آرشیف

عطسه چیست؟
عطسه که از اصل عربی است، درزبان انگلیسی آنرا سنیز(Sneeze) و درزبان پشتو( پرنجی) گویند. در زبان آلمانی عطسه را (  Nießen  ) میګویند.
علماء و محققین در تعریف عطسه مینویسند که: عطسه عبارت از نوعی از واکنش دفاعی بدن است
( رفلکس) به مواد محرک تنفسی یا التهاب مجاری تنفسی یا برای دفع ترشحات در وقت مریضی. 
مکانیسیم عطسه خروج سریع هوای باز دمی بر آثر انقباض عضلات تنفسی است.
عطسه زمانی اتفاق می‌افتد که بافت پوششی تنفسی که یک لایه سلولی پوشاننده دیواره داخلی بینی است، تحریک شده و مغز نیز واکنش عطسه‌ کردن را نشان می‌دهد.عطسه  در بین انسان ها و سایر حیوانات وجود دارد.

عوامل عطسه:
عوامل عطسه در اکثر موارد سرماخوردگی ساده،  حساسیت ( آلرژی)‌، محرک‌های فیزیکی، عوامل زیست محیطی، گرمی  هوا و حتی اشعهء آفتاب معرفی شده اند. برعلاوه عطسه برخی از سیستم دفاعی بدن بوده که مانند سرفه سیستم تنفسی را از مواد غیرضروری و اضافی پاک مینماید با تفاوت اینکه سرفه حصه پائین سیستم تنفسی را تمیز نموده و عطسه برخی بالاتر یعنی قسمت روی و اطراف آنرا از گردو خاک و مواد اضافی تصفیه مینماید.
معمولاً عطسه‌ کردن از احساس خارش در پشت بینی آغاز می یابد و سپس نفس حبس شده و در نهایت نیز جریان هوا با شدت و به صورت عطسه کردن خارج می‌شود. در عطسه خروج بزاق ومخاط  نیز صورت ګرفته میتواند و اکثر صورت میګیرد.

ایجاد نظم خاص جسمانی در وقت عطسه:
زمانیکه انسان بنابر به هر عامل ایکه مجبور به عطسه زدن میگردد ، پوشش درونی بینی به مرکز مخصوص که  در مغز قرار دارد ، تدابیر و احضارات خاصی در مورد  سایر ارگانها ایجاد مینماید ، مغز به تعداد از عضلات وظیفه اشتراک واکتیف بودن در عملیه عطسه را صادر می نماید .بنآء تعدادی از عضلات اغاز به گرفتن سهم معین در پروسه عطسه میگردند .این عضلات عبارتند از:
عضلات شکمی، عضلات قفسه سینه، دیافراگم، عضلات کنترل‌کننده طناب‌ های صوتی، عضلات پشت گلو و عضلات پلک .
بنا زمانیکه انسان مجبور به عطسه زدن میشوید ، غیر ممکن است چشم ها ی خویش را بازنگه دارد، نه تنها چشم بلکه  سایر عضلات دخیل در پروسه عطسه بنابر هدایت  محل قومانده که در مغز قرار دارد باید در این عملیه با رویه درستی عمل کنند ، تا ذره تحریک ‌کننده با سرعتی تا 100  الی 150 کیلومتر در ساعت، از بینی شما خارج شود، اصیب نه بیند.

