آرشیف

 

مرکز ولسوالی تیوره در بلندای یک تپه در جنوب رود خانه غور وغرب رود خانه خواجه غار موقعیت داشته ،در دامنۀ شرقی آن جنگل انبوهی از شمال به سمت جنوب امتداد یافته است ولسوالی تیوره  بیشتر به غور شهرت دارد ومردمانیکه بالای پینجا وشصت سال عمر دارند حالا هم مرکز ولسوالی را غور میگویند نه تیوره چنانچه وقتی به مرکز ولسوالی بروند میگویند به غور ویا قلعه غور رفته بودیم .چون قلعه مرکز ومقر دفاتر این ولسوالی بوده است.واین قلعه فعلا تخریب وبه ویرانه تبدیل شده است. در مورد سر نوشت قلعه تیوره معلومات مفصل در سایت جام غور وجود دارد.
 
 مرز های ولسوالی تیوره:حدود اربعه آن قرار ذیل است:  ولسوالی تیوره از طرف جنوب با ولسوالی های نوزاد وباغران ولایت هلمند واز طرف غرب با ولسوالی پرچمن ولایت فراه  هم مرز میباشد واما  از طرف شرق  با ولسوالی پسابند واز طرف شمال باولسوالی شهرک واز طرف شمال غرب با ولسوالی ساغر ولایت غور مرزمشترک دارد.این ولسوالی در گذشته مرکز نائب الحکومگی غور بوده است. درمورد نفوس ومساحت وفاصله این ولسوالی از مرکز ولایت خواهر سودابه پهلوی نوشته است.
 
نمائی ولسوالی:

زبان ولهجه مردم ولسوالی تیوره: مردم این ولسوالی بزبان  شرین دری ولهجه خاص غوری که  شبیه لهجه مردمان هرات وباد غیس است  صحبت میکنند.البته در بین خود از واژه های خاص غوری که کلیمات ناب دری است استفاده مینمایند که گاهی فهم معانی کلیمات برای مردم سائر ولایات کشور دشوار است. البته واژه های خاص را میتوانید در گنج گپستان غور در جام غور  ملاحظه نمود.
 
معنی وریشه کلیمه تیوره؟ دقیق نمیدانم شاید کلیمه ترکی  باشد. اگر أصل کلیمه تیبره باشد  این کلیمه ترکی است.  یعنی بین دره ویا دهن دورودی که رود غور از استقامت شرق ورود چهاردر از جنوب ومنطقه خواجه غار در مرکز این ولسوالی به هم ملحق میگردد.  بخاطر ترکی گفتم که در ولسوالی تیوره برخی از مناطق نام ترکی دارند مانند اوتای،  سر تای ،ده تای، پشتائی ارپتو وغیره وفکر میکنم در جای هم خوانده ام که تیوره اصلا تیبره بوده که معنی آن هم بشرح فوق در ذهنم هست ولی مرجع را فراموش کردم امید کدام  خواننده این نقیصه را تکمیل کند. اما مردم  وادارات رسمی حالا همینطور تلفظ میکنند. تیوره.
 
قراء ومناطق مشهور ولسوالی تیوره:  ازینکه تیوره دارائی قریه جات زیاد است نمیشود همه را نام برد.باز هم مناطق ولسوالی تیوره را به چهار قسمت شمال وجنوب وشرق وغرب تقسیم میکنیم ونام مناطق رابه تر تیب بیان میکنیم.
مناطق شمال ولسوالی تیوره عبارت اند از قریه جات دهتائی سر تای اوتای چشمه میران .سر جنگل ،عاشقان، پایحصار، پرجملان ، سیب تلخ پشتای، لارغه، زرگرک.،ورجه واسفرمان. وغیره
مناطق جنوب عبارت اند از چهاردر که  دارائی قریه جات  چون جوز وپشوره وپشکران  وبعد مناطق خواجه روف مناطق  جنوب شرق نیک سیبک ویامان. وجا های دگر
شرق: مناطق شرق ولسوالی تیوره یورسمه لعل سرخ، یخن علیا ،سر پنک، سموجک ونرمی وقچی چشمه خونیه وشمال شرق سور وکیلگو. و کیچک ودهن سرخک.وغیره
مناطق غرب ولسوالی تیوره: این مناطق عبارت اند از زه نوروز ،ملا أعلی، دهن یخن ویخن ،ورث ،یگین ،زرد بید ،خلشکک اسفور  وجنوب غرب  مناطق آنه وسین وپنج چراغ ویرائن وزلرگک ونیلی وزرنی و درزاب البته ذکر قریه جات کوچک درین نوشته نمی کنجد.
 
مشکلات مواصلات:نبود راه های مواصلاتی ووسعت ساحه از مشکلات عمدۀ است که دامنگیر مردم میباشد.مساحت همه ولبسوالی های غور زیاد است از جمله تیوره چنانچه گفته میتوانم که قرا ء ومناطق مربوط این ولسوالی  کم وبیش از شصت تا هفتاد کیلو متر از مرکز ولسوالی فاصله دارند.مثلا منطقه رازنی پایحصار در شمال ولسوالی ، خواجه رءوف  در جنوب، زیر نی وقارک وچغمم در جنوب و دره دلدار در غرب وبن بست وزرگرک وورجه در شمال غرب ولسوالی از مناطق دور بحساب میروند البته بن بست وزرگرگ وچغمم  و قارک ورازنی از دور ترین هاست.که میشود دوری این مناطق را تا فاصله هفتاد کیلو متر یا بیشتر از مرکز ولسوالی تخمین زد..مردم این مناطق اگر منزل بزنند  شب باید براه باشند وفردا به ولسوالی میرسند. راه های مواصلاتی از تیوره  از مسیر انه وجهاردر بسمت هلمند وقندهار واز مسیر نیلی وزیرنی وسفیدار به سمت فراه وهرات وهمچنان از مسیر عاشقان وپایحصار بطرف هرات واز طرف شرق هم بطرف چغچران وهرات امتداد یافته است.از طرف زمستان راه سفیدار وپرچمن غالبا بروی ترافیک باز است.
 
