آرشیف

نماز بطور خاص دارائی فلسفه وحکمت های بس عظیم و گستردۀ است که انسان با تحلیل وتعمق به معانی ومفاهم اذکار و رمز رازحرکات منظم وپیهم این عبادت به عمق فلسفه وحکمت تشریع آن پی میبرد، تفاوتیکه بین نماز های پنچگانه ونماز جمعه وجود دارد این است که نماز های پنجگانه به مسئله رابطه انسان وخدا متمرکز است واما در نماز جمعه که پسوند جمعه را با دارد علاوه از رابطۀ بین خدا وانسان به ابعاد مختلف زندگی انسان ها نیز می پردازد.به همین دلیل مسجد وجماعت شرط اساسی ادای این نمازاست.تا مسلملنان با استفاده ازین فرصت مشکلات امنیتی ،اجتماعی ،اقتصادی وسیاسی جامعه را بر رسی وطور دسته جمعی به رفع نیاز مندی های موجود در جامعه بپردازند.
نماز به اساس هدایت پیامبر بزرگوار اسلام سر وستون اسلام وعلامه فارقه بین کفر واسلام است .آنهائیکه نماز نمیخوانند اگر فکر شان به اوج روحانیت ومعنویت راه نمیابد لا اقل به شرائط ظاهری این عبدت فکر کنند. از شستن ونظافت شروع تا حالت خاص استادن وانجام حرکات منظمیکه نمیشود آنرا به شوخی گرفت ویا بیهوده خواند.اگر از مسائل معنوی بگذریم فوائد صحی أعمال مربوط به نماز مارا به حقانیت این وجیبه الهی معتقد میسازد.بلی انسانهای آلوده بکناه ودنیا زده، غافل وجاهل از مفاهم نماز میتوانند بدیل دیگری برای خود پیشنهاد کنند که شاید طور مؤقت ایشان را از رهگذر سلامت جسمی قناعت دهد واما کاتستی های روحی ومعنوی با ظهور افسردگی روحی همچنان در سر وسیمای شان نمایان است.

نخست فضائل وحکمت های نماز

حکمت فرضیت نماز بر بسیاری از مسلمانان روشن است وبه همین دلیل روز پنج مرتبه با تکبیر تحریمه با جهان بیرونی وداع ودر حالت های مختلف قیام ،رکوع ، سجده وتشهد وتکرار کلیمات جامع وویژه با خدای کریم ورحیم راز ونیاز میکنند.وگذشته از آن،فضائل وحکمت های بیشمار این عباد ت در آیه های فیض بخش قرآن ودسا تیر پر بارپیامبر بزرگوار اسلام نیز تجلی خاصی یافته وچه خوب است وحال قبل از بر جسته ساختن فلسفه فرضیت نماز جمعه به چند فضیلت وفراز از نماز ویا ستون استوار دین اشاره کنیم.

1. یاد خدا وآرامش قلب

نماز منبع فیض رحمان ومهبط نزول، استعانت استقامت غیبی هنگام نا گواریها ،خلاصه روح ، اساس ، هدف ونتیجۀ فلسفه نماز همان یاد خدا است, همان « ذكر الله » ألا بذکر الله تطمئن القلوب: وایه:: فأسعوا إلی ذکر الله.در سورۀ جمعه
2.- وسیله پاکی روح وجان انسان: نماز وسیله ی شستشوی روح انسان از گناهان و مغفرت و آمرزش الهی است. نماز قلب را بصیرت ومغز را صیقل وروح را تازگی ونشاط بیشتر می بخشد چرا كه خواه ناخواه نماز انسان را دعوت به توبه و اصلاح گذشته می كند, لذا در حدیثی می خوانیم: پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله و سلم ـ از یاران خود سؤال فرمود: هر گاه بر در خانه یكی از شما جوی از آب صاف و پاكیزه باشد و هر روز پپنج بار خود را در آن شستشو دهد, آیا چیزی از آلودگی و وچرک در بدن او باقی می ماند؟ صحابه فرمودند نه خیر یا رسول الله! وبعد پیامبرص در جواب فرمود: نماز های پنچگانه هم همینطور است که شمارا روز پنج مرتبه شستشوی معنوی میدهد.و به این ترتیب جراحاتی كه بر روح و جان انسان از گناه می نشیند, با مرهم نماز التیام می یابد و زنگارهائی كه بر قلب می نشیند زدوده می شود.