چرا بعضی‌ها پشت‌سرهم عطسه می‌کنند؟

برخی افراد معمولا پشت سرهم و چند بار متوالی در یک نوبت عطسه می‌کنند که به گفته پزشکان این افراد اغلب مبتلا به آلرژی هستند و حتی در فصولی وماهای سال که آلرژی‌ شایع نیست به همین روال عطسه می‌کنند. همچنین عطسه‌های متوالی می‌توانند ناشی از تیک‌ عصبی یا تلاش بدن برای خارج ساختن ذرات گردوغبار باشد.
چرا برخی افراد با صدای بلند عطسه می‌کنند؟
شدت و شکل عطسه کردن در افراد مختلف، متفاوت است که این اختلاف از تفاوت‌ها در خودکنترلی فرد و آناتومی بدن نشات می‌گیرد. نتایج یک مطالعه نشان می‌دهد 45 درصد افراد در مکان‌های خصوصی و عمومی متفاوت از هم عطسه می‌کنند.
مؤمن عطسه را دوست دارد:
از حضرت ابوهریره (رض) روایت شده است که رسول اکرم صلی الله علیه وسلم فرمودند: «إن الله یحب العطاس» (صحیح بخاری کتاب الأدب، باب ما یستحب من العطاس ومایکرة من التثاءب، ٧/۱۲۴-۱۲۵.  ) ( یعنی خداوند متعال «عطسه را دوست دارد» و خداوند می‌فرماید: «وَٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ أَشَدُّ حُبّٗا لِّلَّهِۗ » (سوره البقرة: ۱۶۵). (کسانی که به خدا ایمان آورده‌اند قوی‌تر هستند در رابطه با عشق و محبت با خداوند (از دوستی و محبت مشرکان با معبودانشان).
مؤمن خداوند را دوست دارد و آنچه را که خداوند دوست دارد او نیز دوست می‌دارد و خداوند عطسه را دوست دارد پس مؤمن نیز عطسه را دوست دارد. 
پس عطسه عمل محبوب و پسندیده‌ای به شمار می‌رود چون که از وقوع آن بدن سبک می‌شود و عطسه از سبکی بدن به وجود می‌آید و سبب باز شدن  منافذ تنفسی قسمت بالایی بدن یعنی روی و اطراف آن (سینوزها) می گردد.و در ضمن بیانگر عدم پرخوری هم است و در نهایت موجب نشاط، شادابی و حرکت در عبادت می‌شود.توجه باید کرد که  تعدادی از افراد عطسه خود را بند نموده مانع وقوع آن می شوند که این کار از نگاه طبی مضر بوده و خلل در روال طبعی وجود محسوب می شود.
یادداشت:
قابل یاد اوری است حدیثی را برخی محدثین روایت می نمایند که :«العطاس والنعاس والتثاءب في الصلاة والحیض والقي والرعاف من الشیطان» (باید گفت که این حدیث از جمله احادیثی ضعیفه بوده وسند این حدیث را حافظ ابن حجر در فتح‌الباری، ۱۰/۲۰۸ و همچنین علامه آلبانی در ضعیف الجامع، صفحه  ۵۵۲، شماره ۳۸۶۵ ضعیف قرار داده‌اند.)

عطسه های پی در پی:
تعدادی زیادی از انسانها دیده شده که یکبار به عطسه آغاز کنند، دیگر آنرا  رها نمیکنند، وبطور مسلسل یکی پی دیگر به عطسه زدن، ادامه میدهـد.
آلمانی ها عادت دارند  و اصل اخلاقی و ادب نیز هم است که : در جواب و یا در صورت شنیدن صدای عطسه، در جواب عطسهء اول کسیکه عطسه را میشنود، میگویند: «ګوزیندهیټ » (Gesundheit)  که معنی: «برایت صحت میخواهم » ، میباشد.  در  مقابل جواب عطسه کننده از

آن:«  dankeschön» یعنی شکر میکند.  معمولآ برای سه بار  صحتمندی برای عطسه کننده میخواهند، ولی اگر عطسه یک شخص از سه بار اضافه کردد ، میگوید این علامت مریضی  است. ومیگویند برایت صحت میخواهم وباید در مورد صحت خویش احتیاط وتوجه کنید.
در شرعیت اسلامی  زمانی که شخصی بیشتر از سه مرتبه عطسه بزند، عطسه‌اش جواب داده نمی‌شود، زیرا که این شخص سرما خورده است.

