذرات خاک: یکی دیگر از خصوصیات خاک که درمیزان تخریب بادی مؤثر است چسبندگی ذرات آن میباشد. هرچه چسبندگی ذرات خاک بیشتر باشد خاک درمقابل تخریب بادی مقاوم تر است .دررابطه با تخریب خاک توسط باد اهمیت رس ،مواد عضوی وسایر عوامل سست کننده کاملاً روشن میباشد خاکهای شنی که فاقد این عوامل سمنت کننده هستند بآسانی تخریب میپذیرند ،درخاکهائیکه رس آنها کم ومیزان ذرات کوچک وسیلت آنها فراوان باشد خاکدانه به طور ضعیف تشکیل میشود . اگر این خاکها درمعرض بادهایی با سرعت بیشتراز (20km/ho) قرار گیرند ذرات آنها به سهولت جدا شده وحمل میگردند.
3- ساختمان خاک:خاکهای بدون ساختمان به علت عدم چسبندگی مستعد تخریب بادی میباشد ،درحالیکه خاکهائیکه ساختمان دانه ای مناسبی دارند مقاوم به تخریب بادی هستند حتی اگرمواد تشکیل دهنده آن ذرات کوچک مستعد تخریب بادی باشند.
4- مواد عضوی خاک: مواد عضوی خاک درمیزان تخریب بادی مؤثر است.اگر مواد عضوی خاک ازبین برود خاکدانه ها شکسته شده وبه ذرات کوچک تری تبدیل می شوند که به سهولت به وسیله باد منتقل میگردند. البته باید درنظر داشت که خاکها به علت سبکی ،حساس به تخریب بادی هستند. مواد عضوی به نحوه دیگری نیز مؤثر است باین ترتیب که رطوبت زیادی رادرخود جذب کرده ورطوبت خاکرا بالا میبرد.
5- رطوبت خاک: رطوبت خاک مهمترین عامل است که در تخریب بادی تاثیر دارد . خاکها وقتی به تخریب بادی حساسند که خشک باشد . باد ذرات خشک را به آسانی منتقل می نماید . خاکیکه سطح آن رطوبت کافی داشته باشد منتقل نخواهد شد زیرا ذرات ودانه های مرطوب خا ک در اثر نیروی کوهزیون ناشی از پوسته آب بین ذرات تقریبا پایدار هستند . به عبارت دیگر نیروی کوهزیون با رطوبت خاک نسبت مستقیم دارد . بنا برین ذرات خاک در وقت مرطوب بودن بیک دیگر می چسپند . بنا برین خاکهائیکه اجازه دهند که سطح آنها مرطوب بماند منتقل نخواهد شد .
6- شکل ذرات خاک: شکل ذرات خاک در نحوه جا بجای آنها تاثیر دار د . هر چه تعداد سطوح نا منظم ذرات ودر نتیجه سطح آنها بیشتر باشد جابجای آنها به همان نسبت آسانتر خواهد بود . بنا برین ذرات با سطوح نا منظم نسبت به کر وی آسانتر حمل میشوند ، زیرا ذرات کروی به علت شکل آئرودینامیکی Aerodynamic)) دیر تر به حالت تعلیق در می آیند .

نقش پوشش نباتی در تخریب بادی:
باد درمناطق خشک بدلیل خشکی زمین وپراگنده بودن پوشش نباتی موثر تر از محیط های مرطوب عمل مینماید .هرچند که مناطق خشک وبیابا نی الزاما ً دارای پوشش نباتی محدود ویا بدون پوشش نباتی میبا شد ولی بیشترین تراکم پوشش نباتی در مناطق خشک وبیابانی به روی اراضی که بافت درشت وبارندگی مؤثر قابل توجهی دارند دیده می شوند . وجود پوشش نباتی درین مناطق ، آنهارا در مقابل تخریب محفوظ نگه می دارد . از آنجائیکه نباتات نسبت به رطوبت پایدار تر ومقاوم تر است ، لذا نباتات نقش مؤثر در تنظیم حرکت مواد به وسیله باد ایفا می نمایند . در زمینی که دارای پوشش نباتی خوب است تقریباًتخریب وجود ندارند .
Marshall) ) در سال 1971)) وWasson and nanninga در سال 1986)) در مطالعات آزمایشگاهی وصحرائی خود در یافتند که ارتفاع ، شکل وتراکم پوشش نباتی در میزان تخریب باد ی تاثیر دارند . پوشش نباتی به روش های مختلفی در تخریب بادی مؤثر است :
a– پوشش نباتی مانع بر خورد مستقیم باد با سطح خاک برهنه می گردد .b- پوشش نباتی تبخیر سطحی را کاهش میدهد ودر نتیجه رطوبت خاک زیاد تر شده ودر مقابل تخریب بادی مقاومت می نماید .
c- پوشش نباتی جلوی حرکت ذرات منتقله به وسیله باد را گرفته ودر پوشت خود نگه میدارد .
d- پس از برداشت محصو ل سرعت باد افزایش می یابد وباعث تغیرات زیادی در میکرو کلایمت های سطح خاک می شود . پوشش نباتی مانع تغیرات میکرو کلایمت ها در سطح خاک می شود وبر علاوه باعث کاهش میزان تشعشع ورودی وخروجی از سطح زمین میگردد.مهمترین نقش پوشش نباتی در کاهش تخریب بادی ایجاد ناهمواری است که بدین وسیله سرعت باد را در نز دیکی سطح خاک کاهش میدهد ، مؤثرترین شکل نبات ازین نظر حالت ایستاده آن است ، علوفه کوتاه نقش کمی ازین نظر دارد .
به طور کلی تخریب بادی درمناطقی ایجاد خواهد شد که :1 – خاک سست وخشک بوده واز ذرات مجزا ازهم تشکیل شده باشد (بدون ساختمان)2- خاک عاری ازپوشش نباتی بوده ویا پوشش پراکنده داشته باشد ومواد کوچک نیز درسطح خاک وجود داشته باشد.3- منطقه وسیع عاری از پستی وبلندی وسرعت باد به اندازه کافی زیاد باشد(تخریب بادی غالباً دردشت های وسیع فعال است.)

