آرشیف

سرهینری مارتِمر دیورند Sir Henry Mortimer Durand دبیر امورخارجه هند بریتانیایی  رئیس هیئات مذاکره کننده از سوی حکومت بریتانیایی هند در اواخر سپتمبر 1893 با امیرعبدالرحمن خان توافقنامه ای را جهت تعیین مرزهای شرقی و جنوبی افغانستان با هند بریتانوی به امضاء رساند که به توافقنامه دیورند و مرز دیورند معروف شد. اما اعتراض دولت ها و برخی زمام داران افغانستان در مورد این توافقنامه پس از استقلال و تقسیم شبه قاره هند بدو کشور هند و پاکستان، اختلاف و منازعه ای را میان افغانستان و پاکستان شکل داد که بیشتر به منازعۀ دیورند شناخته میشود. لیون پاولادا دیپلومات امریکایی در دهه هفتاد سده بیستم عیسوی این منازعه را میان هر دو کشور به زهر تشبیه میکند. اگر بسوی منازعه دیورند به عنوان زهری نگاه شود که در سال 1893 میان افغانستان و شمال نیم قاره هند ریختانده شد و سپس تأثیراتش در 1947 نمایان گشت، آثار مسمویت و کُشندگی این زهر همچنان باقی و رو به گسترش است. از زمان فرو ریختن این زهر تا اکنون، افغانستان قربانی اصلی محسوب میشود. آنچی که زهر دیورند را برای افغانستان بسیار خطرناک و مهلک ساخت، دیدگاه و سیاست متعدد و متفاوت از دیورند و بهره گیری از آن در بازی های داخلی، منطقه ای و حتی بین المللی بود.
 
پیش زمینه های شکل گیری موافقتنامه دیورند:
در شکل گیری دیورند، شاهان سدوزایی و سرداران محمدزایی نقش مهمی داشتند. آنها علی رغم هرگونه ضعف و ناتوانی در طول امارت و سلطنت شان با امضای توافقات دو جانبه، زمینه های امضای توافقنامه دیورند را مساعد کردند. تأیید و پذیرش آن سرداران و شاهان پس از امضای معاهده دیورند، این معاهده و این مرز را به واقعییت غیر قابل انکار مبدل کرد؛ در حالی که مخالفت و تردید آن توسط برخی زمام داران افغانستان پس از استقلال شبه قاره هند، افغانستان را قربانی گریز از این واقعییت ساخت.
 

1. شاه شجاع؛ اولین گام در جهت شکل گیری دیورند:

سردار سلطان محمدخان مشهور به سردار طلایی در کشمکش با برادر خود سردار دوست محمدخان بر سر قدرت، پشاور را در سال 1823 عیسوی تحت الحمایه رنجت سنگ پادشاه پنجاب قرار داد. پس از آن، توافقنامه سه جانبه لاهور در 26 جون 1838 میان رنجیت سنگ پادشاه پنجاب، مکناتن نماینده حاکم بریتانیایی هند و شاه شجاع، از نخستین توافقاتی است که از تجزیه قلمرو امپراتوری درانی در نیم قاره حکایت می کند. شاه شجاع که تخت و تاج سلطنت را در منازعه درونی قدرت با برادران سدوزایی و سرداران محمدزایی از دست داده بود در قلمرو هند به سر میبرد. حکومت انگلیسی هند زمانی دست به امضای توافقنام لاهور با شاه شجاع زد که از مناسبات دوست محمدخان با روسیه تزاری احساس نگرانی کرد. توافق نامه در هجده ماده تنظیم یافته بود که اولین مادۀ آن با صراحت و تفصیل از تجزیه سرزمین های وسیع در سمت جنوبی و شرقی کشور و قبول این تجزیه توسط شاه شجاع حکایت داشت.
شاه شجاع در سال بعد (1839) با هزاران نفر از نیروهای انگلیسی و در معیت مکناتن نماینده حکومت هند برتانوی، وارد قندهار شد و خود را در 28 اپریل 1839 رسماً پادشاه خواند.

ادامه مطلب در اینجا