در حدیثی از حضرت ابوهریر (رض ) روایت شده است که می‌گوید: من از رسول الله صلی الله علیه وسلم  شنیدم که فرمود: زمانی که یکی از شما عطسه زد باید همنشین‌اش جواب عطسه او را بدهد و اگر از سه بار بیشتر عطسه زد پس او سرما خورده است و بیشتر از سه عطسه جواب داده نمی‌شود.
مراعات تُـنِ صداپوشانیدن دهـن در وقت عطسه:
برای شخصیکه عطسه میزند، توجه باید کرد که: در وقت عطسه زدن دهن خویش وحتی روی  خویش را با دست ویاهم دستمال بپوشاند تا که لعاب دهن وبینی اش بر روی ویا هم لباس اشخاصی که در جنب اش قرار دارد نریزد.
در این مورد حدیثی داریم که از حضرت ابوهریر(رض) روایت شده :«إن النبي  کان إذا عطس غطی وجهه بیده أو بثوبه بها صوته» ( زمانی که پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم  عطسه می‌زد چهره مبارک، را با دو دست یا با تکه ی می‌پوشانید و به کمک آن (تکه یا دست) صدایش را پایین می‌آورد.
 نباید انسان فراموش کند، که انسان در وقت عطسه زدن کنترول خویش را از دست میدهد. وخدا ناخواسته وضع چنین پیش نیاید که حاضرین ازلعاب دهن وبینی اش متضرر نشوند.
(تفصیل موضوع را میتوان در شرح ابن العربی که بر سنن ترمذی نوشته است، ۱۰/۲۰۵. [۱٩] همچنان  به شرح ابن العربی که بر سنن ترمذی نوشته است، ۱۰/۲۰۶. مراجعه فرماید.)
همچنان عطسه کننده باید دروقت عطسه، بر تن صدای خویش توجه نماید ، زیرا رهنمود وهدایت اسلامی همین است که :کوشش بعمل اید تا تن صدای ( Glosbe  یا ملودی صدا ) حین عطسه زدن درصورت ممکن خفیف کردد ، واز صدای بلند تا حد ممکن باید جلوگیری بعمل اورده شود .( فتح الباری 622 / 10 )
حتی تعدادی از علمآ که گویا صدای خویش را تخفیف ببخشید به حدیثی «العطسة الشدیدة من الشیطان» استدلال مینمایند ،خدمت این تعداد از علماء باید گفت که : که حدیث از قوت بیشتر برخوردار نبوده وحدیث ضعیف میباشد.
از جانب دیگر باید گفت کسانیکه در وقت عطسه صدای خویش را کشیده و بلند می‌کند مسلماً این عمل باعث بروز برخی از مشاکل جسمی  و اختلالاتی در سر و مجاری تنفسی میگردد.( امام احمد فی العطاس، ۴/۳۰٧، شماره ۵۰۲٩ و امام ترمذی در سنن خود در کتاب ابواب الأدب، باب ماجاء فی خفض الصوت وتخمیر الوجه عند العطاس، ۱۰/۲۰۵ … و غیره این حدیث را تخریج کرده‌اند).
کج کردن دهـن در وقت عطسه:
همانطوریکه درفوق متذکر شدیم که در وقت عطسه، عضلات شکمی، عضلات قفس سینه، دیافراگم، عضلات کنترل‌کننده طناب‌ های صوتی، عضلات پشت گلو و عضلات پلک چشم در عملیه عطسه از جانب مغز مامور به همکاری ، هشدار واحضارات میگردد، بنا شخصی که عطسه میزند کوشش بعمل ارد که نباید گردن خویش را در وقت عطسه زدن ،به طرف  راست ویا هم چپ کج ویا خم  نماید زیرا تجارب نشان داده است، خدا ناخواسته بنابر بر فشار بزرگ ، نوعی از درد ، خمیدگی ویا هم کجی در جسم انسان بوجود اید ، ودر بسیاری از حالات خطری آن وجود دارد که سر انسانها برای همیش هم کج باقی می ماند.(  امام احمد در «المسند»، ۲/۴۳٩ و امام ابوداود در سنن خود کتاب الأدب باب فی العطاس، ۴/۳۰٧، شماره ۵۰۲٩ و ترمذی در سنن خویش ابواب الأدب باب ما جاء فی خفض الصوت و تخمیر الوجة عند العطاس، ۱/۲۰۵ … تخریج کرده‌اند و همچنین امام بغوی در شرح السنة، کتاب الاستئذان، باب ترک تشمیت من لم یحمدالله عز وجل، ۱۲/۳۱۴، شماره ۳۳۴۶ و حاکم «المستدرک»، کتاب الأدب، ۴/۲۶۴ و امام ترمذی این حدیث را حسن و صحیح دانسته و امام ابوداود بر آن سکوت کرده است ، وشیخ  آلبانی آن را حسن و صحیح دانسته است و نزد حاکم و ذهبی استاد این حدیث صحیح هستند.)
