آرشیف

مقدمه: ظاهرا عید وقربانی دو مفهوم متضاد ، دو یادگار ماندگار از دو پیامبر بزرگوار خداست که یکی مانند اجابت دعای عیسی ع خوشی می افریند ودیگری چون قربانی ابراهیم خلیل چیزی از ما میگیرد ولی ایما ن ،اخلاص وایثار مسلمانان این دو مفهوم متضاد را با هم تلفیق داده قربانی را مانند عید در اوج خوشی ها قرار میدهد .آنچه از کلیمه عيد در ذهن تداعی میشود تحول و دگر گونی است كه در پوشیدن لباس برتن وبشا شت چهره ولبخند متجلی میشود.قربانی هم اوج ایثار وافتخار . اما دانشمندان به این حالت ظاهری معنی قائل شده میگویند هر روزي كه انسان در آن عمل زشت انجام ندهد وگناهی مرتکب نشود عيد است. چرا كه زشتي مهمترين عامل و بستر ظهور ناخوشی ميان انسانها ست و باعث بر هم خوردن آرامش دروني و بيروني شان مي‌گردد و اين همان چيزي است كه با عيد يعني آرامش و شادماني منافات دارد، اما داکتر سروش میگوید عید نوشدن است (آدمى وقتى نو مى‏شود که دو عنصر در او نو شود.. یکى نو شدن اندیشه ودیگری نو شدن انگیزه . آنهایى که مى‏خواهند عید حقیقى را در خود تجربه کنند، به درون خودشان مراجعه کنند و به سراغ این دو عنصر مهم سا زنده بروند و آنها را نو کنند). همچنین رسیدن به یک دست آورد نو عید است چنانچه در پندار یک مخترع رسیدن به قله های اختراع واکتشاف هم کمتر از عید نیست . وقتیکه انسان به کشف تازۀ دست میابد ، خوشی و ابتهاج زائد الوصفي نصیب آن ميگيرد واما از دید عرفاء جان باختن و قرباني كردن جان خويش در پاي معشوق عید پنداشته میشود که نماد ظاهري آن در ايام حج و عيد قربان مشهود است .طوری كه انسان حیوانی را به عنوان تحفه و هديه به طرف جايگاه معيني مي‌برد تا براي كامل شدن عبادت وحصول رضای خدا قرباني كند .اگر از تفسیر های علمی وفلسفی وعارفانه به سراغ معنی سادۀ عید وقربانی برویم عید را بگونه های زیر به ترجمه وتفسیر می نشینیم.

عید بطور خاص چیست؟ 
واژه عید را از عاد یعود گرفته اند یعنی باز گشت، بازگشت خوشی ویا باز گشت بحالت اول وپاک شدن از گناه ، وقتی عید فطر میگوئیم منظور افطار نیست بلکه عید باز گشت به فطرت وپاکیهای روز اول از اثر ریاضت ماه پر فیض رمضان وشستن غبار وزنگار گناه از روح ودل انسان مؤمن .برخی معنی عید را عادت گفته اند یعنی جشنیکه عدۀ به بر گزاری آن عادت کرده اند وفکر میکنند اصل واژه «عيد» از «عادت) گرفته شده است. مثل اینکه فاميل و خانواده ها در آن روز با جمع شدن دورهم عادت كرده‏اند . در فرهنگ معين در اين باره آمده است: عيد، روز مباركى است كه در آن مردم جشن مى گيرند و شادى مى كنند و در اين روز به همدیگر عيدى وتحفه مى دهند از قبيل هديه، پول، دستۀ گل وغیره.

واژۀ عید در قرآن:
کلیمه عید در قرآنکریم یکبار در سورۀ مائده ذکر شده آنجائیکه حضرت عیسی علیه السلام به اثر طعنه وفشار معاندین به درگاه خدا بشرح ذیل دعا کرد.(اللهم انزل علينا مائده من السماء تكون لنا عيدا لاولنا و آخرنا و آية منك).109 مائده 
خدايا! بفرست برای ما سفرۀ رنگینی از آسمان تا عيد باشد برای اولین وآخرین ما و نشانۀ باشد از قدرت تو.در تفسير اين آيه آمده است: عيد در لغت از ماده عود به معنى بازگشت است. باز گشت به روزهايى كه مشكلات از قوم و مردمی برطرف مى شود و به پيروزيها و راحتى هاى نخستين باز میگردد.. و در اعياد اسلامى به مناسبت اين كه در پرتو اطاعت يك ماه مبارك رمضان و يا انجام فريضه بزرگ حج، صفا و پاكى فطرى نخستين روز های خلقت به روح و جان باز مى گردد و آلودگى ها كه برخلاف فطرت است از ميان مى رود عيد گفته شده است و از آنجا كه روز نزول مائده، روز بازگشت به پيروزى و پاكى و ايمان به خدا بوده است؛ حضرت مسيح(ع) آن را (عيد) ناميده است.
