آرشیف

اول ـ آئین زرتشتی ویکتا پرستی

  
آئین زرتشتی یا مزدیسنا ( پرستندۀ خدای یگانه ) مجموعه ای از اندیشه ها وگزاره های اعتقادی در مورد خلقت وآفرینش کائینات ودساتیرو اصول عملی اخلاق تطبیقی ، برای راهنمایی و پرورش انسان به سوی کمال و رستگاری است .
 
زرتشت اِسپنتمان  پیامبرآریائی ها بود کـــــه آئین زرتشتی را پیرامونِ 1200 تا 1000 ق . م . بنیان گذاشت . (1) اوستا کتاب مقدس آریائیان باستان وزرتشتیان است که اساسات معرفتی ، اعتقادات و اندیشه ها  و قواعد وسلوک اجتماعی این آئین و مکتب فکریِ درآن شرح گردیده است  .
این مجموعه فکری هزار فصل داشته ومشتمل بر  بیست و یک : نسک (کتاب) بوده است . پلینی عالم معروف رومی ( 23 ـ 79 میلادی )  در کتاب « دانشنامه تاریخ طبیعی » خود نقل می کند که : " زرتشت در طول عمر 77 ساله خویش مجموعاً دو میلیون و بیست وجیزه تصنیف کرده است . " که امروزه پنج بخش ازآن باقی است وعبارت اند از :
 
اول ـ یسنا یا نیایش : سخنان زرتشت : شامل گاتها  : یعنی سروده های آسمانی زرتشت  را گویند  که به معنی ستایش ونماز و حمد وثنا  و جشن می آید  وبه نام نخستین منظومه آریائیان یاد می شود واز روز گار کهن بجا مانده وشامل پنج قسمت است :  1 ـ گاتهای اهنود ، 2 ـ گاتهای اشتود ، 3 ـ گاتهای سپنتمد ، 4 ـ گاتهای وهوخشتر ، 5 ـ گاتهای ویشتواشت .
 
دو ـ یشتها : سروده های پرستش و نیایش خدایان قدیم آریایی ها مانند : مهر ، ناهید ، تیشتر وغیره می باشد . یشت به معنی نیایش و فدیه و مانند آن است و آن مجموعه ٔ سرودهایی برای هرمزد و ایزدان هفتگانه یعنی امشاسپندان و فرشتگان دیگر است این مجموعه بگونه  موزون بیان گردیده و آن جزوی از اوستای کنونی است .
یشتها اگرچه بصورت منظوم سروده نشده ، ولی هنوزهم سخنش سنجیده و بارمزشاعرانه ، با بیان ناب وعبارات نغز و تخیلات بلند  سروده شده است .
اکنون 21یشت موجود است که بعضی از آنها کوتاه و برخی  دیگر بسیار بلندند. اسامی یشتها به قرارذیل است :

1 ـ  هرمزدیشت  ، 2 ـ هفت امشاسپندیشت ،3 ـ اردیبهشت یشت  ، 4 ـ خردادیشت  ،5 ـ  آبان یشت  ،6 ـ خورشیدیشت ،7 ـ ماه یشت ، 8 ـ تیریشت ، 9 ـ گوش یشت  ، 10 ـ مهریشت  ، 11 ـ سروش یشت  ،12 ـ رشن یشت  ، 13 ـ فروردین یشت   ،14 ـ بهرام یشت  ،15 ـ رام یشت   ،16 ـ دین یشت  ،17 ـ اردیشت  ،18 ـ اشتادیشت  ،19 ـ زامیادیشت  ،20 ـ هوم یشت   ،21 ـ ونندیشت  ، ( 2)
 
 
سه ـ ویسپرد  : این بخش معرفتی در باره آئین شش گهنبار و نماز های وابسته به آن است . شش گهنباراز نظر زرتشت سپنتمان بقول مجوس(تابعان زرتشت)  درکتاب « زند » (گونه‌ای تفسیر کتاب اوستا)   از زرتشت نقل می کند :
" … که خدای تعالی عالم را درشش گاه آفرید ، واول هر گاهی نامی دارد ودر اول هرگاهی جشنی سازند . یعنی در آئین آریائیان کهن ، خدای یکتا ( آهورا مزدا ) خلقت وآفرینش جهان مادی را در شش گهنبار به انجام می‌رساند . " (3)
ــ روز پانزدهم ماه ثور که در این روزسال  ،  آسمان آفریده شد .
ــ روز  پانردهم ماه سرطان که در این روزسال ،  آب آفریده شد .
ــ روز سی ام سنبله که در این روزسال ،  زمین آفریده شد .
ــ  روز سی ام میزان که در آن روز سال ، گیاه آفریده شد . 
ــ  روز بیستم جدی که در آن روز سال ، جانوران آفریده شدند
ــ در آخرین روز کبیسۀ سال یعنی سیصد و شصت و پنجمین روز سال که وهیشتواشت گاه می نامند واقع است ، که مردمان آفریده شده اند . (4)
 