گفتن «الحمد الله » با صدای بلند:
علمآ در این مورد متفق الری اند که : بر عطسه کننده  مستحب است تا در وقت عطسه آنهم با صدای بلند باید «الحمد لله» بگوید اگر چه در نماز فرض هم باشد.( مراجعه نماید به : شرح ابن العربی که بر سنن ترمذی نوشته شده است، ۱۰/۲۰۶ وهمچنان مراجعه نماید به فتح‌الباری، ۱۰/۶۱۸. ).
که البته برشنویندگان گفتن «الحمد لله هنگام شنیدن عطسۀ شخص دیگر مشروع نیست و احادیث وارد شده در این زمینه ضعیف هستند»(مراجعه فرماید به اذکار للنوی، صفحه ۴۲٧. )
– زمانیکه عطسه زننده «الحمد الله » میگوید ، بهتر است کمی صدای خویش را بلند نماید ، وطوریکه متذکر شدیم فرق نمیکند اگر چه در داخل نماز باشد.
(البته در مذهب احناف جواب دادن عطسه در حین خواندن نماز، باعث فاسد شدن نمازها است و دلیلشان حدیث صحیح مسلم شریف، جلد اول، صفحه ۲۰۳ باب تحریم الکلام فی الصلاة که راوی حدیث حضرت معاویه بن الحکم السمی است و در همین کتاب در بحث «چه کسی مستحق جواب دادن نیست» آمده است.(جهت تفصیل بیشت مراجعه شودبه فتح باب العنایة ازمرحوم ملاعلی قاری)
انواع «حمد » درعطسه:
از پیامبر صلی الله علیه وسلم روش های مختلفی در رابطه به حمد روایت گردیده است ، ولی بهتر است که گاهی که یک روش و گاهی به روش دیگر، تا با این کار از سنت پیامبر صلی الله علیه وسلم  پیروی کرده باشیم.این روایت عبارت است:
اول: عطسه‌زننده باید «الحمد لله» بگوید:
از حضرت ابوهریره (رض)  روایت شده است که پیامبرصلی الله علیه وسلم فرموده اند :«إن الله یحب العطاس ویکره التثاءب فإذا عطس فحمد الله فحق علی کل مسلم سمعه إن یشمته». 
خداوند عطسه را دوست می‌دارد و فاژه کشیدن را ناپسند می‌داند. هر گاه کسی عطسه زد و حمد خدا را «الحمد لله» گفت ، بر مسلمانی که آن را شنید لازم است که جواب عطسه‌اش را بدهد.
( مراجعه شود :به الفوائد المجموعة فی الأحادیث الموضوعة از علامه شوکانی، ۲۲۴ تا ۲۲۲ هکذا مراجعه شود  به کشف الخفا از علامه عجلونی، ۲/۲۵۲، شماره ۵۴٩۶. )
دوم: عطسه‌زننده «الحمد لله رب العالمین» بگوید:
حضرت ابن مسعود(رض) از رسول الله صلی الله علیه وسلم روایت کرده است:«إذا عطس أحدکم فلیقل: الحمد لله رب العالمین ویقال له: یرحمك الله ولیقل یغفر الله لکم».  ( هنگامی که یکی از شما عطسه زد «الحمد لله رب العالمین» بگوید و دیگران یعنی شنوندگان در جواب او «یرحمك الله»بگویند و عطسه‌زننده در پاسخ او «یغفر الله لکم» بگوید.
(امام بخاری در صحیح خود کتاب الأدب باب ما یستحب من العطاس و ما یکره من التثاءب، ٧/۱۲۴-۱۲۵ تخریج کرده است. و امام نسائی در عمل الیوم و اللیلة، صفحه ۲۴۰، شماره ۲۲۴ و علامه ابن السنی در عمل الیوم و اللیلة، باب کیف یرد علی من شمته، صفحه ٩۵، شماره ۲۵٩ تخریج کرده‌اند و علامه آلبانی در صحیح الجامع، ۱/۱٧٩، شماره ۶۸۶ و همچنین ابن السنی ابومحمد السلفی این را صحیح دانسته‌اند در صفحه ٩۵، شماره ۲۶۰.)

ادامه مطلب در اینجا