………………………………………………………
قربانی چیست؟. اوج عشق وفدا کاری ، جلوۀ ایثار ما ل و جان در راه محبوب واقعی و رضای خدا است..قربانی رمز فداکاری و ازخودگذشتگی و حد نهایی تسلیم در برابر معبود است .از نظر معنای لغوی قربانی از لفظ قربان ماخوذ است، هر آن چیزی که وسیله تقرب و نزدیکی انسان بخدا گردد آن را قربانی گویند، خواه ذبح حیوان باشد یا صدقات دیگر . بعضی از علماء هر نیکی و عمل خیر را که باعث قرب و رحمت الهی باشد «قربانی» می نامند اما در عرف عام قربانی با پیروی از سنت ابراهیمی به آن حیوان مخصوص گفته می شود که به خاطر رضای الله در روزهای معین عید الاضحی ویا عید قربان مسلمانان آن را ذبح می کنند . که در آن حکمت نهفته است.انسان با قربانی مال نفیس خود برای کشتن نفس سرکش آمادگی میگیرد وقربانی درسی است برای تربیت تدریجی نفس به سوی ایثار وفداکاری . در عین حال ضمن اینکه خانواده ها خود شان از آن استفاده میکنند برای فقراء و مساکین بهترین صدقه و خیرات تهیه میگردد، چون در کشورهای اسلامی طبقات مختلف زندگی میکنند فا میل های هستند که در طول سال یک بار هم گوشت ر بر سر سفره خویش نمی بینند اگر گوشت قربانی عادلانه طبق سنت وشریعت توزیع شود بهترین خدمت و کمک برای خانواده های محروم ونیاز مند خواهد بود که اجر بی پایان دارد.

تاریخ وقدامت قربانی:
قربانی و قربان ريشه در دوران ماقبل تاريخ بشر دارد. انسان اوليه كه از فهم طبيعت عاجز بود براي به دست آوردن ترحم خدايان دست به قرباني حيوانات و انسان‌ها مي‌زد ند. اين رسم نزد همه ملل و اديان به اسامي مختلف موجود بوده است.. در قرآن مجید این واقعه تاریخی در داستان هابیل وقابیل فرزندان آدم علیه اسلام چنین آمده است:(اذ قربا قربانا فتقبل من احدهما و لم تقبل من الاخر) (مائده 27)
ترجمه: وقتی که (هابیل و قابیل، پسران آدم) قربانی تقدیم کردند از یکی (یعنی هابیل) پذیرفته شد و از دیگری (قابیل) پذیرفته نشد. ذبح قربانی جهت تقرب پروردگار از زمان حضرت آدم علیه السلام شروع شد، وقتیکه دو فرزندش هابیل قوچی و قابیل مقداری گندم را به عنوان قربانی به بارگاه خداوندی تقدیم نمودند. بر اساس سنت ها وإعتقادات آن زمان آتشی از آسمان فرود آمد و قربانی هابیل را سوخت، که این علامت ایجابت وپذیرش بود و قربانی قابیل به حال خود ش باقی ماند… وبعد از داستان حضرت ابراهیم اين سنت در اسلام نيز پذيرفته وماندگار شد.

