آرشیف

گردونه­ی تاریخ معاصر افغانستان تا اوایل سال­های چهل خورشیدی، در همان مسیر آرام، یکنواخت و کسالت­آور خویش در حرکت بود. شاه به شکار و شکم­بارگی و مردم به فقر، ذلت و بیچارگی عادت کرده بودند. شاه سالی یک بار مردم را رعایای وفا شعار خطاب میکرد و مردم در شبانه در چندین بار برای بقای تخت و بخت پادشاه اسلام دعا می­کردند و اما از سال 1343 به بعد وزش بادهای گرم روشنفکری به تدریج یخ­های سکوت را آب می­کرد، جریان­های سیاسی شکل می­گرفتند، روشنفکران متشکل می­شدند و صف­ها مشخص می­شد. این صف بندی­ها قسما در سایه قانون اساسی جدید و قسما هم در زیر فشار ملی و بین المللی صورت می­گرفت. آنانی که در پله­های پنجاه و بالاتر نردبان عمر خویش قرار دارند، حتما به یاد خواهند داشت که سال­های آخر دهه چهل و اوایل دهه پنجاه خورشیدی برای مردم افغانستان به صورت عام و برای اهالی ولایات غور، فراه و بادغیس و مناطق مرکزی به صورت اخص سال­های نحس و نامیمون ثبت شده اند. زیرا این سال­ها مردم مناطق متذکره به خاطر خشک­سالی­های شدید و پیهم، تلخ­ترین و دردناک­ترین شب­ها و روزهای زندگی خود را گشتانده اند.

در تابستان سال­های 1349 و 1350 خورشیدی دهقانان و مالداران آن ولایات همراه با خانواده­های خود به خاطر اینکه چیزی در کندوهای­شان نمانده بود و حاصلات­شان نیز به سبب خشکسالی­های متواتر سوخته بود به دشت­ها برآمده و مانند حیوانات، گیاه و ریشه نباتات را می­خوردند و به کودکان خویش نیز می­خوراندند، که در اثر آن هزاران زن و مردم و کودک جان سپردند، ولی در همین شب­ها و روزها سایه­ی خدا یعنی اعلیحضرت همایونی در دره­های سرسبز و شاداب صفحات شمال کشور مصروف شکار آهو بود و دلقکانی نیز در حضورش فکاهه می­گفتند و در وصفش چکامه می­نوشتند.

جالب­تر اینکه در همان سال که شماری از روستاییان آسیب­دیده، دختران و پسران  خوردسال شان را به کابل آورده و به امید زنده ماندن، آن­ها را در بدل پول ناچیز، به خانواده­ها می­فروختند، وزارت مطبوعات وقت تقویم سال 1350 خورشیدی را با تصویر اعلیحضرت همایونی مزین ساخته بود که در آن تصویر، اعلیحضرت شان کلاه فرنگی (شاپو) به سر و لباس شکار به تن داشتند و پای راست را به گردنِ آهویی گذاشته بودند با شاخ­های بلند در پیش پای مبارک­شان خوابیده بود و برای آنکه رنگ تملق در آن تابلو چشمگیرتر شده باشد، بیتی را از یک غزل زیبای امیر خسرو در حاشیه­ی پایین تصویر چاپ کرده بودند:

همه آهوان صحرا، سر خود نهاده بر سنگ

به امید آنکه روزی، به شکار خواهی آمد

نمی­دانم روان پاک حضرت امیر خسرو دهلوی “ره” در بهشت چقدر مکدر شده باشد که گلبرگ­های شعرش را مشتی کودن در پای شخصیتی کودن­تر از خود ریخته­اند. بهرحال تماشای  تصویر رنگین شاه با آهوی خوابیده، در پیش پایش از یکسو و دیدن چهره­های رنگ پریده­ی پیرمردان و پیرزنان با کودکان­شان در بازارهای کابل که در زیر فشار گرسنگی خانه و کاشانه­های­شان را رها کرده برای گدایی به کابل آمده بودند، از سوی دیگر، آن روز ذهن و روانم را چنان متاثر ساخت که شب وقتی به خانه آمدم، دست به سرایش شعر طنزآمیز زدم که در بحر متقارب سروده شده بود و چنین آغازی داشت:

به نام شهِ فاضل و باهنر

که در صید آهو شده نامور

سبک­مغز و عیاش و بی­بندوبار

فتاده بر او سایه­ی کردگار

شها مهربانا، شکار افگنا!

تنت همچو پولاد و دل آهنا

در این باستانی وطن هرچه هست

فدای تفنگی که داری به دست

اگر نان ندارد رعیت چه باک

ترا سیر دارد خداوند پاک

که تو شهریاری و ما بنده­ایم

برای دعای سرت زنده­ایم

آن مثنوی را که حدود دو صد و بیست بیت داشت، با شماری از سروده­های دیگرم که تقریبا همه لحن سیاسی، انتقادی و پرخاشگرانه داشتند، در دوسیه­ی خاص و در قفسه­ی کتاب­های خود نگهداری می­کردم و منتظر روزی بودم که مردم افغانستان علی­رغم آنکه در انزوا و تاریکی نگهداشته شده بودند، پرده­های بیداد و سیه­روزی را بردرند و پایه­های لرزان سلطنت را فروریزند، که در آن صورت امیدوارم بودم فضایی برای تنفس به وجود آید و در شمار صدها اثر دیگر من و سروده­های پراگنده­ی من نیز مجال چاپ بیابند و به دست مردم برسند.

منبع:

مجموعه اشعار

رازق فانی

به جای پیش­گفتار

صفحه­های: 31 – 34.