آرشیف

در قوانين جهان  در معاملات و روابط انسانها، حقوق و وجايب شان ، و بلاخره مقام و منزلت هر انسان نظر به حالات روانی، صحی و جسمی شان ،باریکی ها و حالات عینی انسانها در نظر ګرفته شده که منطق ظاهری خود را نیز داشته و دارد.
این باریکی ها، حقوق و وجایب حتی در رابطه بنده با الله یعنې در مسایل عبادتی نیز در نظر ګرفته شده است . پرداختن به این همه باریکی ها ایجاب بحث طویل فقهی را دارد اما من هدفمند به جوانب انتخابی ذیل تمرکز دارم.
معتوه دربین انسانها :
معتوه دربين انسانها  به انسان دیوانه ، مجنون ، دیوانه وار ، عصبانی ،سبک عقل یا کم عقل ، ناقص العقل  وبیهوش که در برخی از اوقات مانند دیوانگان صحبت وحتی تحرک  میکند، اطلاق میشود.
فرهنگ عمید در تعریف معتوه مینوسد که : معتوه عبارت است از ( کم عقل ، سبک عقل وسرگردان ).
 در حدیثی شماره (1423 سنن الترمذی آمداه ست :
«  رُفِعَ القلم عن ثلاثة عن النائم حتى يستيقظ وعن الصغير حتى يكبر وعن المجنون حتى يعقل او يفيق» ترجمه:  ( قلم (تکلیف) از سه شخص برداشته شده است، از شخص نائم (خوابیده) تا اینکه بیدار شود، از طفل تا اینکه بزرگ شود و از مجنون (دیوانه) تا اینکه به عقل یا به هوش بیآید.) ویاهم آمده است :
«رفع القلم عن ثلاثة: عن النائم حتى يستيقظ، وعن الصبي حتى يبلغ، وعن المعتوه حتى يعقل» (این حدیث در سنن آبی داود (4398 )سنن النسائی (3432 ) سنن ابن ماجه (2041 )  ذکر گردیده وشیخ البانی آنرا صحیح دانسته است .
 در حدیث فوق با زیبای خاصی مکلفیت را از دوش سه کتکوری از انسانها برداشته است :
1 – مجنون : به انسان خطاب میشود که : به دلیل نقصان در عقل ،دارای تکلیف نمی باشد .
2 – صغیر : که دلیل آن همان  نقصان در بلوغ و رشد، که دارندۀ تکلیف نبوده و شرع اورا مکلف نساخته است ، البته تا زمانیکه به حد بلوغ برسد ، هدف در این جا بلوغ عقلی است ونه کبر جسم ( بزرگی جسمانی ) زیرا در بسیاری از اوقات دیده شده که بسیاری از اشخاص ظاهراً بزرگ شده اند اما به بلوغ لازم عقلی نرسیده اند.
3- نائیم : شخصیکه در خواب باشد ویا هم در حالت کوما بسر ببرد.
پس از احادیث فوق الذکر چنین نتیجه بدست می آید که شرط تکلیف متضمن عقل و بلوغ می باشد؛ با این حال، شخص مجنون یا معتوه مکلف به اجرای امور شرعی نمی باشند .
خواننده محترم !
طوریکه در فوق هم یاد اورشدیم :
معتوه: به شخصی اطلاق می گردد که در حالت «عته » قرار داشته باشد و عته در لغت به نقصان عقل اطلاق می شود، غیر از حالت جنون و دهشت.
«عته» در اصطلاح فقهاء با مفهوم مشابه لغوی، اختلال در عقل را گویند که صاحب خود را کم فهم، مختلط الکلام (شخصی که کلامش اختلاط داشته باشد) و فاسد التدبیر (شخصیکه در تصمیمات خویش دچار اشتباه شده و تدبیر درست گرفته نتواند ) علماء علت ایجاد چنین عارضه ای را در شخص معمولاً عوارض عقلی میدانند،که اکثراً در زمان ولادت به شخص ایجاد میشود.
هدف ازین بحث دو مسأله ذیل نیست است وآن اینکه اګر معتوه باوجود اینکه مشکل دارد و بخش از مشکل اش خارج از انتخابش است، موضع و نظر نادرست دارد و بر موضع خویش پا فشاری دارد ،در برابر همچو اشخاص چه باید کرد؟
جواب: ساده وبسیط همین است که باید درمقابل آن ازصبر و حوصله کار گرفت ، ودر ضمن تلاش بخرچ داد تا  راه های را جستجو نمایم تا وی را متقاعد به حق کرد. و در اخیر به حق اش دعا کرد که : الله تعالی برایش هدایت نیکی نموده و از تخلف اش در نتیجهء موضع نادرست، درګذرد.
و هدف مهم دیګر در حالت های فوق الذکر «خواب » که برخی انسانها نسبت به اینکه در خواب هستند ، بنابر همین علت در جمله معذورین شماریده میشوند .ولی  اګر عمداً خود را به خواب زده،. و به این بهانه مرتکب خطاء، غلطی و اشتباه با نه کردن کاریکه باید بکند، نمی کند این حالت عذر نیست و به صورت کامل جوابګو و مسؤل است. مثلاً حاکمیت و یا څارنوالي، مرجع عدلی و قضایی تخلف را میبیند و از آن روګشتانده و خود را به خواب زده و ادای مسؤولیت نمې کند که درین صورد کاملاً چنین به خواب زده ګی مسؤول و جوابګو است.
الهی معتوه را عفوه و به خواب زدګي را در صورت ارتکاب تخلف به ضد ملت با عدم اجرای کاری که باید بکند و نه کرده. اولاً هدایت و در صورت عدم هدایت به قهر وغضب خویش گفتار سازد . و من الله التوفیق

تتبع ونگارش :
امین الدین « سعیدی – سعید افغانی »
مدیر مطالعات ستراتیژیک افغان و
مسؤل مرکز کلتوری دحق لاره – جرمنی