قربانی سنت جد ما ابراهیم ع: 
برای ما قربانی یاد گار حضرت ابراهیم است. وقتیکه از آنحضرت صلی الله علیه وسلم سوال می شد: «ما هذه الاضاحی؟» این قربانی ها چه هستند؟آنحضرت صلی الله علیه وسلم در پاسخ می فرمودند: «سنة ابیکم ابراهیم علیه اسلام) (قربانی) سنت (و یادگار) پدرتان حضرتابراهیم علیه اسلام است.وبرای ما در برابر هر تار موی این قربانی اجر عظیم داده میشود. این قربانی جاویدانه ساختن راه ورسم نیک حضرت ابراهیم است، چنانچه خداوند بعد از واقعه آماده شدن حضرت ابراهیم به قربانی حضرت اسمعیل فرمود (و ترکنا علیه فی الاخرین سلام علی ابراهیم) و نام نیک او را در امتهای بعد بیادگار گذاشتیم . سلامتی باد بر ابراهیم این حادثه بیشتر از هر اثر وهنر دیگر جاودانگی دارد ، بسیاری از ملتها جهت زنده نگهداشتن کارنامه های بزرگان، فاتحان، وقهر مانان نامدار شان، ساختمانها ، مناره ها یا مجسمه هایی یادگار می سازند، این مجسمه ها وساختمان در دراز مدت واز اثر حوادث طبیعی نابود میشوند اما دین اسلام اعمال را مشروع قرار داده که با شخصیت انبیا ودوستان خدا ارتباط خاصی داشته و با انجام آن نه تنها ثواب نصیب ما میگردد که سیرت ، فداکاری و مجاهد ت های آن شخصیت ها نیز در ذهن ترسیم شده زنده تر وماندگار تر میشود و چون شمع پر فروغ والگوی هدایت در پیشروی ما قرار گیرد. 
نه تنها قربانی بلکه تمام مناسک، حج مانند طواف و سعی، وقوف عرفه، منی، مزدلفه، رمی جمرات ذبح قربانی شکرانه و غیره همه اینها شعائر و عباداتی هستند که در ماه ذی الحجه ادا می شوند، و مشروعیت همه اینها به حضرت ابراهیم علیه السلام بر می گردد و از ایشان به خاتم پیامبران و اهل اسلام به ارث رسیده است چرا که پیامبر اسلام جانشین برحق حضرت ابراهیم علیه الصلاة والسلام بودند، آنحضرت صلی الله علیه وسلم با افتخار می فرمود «أنا دعوة جدی ابراهیم» من ثمره و نتیجه دعا پدربزرگم ابراهیم هستم این را پیامبر بزرگوار اسلام بخاطر دعای گفت که هنگام تعمیر کعبه بر زبان حضرت ابراهیم جاری بود:( ربنا و بعث فیهم رسولا منهم) جاری بود. لذا مشروعیت قربانی به عنوان شعار دین اسلام به زمان حضرت آدم علیه اسلام بر می گردد،.
شگفتی قربانی حضرت ابراهیم ع: تاریخ زندگی حضرت ابراهیم علیه السلام تنها بخاطر قربانی ماندگار نیست چون این قربانی به ملاحظه آرزو ها وانعام بیکران الهی وقربانی ابراهیم فرا تر از حیطۀ فکر بشر مینماید . اینکه سیرت و زند گانی تمام انبیاء علیهم الصلاة و السلام پر از قربانی و مجاهده هاست شکی وجود ندارد، اما زندگانی حضرت ابراهیم ما جرا ها وفراز وفرود های فراوان دارد.جنگ با جهالت وجنگ با ستم نمرود وغلطیدن در آتش ودریا. کسیکه در خانه پدر، بر خلاف عقیده پدر بخدای واحد ولا شریک ایمان آورد وبت هارا شکستانند واز آتش خشم نمرود نجات یافت به تنهایی تاریخی است زنده و جاویدان .ابراهیم ع پس از يك قرن زندگي پر شور واضطراب حركت، تلاش و آوارگي ، جنگ و جهاد و درگيري با جهل قوم و جور نمرود بت پرست در پايان رسالت عظيم خدايي‌ در حایکه زنش عقیم است با دعای (رب هب لی من الصالحین» بار الها! مرا فرزند صالحی از بندگان شایسته عطا فرمااز خداوند التماس فرزند میکند.