نتایج حاصل از تخریب خاک:
تخمین خسارات اقتصادی ودرنتیجه خسارات اجتماعی حاصل از تخریب بسیارمشکل است که برای تشکیل (30-40 cm) خاک زراعتی زمان بسیار زیادی لازم است درحالیکه برای از بین رفتن آن زمان کوتاهی کافی میباشد.تخریب به روشهای مختلفی خسارات وارد مینماید که عبارت انداز:
1- ازبین رفتن خاک: طبق تخمین سازمان خواربار جهانی هرسال بیش از(75) ملیارد تن خاک ازسطح کره زمین تخریب می یابد که حدود (500) تن درکیلومتر مربع میباشد. این 75ملیارد تن خاک فرسوده وتخریب شده معادل ازبین رفتن خاکی به عمق 25cm از 20 ملیون هکتار میباشد. 
نتایج حاصل از تخریب خاک کاهش میزان تولید است .کاهش میزان تولید معمولاً به دلیل کاهش سطح زیر کشت وکاهش حاصلخیزی خاک میباشد.
2- کاهش سطح زیر کشت: دراثر تخریب سطح زیر کشت کاهش می یابد ودرنتیجه ازمیزان تولید کاشته میشود برای نمونه میتوان اثر تخریب کناره ای وخندقی را درکاهش تولید بیان نمود.
دراثر تخریب کناره ای اراضی قابل کشت اطراف رود خانه یا کاملاً ازبین میرود ویا بقدر شدید تخریب می یابد که دیگر قابل استفاده برای امور زراعتی نمیباشد . دراثر تخریب خندقی شدید سطح مزرعه به قطعاتی تقسیم میشود ودرنتیجه عملیات کشت وزرع را با مشکل مواجه میسازد وگاهی نیز انجام عملیات کشت وزرع امکان پذیر نمیباشد.
3- کاهش حاصلخیزی خاک :
دراثر تخریب مواد غذایی مورد نیاز گیاه ازبین رفته وحاصلخیزی کاهش می یابد ودرنتیجه ازمیزان تولید کاسته میشود باید درنظر داشت که کاهش حاصلخیزی خاک دراثر تخریب نه تنها میزان تولید را پایان می آورد بلکه کیفیت محصول تولید شده رانیز کاهش میدهد .
4- ازبین رفتن آب :
یکی دیگر ازخسارات که ازتخریب خاک ناشی میشود ازبین رفتن آب است زیرا دریک خاک تخریب شده به علت کاهش سرعت نفوذ ،میزان آبدوی افزایش یافته وآب به هدرمیرود . از دست رفتن آب دراثر کاهش نفوذ پذیری ازنظر اقتصادی اهمیت زیادی دار
5- رسوبگذاری:
یکی دیگرازنتایج حاصل ازتخریب رسوبگذاری است .رسوبگذاری وقت صورت میگیرد که مقدار مواد منتقله به وسیله جریان بیش ازتوان حمل آب باشد که دراین صورت مازاد آن درسطح خاک نهشته میشود.به عبارت دیگر اگرتوان حمل آب به دلیل کاهش سرعت به حدکمتر ازسرعت ته نشینی مواد برسد مواد حمل شده رسوب میکند مواد رسوب یافته به وسیله جریان اب معمولاً به وسیله اندازه ذرات جدا میشوند . مواد سنگین تر که قابلیت انتقال کمتری دارند درابتدا رسوب میکند درصورتیکه مواد سبکتر که قابلیت انتقال بیشتری میدارند درقسمت پائین ترجریان رسوب میکند رسوبات جمع شده درپائین شیب ها غالباً شامل مواد درشت تر وسنگینتر است که درنتیجه کاهش سرعت آب درپا یه نشیب ها گذاشته شده اند.