3-. نماز دیوار اهنین است بین انسان وگناه

نماز چون سدی در ربرابر طوفان گناهان استاد است چرا كه روح ایمان را در انسان تقویت می كند, و نهال تقوی را در دل پرورش می دهد, و می دانیم « ایمان » و « تقوی » نیرومند ترین سد دربرابر گناهان است, و این همان چیزی است كه در آیه ی فوق به عنوان نهی از فحشاء و منكر بیان شده است , و همان است كه در احادیث متعددی می خوانیم : افراد گناهكاری بودند كه شرح حال آنها را برای پیشوایان اسلام بیان كردند فرمودند: غم مخورید, نماز آنها را اصلاح می كند و كرد. 
4-. نماز مکتب خود شناسی وخدا شناسی: بزرگترین مصیبت برای رهروان راه حق آن است كه هدف آفرینش خود را فراموش كنند و غرق در زندگی مادی و لذائذ زود گذر گردند, اما نماز به حكم این كه در فواصل مختلف, و در هر شبانه روز پنج بار انجام می شود, مرتباً به انسان اخطار می كند, هشدار می دهد, هدف آفرینش او را خاطر نشان می سازد, موقعیت او را در جهان به او گوشزد می كند و این نعمت بزرگی است كه انسان وسیله ای در اختیار داشته باشد كه در هر شبانه روز چند مرتبه قویا به او بیدار باش واز یاد خدا غافل مباش.

5-. نماز مظهر تواضع وخود شناسی

نماز خود بینی و كبر را درهم می شكند, چرا كه انسان در هر نماز در اوقات نیک خمسه ونماز های نفلی بار بار پیشانی را بر خاك در برابر خدا می گذارد, خود را ذره ی كوچكی در برابر عظمت او می بیند, بلكه صفری در برابر بی نهایت وبا این اندیشه پرده های غرور و خود خواهی را كنار می زند, تكبر و برتری جوئی را در هم می كوبد. 
6.–نماز نردبان بسوی عرش معلی: نماز وسیله پرورش فضائل اخلاق و تكامل معنوی انسان است, چرا كه انسان را از جهان محدود ماده و چهار دیوار عالم طبیعت بیرون می برد, به ملكوت أعلی وبارگاه خالق بی نیاز پیوند میدهد, نماز انسان را با فرشتگان هم صدا و وبا خدا همراز می سازد. تكرار این عمل در شبانه روز آن هم با تكیه روی صفات خدا, رحمانیت و رحیمیت و عظمت او مخصوصاً با كمك گرفتن از سوره های مختلف قرآن بعد از حمد كه بهترین دعوت كننده به سوی نیكیها و پاكیها است اثر قابل ملاحظه ای در پرورش فضائل اخلاقی در وجود انسان دارد. 

7-. نمازصیقل دهندۀ همه أعمال انسان است

یعنی نماز به سایر اعمال انسان ارزش و روح می دهد ـ زیرا نماز مجموعه ای است از نیت خالص و گفتار پاك و اعمال خالصانه, تكرار این مجموع در شبانه روز بذر سایر اعمال نیك را در جان انسان می پاشد و روح اخلاص را تقویت می كند. 

8-. نماز نماد پاکی و قناعت بحق

قطع نظر از محتوای روحانی ومعنوی این عبادت با توجه به شرائط صحت دعوت به پاكسازی زندگی می كند, پاکی وجود نماز گزار، مكان نماز گزار, لباس نمازگزار, آبی كه با آن وضو می گیرد و غسل می كند, محلی كه در آن غسل و وضو انجام می شود باید از هر گونه غصب و تجاوز به حقوق دیگران پاك باشد كسی كه آلوده به تجاوز و ظلم, ربا, غصب, واحتکار, رشوه خواری باشد چگوه می تواند مقدمات نماز را فراهم سازد؟ بنابر این تكرار نماز در پنج نوبت در شبانه روز خود دعوتی است بسوی پاکی ورعایت حقوق دیگران.

9.- نماز دریچه راز ونیاز

انسان از دریچۀ نماز با خدایش راز ونیاز میکنددرنماز سورۀ فاتحه بار بار تکرار میشود.سورۀ فاتحه یعنی مادر قرآن ،اساس قرآن شفاعت دهنده مریضان ومسیر همه آرزوی نیکو، خوبیهائیکه بر شهداء ،صدیقین ونیکو کاران انعام شده.ودرین سوره از گمراهی پناه خواسته میشود واین سورۀ دنیائی از محاسن وخوبیهارا جلوه گر است.