خداوند نیز این دعا را مستجاب کرد و فرزند صالحی همچون اسماعیل به او بشارت داد.فبشرناه بغلام حلیم) پس ما او را به نوجوانی بردبار و صبور بشارت دادیم.. پسري كه پدر، آمدنش را نزدیک به صد سال انتظار كشيد ، فرزندی که تمام ثمر زندگي ، عشق و اميد ابراهيم گشته دوباره اورا قربانی در گاه خدا میکند .دصل ماجرا:در آن زمان حضرت ابراهیم علیه السلام خواب عجیب و شگفت انگیزی دید (خواب انبیاء در حکم وحی الهی است) و آن خواب حیرت انگیز بیانگر شروع یک آزمایش بزرگ دیگر بود. در خواب می بیند که از طرف خداوند به او دستور رسیده است تا فرزند برومند و یگانه اش را با دست خود قربانی کند و سر ببرد. حضرت ابراهیم که بارها از کوره داغ امتحان الهی سر افراز بیرون آمده بود این بار نیز باید دل به دریا بزند و سر به فرمان حق بگذارد. پدر تمام ماجرا را برای فرزند بیان می کند
(فلما بلغ معه السعی قال یا بنی انی اری فی المنام انی اذبحک فانظر ما ذا تری)این بار نیز حضرت ابراهیم با إجابت بی چون وچرای اسماعیل که گفت( یا ابت إفعل ما تؤ مر ستجدنی إن شاء الله من الصابرین) از آزمایش سر افراز و کامران بیرون آمد و این غالبا سخت ترین و آخرین امتحان حضرت ابراهیم علیه السلام بود که در آن هم مانند کوهی ثابت قدم ماند او پس از كشمكشهاي فراوان دروني، در نهايت با موافقت فرزندش، به محل مورد نظر مي‌روند ابراهیم با چهرۀ نوراني و ملكوتي بر بالين فرزند جوان خوش سیما وصابر خود ايستاد شده آستين بالا مي‌زند و تيغ برندۀ را بر گلوي فرزند مي‌نهد فرزند نيز بدون ترس و وحشت و با حالت تسليم مي‌گويد پدر به آنچه مامور گشته‌ اي عمل كن كه من هم به خواست خدا از صبركنندگان خواهم بود و سرانجام ابراهيم با موفقيت كامل از اين امتحان بزرگ الهي سربلند بيرون آمده و به درجۀ از اخلاص و فداكاري در راه خدا مي‌رسد كه خداوند مي‌فرمايد: ( وفدیناه بذبح عظیم *وترکناه علیه فی الأخرین) ذبح عظيمي فدايش كرديم. واین سنت را بر آیندگان باقی گذاشتیم به همین دلیل مسلمانان در تمام دنیا در روز های عید قربان گوسفند، گاو و يا شتري را بعنوان قربانی ذبح میکنند تا خاطرۀ حضرت ابرا هیم چون شمع روشن براي هميشه در تاريخ انسانيت بدرخشد و خاطره آن دو بنده مخلص خدا (ابراهيم و اسماعيل) برای همیش سندي براي نمايش شرف و فضيلت آدميت باشد. 
چرا قربانی غیبی بجای اسماعیل؟: اگر عملا حضرت اسماعیل علیه السلام قربانی می شد همانطوری که حضرت ابراهیم تصمیم قطعی آن را داشت بعد از آن باید به تاسی و پیروی از ابراهیم خون جگرگوشه ها در کوچه و خیابانها ریخته می شد مگر لطف الهی شامل حال گشت بجای فرزند دلبند قوچی بزرگ برای ذبح عنایت گردید و به عنوان یادگار ابراهیمی، دین اسلام و خاتم پیامبران نه فقط آن را مشروع قرار داد بلکه بر احیای آن حکم تاکید آمد که در همان روز تاریخی دهم ذی الحجه، عید قربان حجاج کرام و عموم مسلمانان به شرط استطاعت یک گوسفند سالم با شرایط و سن خاصی ذبح کنند. (احکام شرعی و و تفاصیل فقهی این شعار اسلامی در کتابهای فقه به تفصیل ذکر شده است.

شکوه وادی بی آب وعاف مکه از اثر دعای ابراهیم ع:
﴿رَبَّنَا إِنِّي أَسْكَنتُ مِن ذُرِّيَّتِي بِوَادٍ غَيْرِ ذِي زَرْعٍ عِندَ بَيْتِكَ المُحَرَّمِ رَبَّنَا لِيُقِيمُوا الصَّلاةَ فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِّنَ النَّاسِ تَهْوِي إِلَيْهِمْ وَارْزُقْهُم مِّنَ الثَّمَرَاتِ لَعَلَّهُمْ يَشْكُرُونَ﴾ ترجمه: پروردگارا! من بعضى از فرزندانم را در سرزمين بى‏آب و علفى، در كنار خانه‏اى كه حرم امن توست، ساكن ساختم تا نماز را برپا دارند; تو دلهاى گروهى از مردم را متوجه آنها ساز; و از ثمرات به آنها روزى ده; شايد آنان شكر تو را بجاى آورند.