چهار ـ وندیداد :  مجموعه فکری است شامل بیست و دو فرگرد (فصل ) ــ که از قوانین وعمل اجتماعی  ،  معرفت وشناخت جهان ، آفرینش زمین وکشورها ، داستان جم  « یمه » ، خوشی و ناخوشی جهان ، قوانین مذهبی و احکام دینی  :
از قبیل سوگند خوردن و پیمان داشتن و عهد شکستن و نظافت و غسل و تطهیر وپاک نگاه داشتن آب و آداب دخمه (سردابه ای که جسد مردگان را در آنجا نهند) و اجتناب از لاشه و مردار و توبه و کفاره و درباره ٔ مزد پزشک و در موضوع پیشوایان درست و دروغین و آداب ناخن چیدن و بریدن موو شرحی درباره ٔ خروس که در بامدادان بانگ زند و مردم را به تسبیح و ستایش یزدان خواند و درباره ٔ زن  دشتان  ( عادت ماهوار ) ….  وغیره  مسایل ضرور حیاتی گفت و گو شده است . (5)  
 
پنج ـ خرده‌اوستا (6)  : نام قسمتی از اوستای حاضر است .  این ادعیه و صلوات بوسیله آباذرباد مهراسپندان موبدان موبد عصر شاپور دوم ساسانی از اوستای بزرگ استخراج وگرد آورده شده است که شامل اصول و قواعد نماز و ادعیه ٔ اوقات روز و ایام متبرکه ٔ سال و اعیاد مذهبی و غیره می باشد.
 

خرد اندیشی درفلسفه و آئین  زرتشت :  

در آموزش وشناخت آئین زرتشت « اشا » یا خردِ مقدس بمثابه صفات ِ آفریدگار ، مقام شامخی را احراز می کند ؛ زرتشت با دستگیری خردِ مقدس بوسیلۀ عقل و دانش و فهم و شعور و دانائی و ادراک به شناخت خلقت هستی وکنه صفات اشیاء و وجود خالق پی می برد  و بدریافت حقایق حیات دست می یابد .
نگرش و آموزه های زرتشت از جهان هستی بربنیاد خرد و تعقل انجام گرفته است . ازینرو آموزش وی را نه یک آئین بلکه یک مکتب فلسفی ای که  بربنیاد منش نیک تکوین یافته  شناخت و به آن ارج گذاشت . او نقش خلاق تعقل و خرد ورزی  را  در « یسنا » هات سی ویک بند هشت می ستاید و می فرماید :
 " ای مزدا ، هنگامی که با ياری انديشه خويش ، تو را سر آغاز و سرانجام هستی و سرچشمه منش نيک شناختم و آن گاه که تو را با چشم دل ديدم ، دريافتم که تويی آفريدگار راستين  خرد مقدس و داور کردارهای جهانيان " .
 زرتشت با خرد و حس چشم دل خود قادر به درک مزیت قانون حرکت و تغییر وتکامل و نفی واپسگرایی وایستایی و سکون می شود . او در گاتها ، یسنا  ، هات سی و یک بند نُـه میگوید :
 
"   ای خداوند خرد ، بشود ما نيز چون ياران راستين تو در شمار کسانی باشيم که جهان را نو و زندگانی را تازه گردانند …. " 
 
او در این  بیان ــ  بشریت ، تفکر و تعقل انسان ، اخلاق و فرهنگ تمدن  بشری را در آمیختگی با منش حق گرایی راستین بسوی  حرکت و تغییر وتکامل ، بهتر شدن و بهتر زیستن   دعوت می کند .
در اندیشه زرتشت مفاهیم شادمانی و خوشبختی واقعی بمثابه نعمت زندگی مورد پژوهش قرار می گیرد . ومسیر حرکت بسمت قله های  این نعمت از دید گاه وی  درعبور از راه راستی و همگرایی انسانی حاصل می شود . بفکر ما شاید  گزینه « راه راستی »  متناسب « اصل عدالت »  با خوشبختی در فکر وی بوده  باشد .او در این مورد در گات ها ، یسنا ، هات چهل وسی بند یکم بصراحت میگوید :
" خوشبختی از آن کسی است که خواهان خوشبختی ديگران است . " یعنی خوشبختی هر فرد را  نعمتی برای فرد می شناسد. لهذا سعادت و خوشبختی جمعی نعمت وثروتی برای بشریت است .  "
آموزش زرتشت از لحاظ اصول اخلاقی نسبت به دیگر اندیشه های فلسفی برتری خاص دارد . چنانچه دکترویلهلم گیگر(7)  آلمانی ، آموزش زرتشتی را پاکترین وعالی ترین نظریات که تاکنون وجود داشته اند ،  معرفی می کند .
 