10-. نماز درس قانون پذیریست

نماز روح انضباط را در انسان تقویت می كند, چرا كه دقیقاً باید در اوقات معینی انجام گیرد كه تأخیر و تقدیم آن هر دو موجب بطلان نماز است, همچنین آداب و احكام دیگر در مورد نیت و قیام و قعود و ركوع و سجود حرکات منظم وپیهم كه رعایت آنها, پذیرش انضباط را در برنامه های زندگی كاملاً آسان می سازد. 
همه اینها فوائدی است كه در نماز وجود دارد و اگر ویژگی جماعت را بر آن بیفزائیم ـ كه روح نماز همان جماعت است ـ بركات بی شمار دیگری دارد كه این جا جای شرح آن نیست, بعلاوه كم و بیش همه از آن آگاهیم.

فلسفۀ وحکمت نماز جمعه

در نماز جمعه دو کلیمه کاربرد دارد یکی نماز ودیگری جمعه فکر میکنم دو هدف اساسی را دنبال میکند رضای خدا و دیگری گشایش گره مشکلات بندگانش که از برکت رأئی وهمدردی جماعت حاضر در نماز تأمین میشود نماز نیایش وپرستش خدا، جمعه وجماعت افزایش ثواب وپرسش حال همنوعان . نماز جمعه به اساس هدایت پر بار الهی که فرموده:(يا أيها الذين آمنوا إذا نودي للصلاة من يوم الجمعة فاسعوا إلى ذكر اللّه، وذروا البيع) فرض است.در مورد واجب بودن نماز جمعه وفضائل آن احادیث زیاد از پیغمبر بزرگوار اسلام روایت شده وبذکر یکی ازین احادیث اکتفا میکنیم که فرموده است(من ترك الجمعة ثلاثاً من غير ضرورة طبع على قلبه) ترجمه :کسیکه بدون عذر شرعی سه نماز جمعه را پی در پی ترک کند بر قلبش مهر کوبیده میشود یعنی نور معرفت الهی دران خانه تجلی نخواهد کرد خانه تاریک مهر ولاک شده خواهد بود.لذا نماز جمعه فرض است بالای هر کسیکه نماز ظهر بروی فرض است والبته در مورد شرائط وجوب آن که مسئله فقهی ووقسما مختلف علیه است بحث نمیکنیم.البته شرائط اضافی صحت نماز جمعه خطبه، جماعت است که در مورد حد أقل آن باز هم بین مذاهب اختلاف وجود دارد واز بحث ما بیرون است واز نظر امام ابوحنیفه سه تن منهای امام است ونماز جمعه در مسجد ادا میشود واگر کسیکه به نماز جمعه نرسید همان نماز ظهر را مکمل ادا نماید.