نکته: كسانى كه به مكه رفته اند به خوبى مى دانند که خانه خدا و مسجد الحرام در لابلاى يك مشت كوههاى خشك و بى آب و علف قرار گرفته است.یک کویر داغ وبی آب وعلف و چشمۀ زمزم هم از برکت قدوم حضرت اسمعیل بوجود آمد ، حال اين سرزمين خشك و سوزان بزرگترين مركز عبادت و پر سابقه ترين كانون توحيد در روى زمين است ، به علاوه حرم امن خدا است ، و همانگونه كه گفتيم هم داراى امنيت تكوينى و هم تشريعى است وشکوه وجلال اقتصادی آن هم جزء پذیرش دعای حضرت ابراهیم بدرگاه خداوند دلیل دیگری نمیتواند داشته باشد. 
أهمیت امنیت: نخستين تقاضائى را كه حضرت ابراهیم در اين سرزمين از خداوند كرد تقاضاى امنيت بود، اين نشان مى دهد كه نعمت امنيت نخستين شرط براى زندگى انسان و سكونت در يك منطقه وشرط اساسی براى هر گونه عمران و آبادى و پيشرفت و ترقى بحساب میاید ، .اگر جائى امن نباشد با وصف موجودیت تمام نعمات دنیا باز هم قابل سكونت نيست ، شهر و ديار و كشورى كه فاقد نعمت امنيت است همه نعمتها را از دست خواهد داد!. اما از برکت دعا اباهیم ع بحکم تکوین این سر زمین امن است وبحکم تشریع هم شکار كردن حيوانات آن ممنوع و تعقيب مجرمانى كه به اين حرم و خانه كعبه پناه برند جايز نيست تنها آب ونان شان ممنوع میگردد، تا اینکه خودشان از اثر گرسنگی وتشنگی بیرون شوند وبعد تسلیم قانون گردند.
 نکته های مفبد ایه فوق: نخستين آن تقاضاى امنيت شهر مكه ، آن كانون بزرگ جامعه توحيدى است .البته أهمیت امنیت ورفاه من حیث پیش شرط عبادت در سورۀ قریش نیز متجلی است.
 دومين تقاضايش دور ماندن از پرستش بتها است .
 سومين تقاضايش تمايل دلها و توجه افكار عمومى بسوی مکه است. وحضور سالانه مردم دلیل پذیرش این دعاست.
 .چهارمين تقاضا بهره مند شدن أهل مکه از انواع ثمرات آنهم به عنوان مقدمه اى براى شكرگذارى و توجه بيشتر به خالق آن نعمتها است البته نعمت های بیشمار چون طلا سیاه وسفید که همه نعمت های دیگر را ارزان ساخته 
 .پنجمين تقاضايش توفيق براى برپا داشتن نماز كه بزرگترين پيوند انسان با خدا است مى باشد، نه تنها براى خودش كه براى فرزندانش نيز همين تقاضا را مى كند.
 ششمين خواسته ابراهيم پذيرش دعاى او است و خدا دعائى را مى پذيرد كه از قلبى پاك و روحى بى آلايش برخيزد كه در واقع اين تقاضا به طور ضمنى مفهومش تقاضاى توفيق پاك داشتن قلب و روح از هر گونه آلايشى مى باشد. و سرانجام 
 هفتمين و آخرين تقاضای ابراهیم ع آنست كه اگر لغزشى از او سر زده ، خداوند بخشنده و مهربان او را مشمول لطف و آمرزش خود قرار دهد، و همچنين پدر و مادرش و همه مؤ منان را از اين لطف و مرحمت ، در روز رستاخيز بهره مند سازد.به اين ترتيب تقاضاهاى هفتگانه ابراهيم از امنيت شروع مى شود، و به آمرزش پايان مى پذيرد، 
پاسخ بر یک ایراد: بعضی ناآگاه و دور از فهم و فلسفه احکام و شعائر دینی در اجرای این حکم بزرگ اسلامی (قربانی) چنین ایرادی می گیرند: مبلغ هنگفتی از مسلمانان جهت ذبح و قربانی هر سال خرج می شود، غیر از گوشت خوردن و اسراف ومصرف مال دیگر مفهومی ندارد، چرا این مبلغ در رفاه و آسایش ملتها و کشورها بکار برده نمی شود. روزهای عید حیوان زیادی به طور قربانی ذبح می شود و این یک نوع ضرر اقتصادی است که به سبب آن بر نسل وثروت حیوانی لطمه وارد می شود مردم به کمبود گوشت و لبنیات وسائر محصولات حیوانی دچار می گردند.