کنترول تخریب خاک:
محصولات مختلف سطح زمین را به میزان مشابهی پوشش نمی دهند، ازنظر فرم ونحوه توزیع ریشه ونگهداری خاک سطحی تفاوتهای فاحشی بایکدیگر دارند وازلحاظ مقدار بقایای نباتی که بخاک اضافه میکند متفاوتند بدین جهت میزان تخریب بادی وآبی زمین تحت محصولات مختلف بسیار متفاوت است . هرچه محصول باتراکم کمتری کاشته شده ونیز ارتفاع کمتری داشته باشد مانند چغندر قند ،خاک را درمعرض خطر تخریب بیشتر قرار میدهد چناچه قطعه زمینی به دفعات کاشت این گونه محصولات قرار گیرد دچار تخریب شدیدی خواهد شد .منظورنمودن نباتاتی درتناوب که بامقدار زیادی بقایای نباتی ریشه گسترده سطحی ویا رشد رویشی (نموی) وسیع پوشش مناسبی درسطح خاک ایجاد میکند وخاک را نگه میدارند (بخصوص نباتات علوفوی وغلات دانه ریز ) درجلوگیری یا نقصان تخریب خاک اهمیت زیادی دارد.(5)

نقش پوشش نباتی درجلوگیری از تخریب خاک:
یک خاک پوشیده ازنباتات متراکم حداکثر مقاومت را دربرابر جریان آب دارد بنابراین درزمینی که نباتات متراکم داشته باشد حتی باوجود بارندگی های شدید شیب های تند تخریب وجود نخواهد داشت ودرصورت وجود هم بسیار کم خواهد بود پوشش نباتی به روشهای گوناگون فرسایش را کاهش میدهد .پوشش نباتی قسمتی ازباران رادریافت کرده ودرخود نگه میدارد که بعداً تبخیر میشود . وبه این ترتیب ازحجم آبدوی ودرنتیجه ازمیزان تخریب کاسته میشود ریشه نباتات باعث تثبیت اسکلیت خاک شده وازتخریب توده ای خاک جلوگیری مینماید . ازطرف دیگر ساقه، شاخه وبرگ نباتات همچون مانع ،ضمن تقلیل ضربات ناشی از برخورد قطرات باران به سطح خاک باعث کاهش سرعت جریان های سطحی واثرات تخریبی ناشی ازآنها میشود .پوشش نباتی خاکرا ازاثر مستقیم اشعه خورشید محفوظ نگهمیدارد وباین ترتیب تغییرات شدید حرارت ودرنتیجه تخریب ساختمان خاک ومواد عضوی محدود میشود . این تأثیر ریشه های فرعی به تعداد ونزدیکی آنها به سطح خاک بستگی دارد . شاخ وبرگ وریشه نباتات بعد ازگندیده شدن هیوموس ایجاد میکند هیوموس ایجاد شده نفوذ پذیری وظرفیت نگهداری خاک را بلند برده وحجم آبدوی را کاهش میدهد.(6)
آلودگی خاک :تغییر درویژگی های اجزاء تشکیل دهده خاک به قسمیکه منجر به عدم استفاده ازآن گردد، آلودگی خاک نامیده میشود. عوامل آلوده کننده خاک را میتوان به موارد زیر تقسیم کرد:
1- آفت کشها 
2- استفاده ازانواع کودها 
3- زباله ها 
4- عوامل بیماری زا 
5- شوینده ها 
6- تضعیف وتخریب خاک
a- آفت کشها: آفت کشها درزراعت برای مقابله با آفات ،علفهای هرزه وکنترول امراض نباتی استفاده میشوند .آنها هم چنین برای کنترول امراض ساری ،نظیر ملاریا ، خیلی مهم هستند درجهان سوم خسارات وارده بوسیله آفات ممکن است تا%75 محصول را ازبین ببرد.اما هزینه آفت کشها بالا بوده واثر آنها محدود میباشد . آفت کشها میتواند از طریق زیر وارد خاک شوند :
– کاربرد مستقیم درخاک .
2- ادویه پاشی وبرگشت مستقیم ذرات سموم معلق درهوا به زمین .
3- سموم جذب شده درسطح خاک معلق درهوا ونشست آنها درزمین.
4- بقایای نباتی که بخاک اضافه میشوند وسموم جذب شده بوسیله موجودات زنده خاک.