در آموزش زرتشت انسان مقام شایسته ووالای دارد  از این رو دید وشناخت همه ای اندیشه و نظریات فلسفی اوپیرامون کردار و رفتار وسلوک وخوشبختی بشر بوده است . او در اثر پر ارزش « گاتها » مفهوم « راستی » را با زندگی مترادف می داند. می گوید : " همان طوریکه مرگ قادر نیست که زندگی را از بین ببرد . دروع با وجود مسلح بودنش قادرنیست که « راستی » را محو کند . سرانجام این راستی است که بر خلاف میل پیروزی های موقت  « دروغ  » به پیروزی نهایی نایل می شود .
 
مفاهیم جبر و اختیار در اندیشه و آئین زرتشت متفاوت از دیگر سیستم های فلسفی بررسی می شود . او میگوید : " سرنوشت بمفهوم آنچه از روز ازل برای بشر مقدر شده " مغایر فرهنگ مزادیی است .:
او براین عقیده بود که : " بشر به علت داشتن آزادی در گزینش « خوب » و « بد » که در اختیار و اندیشه او قرار دارند اثری مستقیم و قطعی در خوبی و بدی زندگی خود دارد . بدین اساس در این آئین و اندیشه سرنوشت هر کس بدست خود اوست وبه همین دلیل موضوع جبر هم منتفی است  ، یعنی همه اختیار است واز اجبار اثری نیست .
ما با این اندیشه  « هاشم رضوی » همسویم که :
" اگر ذات حق توانای مطلق بقول ادیان بزرگ تنها نیکی است ونیکی می گستراند پس بدی و تیرگی از کجاست و پریشانی و زشتی را که آفریده ؟  زرتشت راز مسئله نیکی و بدی را از دیدگاه فلسفی و اخلاقی با شگفتی خاصی می گشاید و آنرا با الاهیات نمی آمیزد ، او می آموزد ، نیکی و بدی دو اصل مینوی و ذهنی  است یعنی وابسته به منش و نیروی اندیشوی می باشند و این اندیشه آدمی است که نیکی بدی و زشتی و زیبایی افزونی و کاستی را می سنجد وگرنه خود وجود یا بودی ندارند .  " (8)   . چنانکه ملک الشعرای بهار می فرماید :
 
هـــــر آن بد که بینی هم از چشم تست
در این بد ،  زمـــــــانه گنهکار نیست
 
مقام و منزلت شایستۀ  « زن » در آموزش زرتشت خیلی برازنده و انسانی است . زن در این اندیشه در یک تعادل حقوقی با مرد شناخته شده است . این  متفکرو فیلسوف بزرگ  وپیامبرآریایی های قدیم ،  زیاده از سه هزار سال پیش از امروز به اهمیت والای مادر و نقش کلیدی او در تعلیم و تربیه کودکان پی برده و تأکید نموده که دختران بیش از پسران دانش و هنر آموزند .
دستور کلی زرتشت که مبین حقیقت عینی از سیستم کامل اخلاقیات بوده در سه اصل مشهورش بیان می کند .:
1 ـ انیشه نیک
2 ـ کردار نیک
3 ـ گفتار نیگ (9)
با این نگرش ، درآموزش زرتشت یک انسان در برابر خویش سه وظیفه اساسی دارد . 
1 ـ دشمن خود را باید دوست نماید .
2 ـ آدم پلید را پاکیزه سازد .
3 ـ نادان را دانا گرداند .
 
در آثارنویسندگان متقدم یونان و روم ، زرتشت واندیشه فلسفی وی همه جا به حرمت یاد شده و ظاهراً شهرت فلسفه و آئین او به دیار آنان رسیده بوده و آنها را فریفته ساخته ، چندانکه در کُتب و نوشته های خود از او به بزرگی نام برده اند .
طوریکه افلاطون (427 ـ 348 ق . م .  ) حکیم بعد از وفات سقراط در صدد برآمد که بمشرق زمین سفر کند وفلسفه و آئین زرتشت را مطالعه نماید ، چون تأثیر جنگ های آریائیان با یونانیان در آن زمان مشتعل گردید ( در حدود 396 ق . م . ) مسافرت آن حکیم را مانع آمد . 
 
