آرشیف

سکولاریسم و کمونیسم، تفاوت‌ها و شباهت‌ها

سکولاریسم و کمونیسم دو ایدئولوژی هستند که از نظر مفهومی و تاریخی تفاوت‌ها و شباهت‌هایی با یکدیگر دارند. در زیر به تضادها و توافقات بین این دو ایدئولوژی اشاره می‌کنم

توافقات

1: جدایی دین از سیاست
هر دو ایدئولوژی به نوعی بر حذف نفوذ دین در حکومت تأکید دارند. سکولاریسم به جدایی نهاد دین از نهاد سیاست معتقد است، و کمونیسم نیز عموماً دین را ابزار سلطه طبقه حاکم می‌داند.

انسان‌گرایی 2:

هر دو دیدگاه، به‌ویژه در شکل‌های اولیه‌شان، بر آزادی انسان و رهایی او از قیود دینی و سنتی تأکید دارند. سکولاریسم به آزادی فکر و بیان و عدم مقید بودن به دین، و کمونیسم علاوه بر اینکه دین را افیون ملت ها می داند، به آزادی اقتصادی و اجتماعی معتقد است.

3: انتقاد از سلطه تاریخی دین
هر دو ایدئولوژی تاریخاً دین را به عنوان ابزاری برای مشروعیت‌بخشی به بی‌عدالتی اجتماعی و اقتصادی مورد انتقاد قرار داده‌اند. برای مثال، مارکس دین را افیون توده‌ها می‌دانست و سکولاریسم هم به عین چیز معتقد است.

4: رویکرد عقل‌گرایانه

هر دو ایدئولوژی بر عقل و علم به عنوان ابزار اصلی برای شناخت جهان و پیشرفت جامعه تأکید دارند. اما سکولاریسم به جدایی مسائل دینی از سیاست و حکومت و جامعه از طریق عقلانیت و عدم عقیده به خداوند و عقائد دینی باور دارد، و اصول و مقررات دینی را تاریخ تیر شده و غیر کافی برای اداره ای امور زندگی بشر می داند، در حالیکه کمونیسم بر ماتریالیسم تاریخی و دیالکتیک مارکس، که نوعی از عقل‌گرایی علمی است، تأکید دارد. که در نتیجه هر دو هم عقیده و هم مسیر اند.

5: نقد نقش دین در جامعه
هر دو نقش دین را به‌عنوان یک عامل سلطه یا بازدارنده پیشرفت اجتماعی و انسانی مورد نقد قرار داده‌اند.

در سکولاریسم، دین می تواند یک انتخاب شخصی باشد که نباید بر سیاست یا ساختار اجتماعی تأثیر بگذارد

اما در کمونیسم، دین به‌عنوان یک ایدئولوژی کاذب دیده می‌شود که طبقه حاکم برای حفظ سلطه خود بر طبقات فرودست به‌کار می‌گیرد. که هر دو نتیجه ای واحد دارند.

6: هدف‌گذاری برای پیشرفت اجتماعی
هر دو ایدئولوژی به شکلی به آینده‌نگری معتقدند سکولاریسم از طریق حذف سلطه سنت‌ها و دین در سیاست، به دنبال پیشرفت در چارچوبی دموکراتیک است، اما کمونیسم به دنبال ساختن جامعه‌ای بی‌طبقه و بدون بهره‌کشی از طریق انقلاب و تغییر ساختارهای اقتصادی و از بین بردن دین و مذهب است.

تفاوت‌ها

1: مبنای فلسفی

جورج یاکوب هالی اوک مبدع واژه ای سکولاریسم معنای فلسفی آنرا چنین بیان می کند: سکولاریسم یک نظام وظایف مربوط به زندگی این جهانی است، نظامی که مبتنی بر ملاحظات صرفا انسانی باشد، و عمدتا کسانی این عقیده را اختیار می کنند که الهیات را نا معین، نا کافی، یا باور نکردنی می یابند. لیکن سکولاریسم با حفظ باور مذکور، به یک مبنای لیبرال و پلورالیستی نزدیک‌تر است که می‌پذیرد انسان‌ها باورهای متنوعی داشته باشند، اما کمونیسم بر مبنای ماتریالیسم دیالکتیکی استوار است که دیدگاهی جامع‌نگر و تمامیت‌خواه دارد و غالباً مخالف پلورالیسم است.