آلوده شدن خاک بوسلیه عوامل بیماری درچاهای فاضلاب باکتریاها وذرات جامد کوچک همراه آب به قشرهای پائین تر زمین (خاک ) نفوذ کرده وبین قشرها ودانه های خاک و شن زمین محبوس میشوند . مواد کیمیاوی مانند آمونیا ،نایترایت ونایتریت که به صورت محلول درفاضلاب هستند ،همراه آب ازقشرهای زمین به آسانی گذشته وبه سفره های آب زیر زمینی میرسند.

تضعیف وتخریب خا ک: 
تخریب خاک که برداشته شدن سطح خاک بوسیله آب وباد میباشد یک فرایند طبیعی ومستمر است ولی توسط انسان خیلی تشدید یافته است . زمانیکه جنگلها برای فروش چوب آنها ویا تبدیل چراگاه ومزرعه پاکسازی میشود چیزی برای تثبیت خاک دیگر باقی نمیماند لذا تخریب سریع .

چگونه از طبیعت حمایت کنیم ؟ 
فقر همه گانی ، عدم آگاهی از ارزش های محیطی وجنگهای دودهه اخیر یکی از عوامل عمده تخریب محیط زیست در کشور بوده که این تخریب بعد از تلفات انسانی در درجه دوم قرار دا رد . اکثریت نفوس کشور خصوصاً دهات وابستگی بیشتر به منابع طبیعی داشته که در استفاده سر سام آور ازآن به خاطر پیش برد زندگی خویش که سهم بیشتر گرفته اند.در مجموع میتوان گفت که عدم تآ مین غذای ، کمبود مواد سوخت واستفاده نا درست از منابع طبیعی ومعیشتی مشکلات زیادی را در محیط بار آورده که این وضع خصوصاً در مناطق خشک وتپه کشور زیاد محسوس است .لزوما ًحفاظت جانوران وحشی انگیزه برای احداث بسیاری از پارکها واندوخته های ملی در سراسر جهان بوده است بسیاری از کشور ها پناگاها وحریم هواندوخته های گوناگونی برای جانداران وحشی دارند . که شکار در آنها ممنوع است ودر آنها به روش های گوناگون از جانداران وحشی محافظت به عمل می آورند . ویا به تکثیر آنها اقدام می نمایند . بعضی ازین گونه اندوخته ها د رزمین های هستند که به دولت تعلق دارند ، جای است که منحصر به حفاظت جانداران وحشی اختصاص داده شده اند . ضروت است طبیعت را از آلودگی کثافات مضره وهمچنان از تخریبات خاک به وسیله حیوانا ت وانسانها که آگاهی درست ندارند محافظت نمائیم تابتوانیم یک طبیعت با محیط درست برای زندگی داشته باشیم .

منابــع ومأخذ:

1- الیاس آزر- داکتر خسرو- خاک شناسی (عمومی و خصوصی) – جهاد دانشگاه ارومیه – سال 1369- ص – 366-352.
2- بای بوردی- محمد – فزیک خاک – دانشگاه تهران- سال 1363- ص- 642-453.
3- توکلی – مهندس بابک – عملیات آلودگی محیط زیست- عضو هیئات علمی دانشگاه گیلان ،ایران- سال 1379- ص- 151-150.
4- جزیره ئی – داکتر محمد حسین – نگهداشت جنگل – دانشگاه تهران- سال 1384- ص- 88-87.
5- خواجه پور – محمد رضا – اصول ومبانی زراعت – دانشگاه صنعتی اصفهان ،ایران- سال 1383- ص- 354.
6- رفاهی – داکتر حسینقلی – فرسایش آبی وکنترول آن – دانشگاه تهران – سال 1382- ص- 118-13.
7- ژاک- ورینه – محیط زیست – انتشارات وترجمه دانشگاه تهران،ایران – سال 1379- ص- 46-32.
8- رفاهی – حسینقلی – فرسایش بادی کنترول آن – دانشگاه تهران- سال 1378- ص- 143- 5.
9- عظیمی – داکترنورالدین – آلودگی محیط زیست – دانشگاه گیلان – سال 1380- ص- 56- 48.
10- قدیری – حسین – حفاظت خاک – دانشگاه شهید چمران ،اهواز- سال 1382- ص- 35- 15.
11- مدنی – حسن وسیرویس- شفیقی- زمین شناسی عمومی – انتشارات دانشگاه صنعتی امیرکبیر(پلی تکنیک تهران) – سال 1383- ص-
12- یخشکی – داکتر علی – مدیریت سازمان جنگلها ومراتع وحفاظت محیط زیست – دانشگاه مازندران- سال 1382- ص- 147- 146.

 

 

Computerized by Mohammad Amin sharify