آئین وجهان بینی و فلسفه زرتشت و شرح مقولات : « نیک » و « بد » یا خیر و شر او در این آموزش در فرآیند اعصار متمادی بر افکار بسیاری از فلاسفه یی شرق و غرب و ادیان بزرگ ابراهیمی  اثر گذارده است . این آموزش از قرن هفتم قبل از میلاد دوگانه گرایی فیلسوفان یونان را تحت شعاع قرار داده ، اندیشه دوگانه گرایی افــــلاطون را تقـویت کـــرده ودر کتاب « قوانین »  ـ  فصل دهم ، از روان جهان پاک و روان جهان پلید بحث می کند ، که بدون هیچ گونه تردید از آئین زرتشت اخذ گردیده است . هراکلیت آتش را عنصر اصلی کائینات می خواند . اناکسیماند ترتیب اجرام آسمانی زرتشت را جنبۀ فلسفی می بخشد . امپیدوکلس (490 ـ 430 ق . م . ) آموزه « خیر » و « شر» زرتشت را به عنوان اصل فلسفی کائیات معرفی می کند .
 
کورنه من در کتاب (10)  « تاریخ جهانی » منطقه مدیترانه ( 1948 م . ) مینویسد : " کسی که بخواهد حضرت عیسی (ع)  وحضرت محمد ( ص)  را بشناسد باید ابتدا از عقاید بزرگ زرتشت شروع نماید . … به همین جهت آریایی ها نه فقط از نظر سیاسی بلکه از نظر مذهبی [و فلسفی ] نیز دارای رسالت تاریخی می باشند که همرا با فرهنگ یونانی چه از نظر سازمان حکومتی وچه در زمینه رابط با خدا  ــ مبنای اصلی فرهنگ اروپایی را پایه گذاری کرده اند .
         
                                                                              
منابع ومآخذ
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ رجوع شود :
ــ آبان یشت ، 18 ؛ یسنای 9 بند 13384
ــ وندیداد ، فرگرد 19 : 4 ، 6 ، و 46384
ــ پیامبر از یاد رفته ، ( ضمیمه کتاب خراسان بزرگ مهد آئین زرتشت ، ص 131 ).
ــ  مری بویس ، تاریخ کیش زرتشت ، ج 1 ، ص 384 .
ــ فرهنگ فارسی ، مؤلف : محمد معین ، تهران ، چاپ یازدهم 1376 .
2 ـ رجوع شود :   رضی، هاشم . اوستا. تهران : سازمان انتشارات فروهر،1363   .
ــ یشت‌ها، جلد اول ،
یشت‌ها، جلد اول، ترجمه و تفسیر ابراهیم پورداوود ،  تهران : انتشارات دانشگاه تهران،1356 .
ــ تفضلی، احمد، و به کوشش آموزگار، ژاله. تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام. تهران: انتشارات سخن،1376  .
3 ـ اذکایی، پرویز. نوروز تاریخچه و مرجع شناسی . تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و هنر مرکز مردم‌ شناسی ایران، 1353 .
4 ـ همانجا
5 ـ رجوع شود به لغت نامه دهخدا  ؛ حاشیه ٔ برهان قاطع چ معین از پورداود، گاتها چ 1 ص 57  و مزدیسنا به قلم معین ص 129 .
6 ـ از کتاب یشتها ج 1،  ص  14 . و لغت نامۀ دهخدا .
7 ـ زرتشت در گاتها  دکترویلهلم گیگر با ترجمه وچاپ فرگرد اول وندیداد ،  موفق به اخذ درجه دکترای فلسفه دانشگاه ارلانگن به سال 1877 گردید در سال 1878 موفق به تألیف و تهیه متون کتاب «  پازند »  باخترکهن  متن اوستایی و سانسکریت شد ــ رجوع شود  : زرتشت در گاتها . 
8  ـ زرتشتیان یکتا پرست هستند ، نوشته : موبد رستم شهزادی ، ناشر : انجمن زرتشتیان تهران  ، چاپخانه فروهر ، سال 1364 ، ص 24 . 
ــ رضی، هاشم  ، راهنمای دین زرتشتی، تهران : سازمان انتشارات فروهر،1352 . 
9 ـ  تاریخ نظریات فلسفی ، نویسنده : بصیر کامجو ، سال چاپ : 1381 هجری شمسی ، بنگاه انتشارات میوند ، کابل ، ص 64 و 65 .
10 ـ همانجا ، صص 68 و 69 . وهمچنان اثر :  خدایان آریایی وآئین یکتا پرستی زرتشت ، نویسنده : رحیم عزیزی ، انتشارات زهاب ، 1373 ، ص 174 .