در مورد فلسفه نماز جمعه مي توان گفت كه

(نماز جمعه قبل از هر چيز يك عبادت بزرگ دسته جمعي است. و اثر عمومي عبادات را كه تلطيف روح و جان و شستن دل از آلودگي‌هاي گناه و زدودن زنگار معصيت از قلب مي‌باشد، دربر دارد به خصوص اين كه مقدمتاً دو خطبه دارد كه مشتمل بر انواع مواعظ و اندرزها و امر به تقوي و پرهيزگاري است؛ و امّا از نظر اجتماعي و سياسي يك كنگره عظيم هفتگي است كه بعد از كنگره ساليانه حج بزرگترين كنگره اسلامي مي‌باشد و به همين دليل در روايتي از پيغمبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ آمده است كه گفته شده(جمعه حج كساني است كه قادر به شركت در مراسم حج نيستند.) در حقيقت اسلام به سه اجتماع بزرگ اهميت مي‌دهد. اجتماعات روزانه كه در نماز جماعت حاصل مي‌شود، اجتماع هفتگي كه در مراسم نماز جمعه است و اجتماع حج كه در كنار خانه خدا هر سال يك بار انجام مي‌گيرد. نقش نماز جمعه در اين ميان بسيار مهم است به خصوص اين كه يكي از برنامه‌هاي خطيب در خطبه نماز جمعه ذكر مسائل مهم سياسي و اجتماعي و اقتصادي است و به اين ترتيب اين اجتماع عظيم و پرشكوه مي‌تواند منشأ بركات زير شود.
در این زمینه،احادیث بسیاری نقل شده که در اینجا مجال پرداختن به آنها نیست. رسول خدا(ص)نماز جمعه را«حج مساکین »دانسته (4) و آنرا موجب آمرزش گناهان شمرده است. (نماز جمعه،نمایش وحدت و قدرت مسلمانان و میعاد نمازگزاران مؤمن است.رسول خدا(ص)در آغاز هجرت،وقتی به مدینه رسید،اولین نمازجمعه را برای مردم بپا داشت و این اجتماع شکوهمند و سازنده راپایه گذاری کرد. برکات و آثار سازنده تربیتی و اجتماعی این عبادت سیاسی بسیار است،که به چند نمونه اشاره می شود:
1-. طور کلی آگاهي بخشيدن به مردم در زمينۀ معارف اسلامي و رويدادهاي مهم اجتماعي و سياسي. ايجاد همبستگي و انسجام هر چه بيشتر در ميان صفوف مسلمين تجديد روح ديني و نشاط معنوي براي توده مردم مسلمان. درس مساودات وبرادری وجلب همكاري براي حل مشكلات عمومي.ورسیدگی به حال نیاز مندان جامعه.در جماعت واستاد انسانها کنار هم تبعیض وتفاوت بین فقیر وثروت مند سیاه وسفید ملک ورعیت وجود ندارد همه در برابر خدای یگانه یکسان اند وبهتر کسیست که تقوی بیشتر داشته باشد.
2- تشکل نیروهای اسلام:این عبادت،به نوعی مسلمانان را بر محور عبادت و نماز،تشکل ویکپارچگی می بخشد و مایه ارعاب دشمنان اسلام و خنثی شدن توطئه های تفرقه افکنانه و شایعه های آنان میگردد.فضای اعتماد اطمینان وخود باوری بین مسلمانان راافزایش میدهد.

3- رشد فکری-سیاسی مسلمانان

بلی خطبه ها وموعظه ها در پرتو ارشادات وتعالیم ناب اسلام باعث رشد فکری وبلوغ سیاسی میشود. .به مقتضای مطالب آگاهی بخشی که در خطبه های جمعه بیان می شود،مردم از مسائل سیاسی کشور خود و جهان با خبر می شوند و باآشنایی به وظایف اجتماعی خویش،در صحنه اجتماع حضور بیشترمی یابند.

4- تقویت روحیه جمعی

بای روحیه کنار آمدن از بر کت نماز جمعه حاصل میشود.درین مراسم عبادی سیاسی قطره های پراکنده افراد انسانی در یک اقیانوس،گرد هم میایند و همه با ارتباط متقابل و شناسایی هم،روحیه اجتماعی از انزوا و فردگرایی نجات میابند.

5- نماز جمعه مرکزهم آهنگی واتحاد

سنگر نماز جمعه،بهترین جای دعوت مردم به بسیج شدن برای جهادو دفاع و حل مشکلات اجتماعی و یاری رسانی به دیگران است.این قدرت عظیم مردمی که در نماز جمعه متجلی می شود،همواره مورد توجه بوده و در صدر اسلام نیز،رسول خدا(ص)از مساجد و پس از خطبه ها،افراد را بسیج کرده و به جبهه های جهاد،می فرستادند.والبته در مورد نقش مسجد در جهت ایجاد روح وحدت ویکپارچگی وبسیج مسلمانان قبلا مقاله نوشته بودم وازینکه نماز جمعه حتما در مسجد ادا میگردد یکبار دیگر نقش وجایگاه مسجد در امر بیداری همدلی وبسیج مسلمانان بر جسته میگردد. 
درین مبحث به مسائل فقهی پرداخته نشده .اول بخاطر اینکه جهان بسوی یکپارچه شدن در حرکت است ونیاز اصلی مسلمانان وحدت ویکپارچگی است در مسائل رفقهیذ خواهی نخواهی تفاوت نظر ها وجود دارد که نخواستم این نوشته تنها توجه یک گروه ومذهب را جلب کند بلکه مخاطب باید همه مسلمانان باشد وروح من از اختلافات مذهبی ذنهایت خسته است.ثانیا تفقه من در حدی نیست که که دیگران را به بلی گفتن وا دارم لذا طوری عمومی به حکمت های سیاسی اجتماعی وغیره اکتفا شد . یا هو