2: اهداف اجتماعی و اقتصادی

سکولاریسم هدف اقتصادی خاصی ندارد و تمرکز آن بیشتر بر جدایی سیاست و حکومت از دین و ایجاد جامعه‌ای آزاد است. به عبارت دیگر سکولاریسم فقط دین را دشمن خود می داند و هرچه تلاش دارد برای از بین بردن سیاست دینی از جامعه به کار می بندد. در حالیکه کمونیسم بر حذف مالکیت خصوصی، توزیع عادلانه منابع، و ایجاد جامعه‌ای بی‌طبقه و بی دین تمرکز دارد.

مبانی فلسفی سکولاریسم فلسفی

1: عقل‌گرایی

سکولاریسم فلسفی بر این باور است که عقل انسان قادر به شناخت جهان، درک اصول اخلاقی، و حل مسائل زندگی بدون نیاز به دین است و ماتریالسم هم مادی گراست و همین ایده را دارد.

2: ماتریالیسم یا طبیعت‌گرایی

سکولاریست‌ها مانند کمونیست ها جهان را به‌عنوان یک پدیده طبیعی درک می‌کنند که نیازی به تفسیر فراطبیعی یا متافیزیکی ندارد.

3: انسان‌گرایی

سکولاریسم فلسفی بر ارزش‌ها و توانایی‌های انسانی تأکید دارد. انسان‌ها از دید سکولاریسم فلسفی نه به‌عنوان مخلوقات الهی، بلکه به‌عنوان موجوداتی آزاد و مسئول در نظر گرفته می‌شوند. که فرقی مشهود با ماتریالیسم دیده نمیشود.

3: تجربه‌گرایی

شناخت و پیشرفت انسانی از طریق تجربه، مشاهده، و علم امکان‌پذیر است و دین در این مسیر نقشی ندارد.

ویژگی‌های سکولاریسم فلسفی (که شباهت های زیادی به مارکسیزم دارد)

1: استقلال از دین

سکولاریسم فلسفی بر این باور است که حقیقت، اخلاق، و قوانین زندگی باید مستقل از تعالیم مذهبی باشند.

2: انتقاد از اتوریته دینی

سکولاریسم فلسفی معمولاً با هر نوع اتوریته دینی که ادعای کنترل زندگی فردی یا اجتماعی را دارد مخالف است.

3: ترویج دموکراسی و آزادی

این فلسفه معمولاً با ارزش‌هایی مانند آزادی اندیشه، آزادی بیان، و پلورالیسم همسو است.

4: اخلاق غیردینی

سکولاریسم فلسفی بر امکان وجود یک نظام اخلاقی مستقل از دین تأکید دارد

بطور خلاصه می توان گفت که: سکولاریسم فلسفی یک دیدگاه عقل‌محور و انسان‌گراست که می‌کوشد زندگی اجتماعی و فردی را بر مبنای علم، تجربه، و عقلانیت سازمان دهد و دین را از نقش مرجعیت خارج کند. این دیدگاه تأکید زیادی بر آزادی فردی و اخلاق غیردینی دارد، اما با انتقاداتی از جانب هم فکران خود در مورد نادیده گرفتن معنویت و نسبی‌گرایی اخلاقی روبروست. سکولاریسم فلسفی در عصر مدرن به‌عنوان یکی از ستون‌های اصلی جوامع دموکراتیک و پلورالیستی شناخته می‌شود. و سکولاریسم فلسفی تأکید می‌کند که حتی اگر خدا وجود داشته باشد، زندگی انسانی باید بر اساس عقل و شواهد تجربی سازمان‌دهی شود، نه متکی بر احکام دینی. و همینطور سکولاریسم فلسفی به مفاهیم آخرتی مانند روز قیامت نیازی نمی‌بیند، و تمرکز آن بر زندگی دنیوی و حال حاضر است. این دیدگاه معتقد است که انسان‌ها باید مسئولیت اعمال خود را در همین جهان بپذیرند و جامعه‌ای بسازند که پاسخگوی نیازهای انسانی باشد.

اگرچه بسیاری از پیروان سکولاریسم فلسفی به خدا یا مفاهیم دینی باور ندارند (و اغلب با الحاد همسو هستند)، این ایدئولوژی به افراد اجازه می‌دهد که باورهای دینی خود را در حیطه خصوصی حفظ کنند. به‌طور کلی، سکولاریسم فلسفی به دنبال ارائه زندگی‌ای معنادار بدون نیاز به تکیه بر مفاهیم مذهبی است.

با مطالعه ای متن فوق هر خواننده متوجه شباهت های زیاد فلسفی و اجتماعی بین سکولاریسم و ماتریالیسم می شود.