آرشیف

در این اواخر بعضی  اشخاصـیکه  در خصوص  مغشوش  ساختن  تاریخ  کشور عزیز ما  افغانستان دست  میزنند٬ در حقیقت آنها به بیگانگانیکه  نمیخواهند در  کنار  شان  تاریح  افغانستان از  نگاه  های  مختلف  با عظمت ٬ باشکوه و درخشان جلوه نماید٬ باخرد کم ٬ خوش  خدمتی ها مینمایند. طبعاٌ آن اشخاصیکه به خدمت  بیگانگان خودرا قرار میدهند٬ در  حقیقت اشخاص  ضعیف النفس و خودفروخته می باشند ٬ که بخاطر خوشی  دشمنان  برعلیه  افتخارات تاریخی  کشور  خود  چیزهای بی  اساس مینویسند.

جناب  استاد دانشمند احسان یارشاطر یکی  از نویسندگان شهیر ایرانی  در مقاله ء را بر بقائی فارسی گفته اند که ایران یک هزار سال  زیر دست تورکها بوده ٬ بشمول  غزنویان ٬ مغلها٬ تیموریان٬ سلجوقیان٬ صفویان٬ قاجاریان٬و افشاریان  و….. همچنان کشور همسایه دیگر  افغانستان یعنی  پاکستان از زمان سلطان محمود غزنوی کبیر بجز  از  صد سال  اخیر زیر  اثر دیگران  بشمول  قایدین افغانستان بوده  است.

همین  خاک فعلیه  افغانستان به هر اسمی که  یاد میشود امپراتوری  بزرگ کوشانیان٬ یفتلیان ٬ شهنشاهی  غزنویان ٬ شهنشاهی غوریان٬تیموریان  مخصوصاٌ تیموریان  هرات ودیگران  نشانه  های  از عظمت  تاریخی  و سیاسی  خاک  قدیم  افغانستان  می باشد٬ که بصورت  مستقل در خاک قدیم افغانستان و یا وطن خود شان حکم رانده  اند.

در  کتاب  ماندگار  جنت مکان  میرغلام  محمد  غبار « افغانستان در  مسیر تاریخ» مختصری  در  قسمت مشروطه  خواهان  در  افغانستان  ذکر بعمل  آمده و مقالات و نوشته  های  کوتاه  نیز  در آن باره  تحریر  و بطبع رسیده  است.

اما قابل  یاد اوریست  که جناب  پرفیسور استاد  سید  سعدالدین  هاشمی  ٬ از  مورخین  نامدار و برازنده  افغانستان ٬ پیش از  همه برای  بار اول  در موضوع  مشروطه  خواهی  در  افغانستان کتاب  مستقل  تحریر نموده  اند ٬ که  میتوان بی  تردید آن  کتاب  را اولین  کتاب  در ساحه  مذکور  بشمار آورد.

کتاب  مذکور  اصلاٌ به جهت  ترفیع علمی  تحریر  یافته بود ٬ چونکه  استادان  پوهنتون در هر رتبه  علمی  خود باید در باره  مسلک شان کتاب  های  تحقیقی  را بنویسند٬ تا رتبه  علمی  را در  هرمقام  و مرحله  که باشند ٬ بدست بیآورند.

پوهاند  استاد  هاشمی  با  مشوره  سه  تن  از استاد مشهور  و دانشمند  و زبده  پوهنتون  کابل  چون  پروفیسور  استاد  میر  حسین  شاه  خان ٬ پروفیسور  داکتر فاروق  اعتمادی و  …… و ) که اعضای  کمیته  اول  و سه نفری  بودند کتاب  «نخستین کتاب  در باره جنبش  مشروطه خواهی » که در  آن وقت  نام  کتاب  مذکور  تغیر  و به شکل  دیگری  بود . وبه یادم نمانده است ٬ از جانب  اعضای  متذگره  تائید گردیده  بود.

سپس  کتاب « مشروطه  خواهی  در  افغانستان» از طریق  ریاست  فاکولته ادبیات  وعلوم بشری  بریاست  پوهنتون کابل  به  کمیته  ترفعیات علمی  پوهنتون  فرستاده  شد. و  کمیته  مذکور متشکل  از  دانشمندان بزرگ  چون  مرحوم استاد پوهاند عبدالحی  حبیبی  و دیگران بودند.. بالاخره  بعداز طی مراحل  کمتیه  ها از شورای  عالی پوهنتون  پاس  و به  امضای  ریئس پوهنتون  وقت  رسانیده  شد.

نویسنده  این  سطور  بوقت تحصیل  در لیسه  و بعداٌ در فاکولته  شاگرد حضور  حضرت محترم  پوهاند  سید سعدالدین هاشمی  دروس  را  فراگرفته و شاگرد شان  بودم.

