آرشیف

پروفیسور عزیز احمد پنجشیری در جغرافیای تاریخی غور راجع به سنگ نوشته ها وآثار کتبی سلاطین غوری که اکثریت دراطراف و نواحی منار تاریخی جام قرارداردنوشته های تحلیلی دارد، بدین مناسبت نوشته ایشان در کتاب جغرافیای تاریخی غور چاپ سال 1360صفحه 243 و درهمین کتاب چاپ سال 1391 که به همکاری بنیاد فرهنگی جهانداران غوری به زیور چاپ آراسته شده و در صفحه 269 در مورد سنگ نوشته یا کتیبه تنگی ازو نوشته :
به فاصله 16 کیلو متری غرب شهرک (ولسوالی شهرک) دره ی تنگی قرارداردکه از سبب ضیقی دره وراه صعب العبورآن به نام تنگی ازومعروف است، نام این محل اصلأ تنگی عذاب بوده ودرمحاوره عامیانه به (ازو) تبدیل شده است، شهرت این دره نسبت پیدا شدن یک کتیبهء سنگی می باشد که روی آن به الفبای عبری ( یهودی) وزبان دری نوشته های حک شده و تاریخ آن به قرن اول هجری تعلق می گیرد.
کتیبه مذکوردرجدارسمت غربی  در حصهء که خیلی کم عرض و با ریک می شوددرمقابل صفحه عمودی جدار مقابل قراردارد، کتیبه روی سنگ کنده شده که سطح آن مایل و محدب است و سنگ در یک ساحه تقریبأ هشت متر مربع چنین شکل بخود گرفته است که بلندی کتیبه 6سانتی متربوده و سه سطربه طرف چپ و شش سطر دیگردرمقابل آن قراردارد.   ( پژواک عتیق الله غوریان انجمن تاریخی افغانستان  سال 1345، ص 16)
با درنظر داشت این کتیبه و 84  لوح قبرستان که از محل کشک جام کشف شده است، میتوان گفت که درغور قدیم اقوام یهودی نیز زندگی داشتند، احمد بن عمربن علی مشهوربه نظامی عروضی سمرقندی دراثر مشهورش به نام چهار مقاله نظامی عروضی سمر قندی که در حدود (550) هجری قمری می زیست در ذکر اعطای معدن سرب ورساد ( اوشان امروزی) برای مدت معین از طرف قطب الدین محمد معروف به ملک الجبال از یک نفریهودی به نام اسحق یاد کرده است، چنانچه می نویسد:
« روی پادشاه خداوند عظیم برافروخت و بشاشی درطبع لطیف اوپدید آمد، مرا تحسین کردو گفت: کان ورساداز این عید تا عید گوسفند کوشان بتو دادم، عاملی بفرست، چنان کردم واسحق یهودی را بفرستادم در صمیم تابستان بودووقت کاروگوهربسیار می گداختند، درمدت هفتادروزدوازده هزار من سرب ازآن خمس بدین دعاگوی رسیدو اعتقاد پادشاه درحق من بنده یکی هزار شد.»   
 استاد فکری سلجوقی که به قول جناب قاضی غوث الدین مستمند غوری در سال 1322 خورشیدی همرکاب با نائب الحکومه نیکو نام ونیکو کار عبدالله خان ملک یار از هرات به سرزمین غرورآفرین و کهسارپرافتخار غور رفته بودند، با دیدن اماکن تاریخی، نگاره ها و سنگ نبشه ها از کتیبه تنگی ازو دیدن نموده و درزمینه به زبان ادبی شعر چنین سروده است:
ای نقش که بردیده ام از دور اعیـانی
برگوی که ازکلک و بنان چی کسانی
چند است تراعمروازین عمر چه دیدی
وزعـهد کــدامین شهی واز چـه زمانی
گویند که از عهــــــد کیانی تودرینجای
از عهدکیانگــــترنه ای از عهد کیانی؟
 ای کاش که بدی قدرت آنم که بخواندی
مضمون تو ای خط که چه تقریر و بیانی
ای خط بد لـم غصهء بســـیارنهــان است
احوال دل ریش چه گویم که چه سان است
نویسنده یا استاد سلجوقی با کمی تفحص در باره سنگ نبشه ی تنگی ازو گفته است: کوتل رفیعی بین شیرخاج و شهرک واقع است مشهور به کوتل تنگی ازو( تنگی عذاب) دریکی از قلل مرتفع نزدیک به این کوه، کتیبه باستانی است، بواسطه عدم اطلاع در خطوط قدیمه قبل از اسلام، نتوانستم عصرورسم الخط آنرا تعین نموده باشم، اهالی آنجا می گویند:
 این کتیبه از عصر شاهان کیانی باقی مانده و مقابل آن کتیبه نقشی بوده که می گویندتا یک قرن قبل آباد بوده و صورت پادشاهی برتخت نشسته وآدم دیگر بصورت اسیربه پای تخت او به خاک افتاده، شاه را نیایش میکرد، متأسفانه بواسطه حادثه ِ نا معلوم کلیه این نقش از کوه جدا گردیده و فرو ریخته است، قطعات سنگ باقی که نقشی را معرفی می نمایدافتاده است، شایددراثر جستجوی و کنجکاوی بعضی ازآنها از از نقش مذکوربدست آید.(فکری).
نقش و نوشته ی تنگی ازو همچنان با آنچه استاد فری سلجوقی نوشته است پابر جاست، اما به اثر مشکلات امنیتی و نبود عکس خوانا و برجشته نتوانستم عکس آنرا نیز به خواننده ی محترم اراوه دارم.