جواب: این نوع ایرادها ناشی از جهالت و بی سوادی و دوری از فهم و فلسفه احکام الهی ویا قسما از روی عناد است چنانچه یکی از مقاله نویسان افغانی بزعم خودش به نقد وجرح نشسته نوشته بود قرآنکریم بخاطر انذار أهل مکه واطراف آن نازل شده ویا اینکه این کتاب مربوط به قریش است چون سورۀ بنام قریش است و بخاطر الفت قریش..خوب آن بیچاره نمیداند که سورۀ بنام نحل وبقره هم هست بنام انبیا هم هست یعنی أعم از حیوان وانسان… ویا کسانی این نوع سوال هارا مطرح می کنند که در قصرهای شیشه های پشت پرده نشسته با مشکلات جامعه ارتباطی ندارند. البته ایراد کسانیکه قلب مریض دارند هیچ اشکالی ندارد چون این نوع ایراد ها وبهانه گیری ها را می توان در هر عبادت مالی و بدنی مطرح نمود. اگر کسی مفهوم ایمان ودین را بخوبی بداند، چنین اعتراضی هرگز پیش نخواهد آمد. و دنبال توجیهاتی پوچ نخواهد رفت، مفهوم دین وایمان یعنی هر چه الله تعالی از بنده مطالبه کند- آمنا و سلمنا- ایمان آورده برای انجام وظیفه به پای خیزیم وبحکمت بالغه اش ایمان داریم.
مسئله قربانی در هر سال یک مر تبه تکرار میشود آن هم بخاطر توزیع رایگان گوشت به مستمندان وفقراء در حالیکه بخاطر تجارت همه روزه ملیونها گوسفند وگاو ذبح میشود وهیچ کس بپاس دلسوزی به نسل حیوانات فریاد نکشیداین ایراد ها از سبب آن است که که چشم دل بسیاری ها از مشاهدۀ قدرت کامل خالق جهانیان و مشاهده نظم و انتظام وی کور وغافل است.نظم وحکمت خداوند در جهان مبتنی بر این بوده و هست به هر چیزی که بیشتر نیاز داشته باشیم خداوند متعال آن را افزونتر می گرداند وبه عوامل و اسباب افزونی آن نعمت انسان را راهنمایی می کند. مانند چاهی اگر آبش روزانه کشیده شود افزونتر و پاکتر می ماند ور نه چشمه هایش مسدود گشته و می خشکد.ویا اینکه آهو با وصف که حلال است قربانی آن جایز نیست باز هم می بینیم که نسلش در بعضی مناطق و کشورها معدوم گشته است اما گوسفند به طور فراوان هر جا و هر کجا یافت می شود، همچنین شتر و گاو نسبت به گوسفند کمتر ذبح می شوند به همان میزان نسبت به گوسفند کمتر یافت می شوند.
پایان : روز عید قربان روز تکبیر وتلبیه روز إعتراف به بزرگی خدا واجابت فرمان او. روز سر دادن تكبيرى كه‏ بازتابش كاخ ستمگران را به لرزه درآورد و قلب ستم ‏ديدگان را شاد سازد؛ تكبير كه از دل مسلمانان متحد ویکپارچه بر آید واین غریو ملکوتی دشمنان را براى هميشه از ضربه زدن به اسلام، نوميد سازد.

پى نوشتها:
تحلیل های نویسنده بطور عام. واستفاده از منابع زیر بطور خاص 
سایت انصار السنة http://www.ansarsunna.com/vb/showthread.php?t=8914
[1]. لغتنامه دهخدا، ذيل واژه عيد. [2]. لسان العرب، ابن منظور، ج 3، ص 319.
[. فرهنگ معين، واژه عيد و عيدى.
ترجمه آیات از تفسیر المیزان. آیه 95 سورۀ حجر
[5]. سوره مائده، آيه 114. [6]. تفسير نمونه، ج 5، ص 131.
سورل صافات 99- 110