. بعد ازآن  که در  فاکولته  های  تعلیم و تربیه ٬ ادبیات و علوم بشری  و هنر  های  زیبا استاد بودم  با والاشانی  پوهاند صاحب  هاشمی   منظماٌ در دفاتر  و مجالس  استادان دید وا دید ها و ملاقات های علمی داشتم. در ان مدت یادم  میآید که استاد گرامی ام جناب پوهاند صاحب  بی  نهایت و به  حد اعظمی  در جمع و ترتیب  معلومات  در خصوص  جزیانات مشروطه خواهی  در  افغانستان تلاش  میورزیدند و نا قرارانه  نزد  اشخاص  با صلاحیت  در خارج  از  پوهنتون رفته و از  ایشان معلومات بدست  میآوردند.

من  جناب  پوهاند صاحب  هاشمی  رابخوبی  می شناسم٬ جناب  شان با همه مهربانی  های  که با دوستان وشاگردان دارند و طبعیت خوش  خلقی  ونرم  مزاجی که در  شان آن وجود دارد  در کار  های  علمی  سختگیر و سخت کوش  میباشند. لذا در هر  فصل و عنوان  کتاب٬ که  کار میکردند بدفعات برسر آن فکر غور و مقایسات نموده ٬ بعد از دقت  وتدقیق نوشته  های  شان راانجام  میدادند.  گویا  اینکه  تا صد درصد  حقیقت را نمی یافتند ویا سند نمیداشتند به ان  موضوع  مهرُ تصدیق نمیگذاشتند و از آن است که زمانیکه  کتاب  شان  در خارج  در  سویدن  و ایران  بچاپ رسید با علاقه  خاص  دو تبصره مطول  نقد گونه در هر  چاپ  آن  در مجله آریانا بطبع  رسانیدم.

کتاب  اول  در پوهنتون کابل  در سال  ( ۱۳۵۴) هـ ش مطابق  ( 1975 ) ترسایی  بطبع رسیده بود ٬ و بعد ها کتاب  ارواح شاد جنت مکان  پوهاند عبدالحی  حبیبی در سال  ( ۱۳۶۴) هـ ش طبع  و بدسترس  مردم  قرار  گرفت. 

بعضی  ها فکر میکردند  که  کتاب  مرحوم  پوهاند استاد حبیبی ٬ بار اول  در باره  مشروطه  خواهی  تالیف  گردیده  است٬ در  حالیکه به  حضور داشت  خود  مرحوم  پوهاند استاد  حبیبی که خود  عضو شورای  عالی   بودند ٬ سالها قبل  پیش  از  آنها کتاب  بلند پایه  استاد  پوهاند  هاشمی  تحریر  شده بود.   

چون این  کمیته  در طول  سالهای  زیادی  شاهد کار های  علمی  پوهاند صاحب  هاشمی  بوده  و در همه  حال  در جریان  قرار داشتم. از  آن سبب  نکات بالا را به  جهت توضیح  وروشنی  موضوع  در قید  تحریر  آوردم.

البته  بعداز  استاد  هاشمی  ٬ دانشمندان ٬ بزرگواران وطن   چون  پوهاند  مرحوم  حبیبی  و دیگران  در  موضوع  کتاب  های عالی  تحریر و بدست  نشر  سپردند  و از  نوشته  های  آن  همه بزرگان  و علمای  محترم  دقیقاٌ  هویدا میشود که جنبش  مشروطه  خواهی  در سه  مرحله ٬ مشروطه  خواهان اول ٬ مشروطه خواهان دوم  و مشروطه  خواهان سوم ٬ از طرف  مشروطه خواهان  مردم  افغانستان وجود  داشته  ٬ اتفاقاٌ  یکی  از اعضای  مشروطه  خواهن دوره  سوم  جناب  محمد کبیر نورزوی در  کانادا در قید حیات میباشند و عضو دیگر  آن  از دوره  سوم  مرحوم  استاد محمد آصف  آهنگ      دوسال  قبل وفات یافتند.

محمد سرور  واصف  شاعر و نویسنده و بنیانگذار جنبش مشروطه  اول ٬ هنگامیکه جلاد شاهی می خواستند واصف را به  دهان  توپ  ببندند با شهامت  تمام  خواهش  قلم  وکاغذ کرد  و«با نهایت آرامی  وخوش خطی» در صدور  وصیت  نامه  اش  هدفش را چنین  نوشت:

ترک مال  وترک جان وترک سر   —- در ره  مشروطه  اول منزل است  

( از کتاب  حبیبی) 
 

 نوشته  دکتور  پروفیسور  عنایت  الله شهرانی