أقلیم وآب وهوا: ولسوالی تیوره دارائی اقلیم معتدل وکواراست.اما همه مناطق دارائی اقلیم واحد نیستند.تیوره دارائی مناطق مختلف بوده که به همین دلیل اقلیم آن نیز متفاوت است. آب وهوای شما ل وجنوب ولسوالی از مرکز وشرق وغرب ولسوالی نسبتا متفاوت است.  مرکز ولسوالی تیوره  ومناطق شرق وغرب  ان دارائی اقلیم مشابه یعنی آب وهوای معتدل بوده نهایت گوارا وموزون است.انواع درختان میوه دار وبی میوه در این ولسوالی وجود دارد که تفاوت انبوه در ختان را با ذکر مناطق مشخص که به مناطق شرق –غرب- شمال وجنوب ولسوالی تقسیم وتعریف میگردد تقدیم حضور خوانندگان مینمایم..
* مناطق سرد در ولسوالی تیوره:چهاردر در جنوب هوای سرد تر از مرکز ولسوالی دارد وهمینطور سر جنگل وحوض سیاه وپشتای وسیب تلخ  اسفرمان ویورمه در شمال که فصل شان دیر درو میشود.البته مناطق آنه وزرنی خواجه رؤوف وارپتو وچغمم هم سرد تر است.
* مناطق گرمترمثلا  از لعل سرخ شروع تا مرکز ولسوالی وزه نوروز ویخن سفلی ویگین وورث تا خم زرد درین مناطق گندم ها در برج سرطان درو وخرمن میشوند اما در مناطق سردی که قبلا ذکر شد برج سنبله فصل درو ودسته است یعنی دوماه تفاوت  بین مناطق  در یک ولسوالی خیلی زیاد است.حتی این تفاوت بین مناطق که فاصله کم دارند بچشم میخورد مثلا قراءعاشقان ودوکشک  گرم واما سر جنگل وحوض سیاه وپستای واسفر مان سرد وچخته شدن گندم بین مناطق یک ونیم تا دوماه فاصله دارد.
مثثل اینکه یخن وور گرم وآنطرف بند آنه سرد است. به همین تر تیب تفاوت یخن علیا با نیک وسر پنک ..یعنی فاصله کم وتفاوت اقلیم خیلی زیاد است.
 
میوه جات در ولسوالی تیوره: مناطق شمال و غرب ولسوالی از مناطق پر میوه است مثلا مناطق زه نوروز یخن سفلی اسفور ومناطق اسفرمانی در شمال خصوصا لارغه  وزرگرک از مناطق است که کاملا پوشیده از درختان میوه دار بوده منبع عایداتی برای باشندگان میباشد. خصوصا زرد الو وچهار مغز بادام وشفتالو والو  وغیره از حاصلات عمده این مناطق  میباشد..البته در سال های أخیر اکثر مناطق بباغداری روی آورده اند.از انجائیکه مناطق فاسک مرکز تولید انگور است در دیگر مناطق تا هنوز انگور کمتر حاصل میدهد.اما  مردم شاه عروس زه نوروز از چند سال بدینسو بهترین انگور را به ثمر رسانیده است.
حاصلات: در ولسوالی تیوره زمینها در دو فصل کشت میشوند .تنها مناطقیکه بنام مناطق گرمتر نشانی شد سه فصل دارند.گندم جو وجواری از حاصلات عمده این ولسوالی بوده  اما باقلی ولوبی ونخود  ماش وغیره در برخی مناطق  نیز کشت میشود.
زیارتها: در تیوره به برخی مناطق ومقابر مورد احترام مردم اند مثلا کوه چلنگ شاه مردان در منطق بین یخن سفلی وسین وآنه که آنرا به حضرت مولی علی نسبت میدهند.مردم را عادت بر این است از هر جائیکه آنرا ببینند از سنگ ها چلنگ میسازند ونیت میکنند ودعا.نمیدانم چه نیت میکنند وچه دعا. وکوه چهل ابدال در بالای  شهر کهنه سور وبلندای چشمه مهران وسر جنگل وته سفید که در خود زیارتهای نا شناخته ای  بنام چهل درویش ویا عابد جاه داده است.خواجه خضر در زه نوروز نزدیکی ولسوالی که محل تفریح است وخوب است این سه منطقه را بیشتر معرفی کنم وتصاویر ازین مناطق هم داشته باشیم. :
 
محلات تفریحی:
 

 چشمه خواجه خضر در زه نوروز

زه نوروز

 چشمه خواجه خضر در زه نوروز..یعنی در سه کیلومتری غرب ولسوالی
چشمه خواجه غار در شرق ولسوالی:
کوه چهل ابدال.ابالای کوه چهل ابدال نیز محل تفریح است وحتی محل شکار که فعلا نمیگویم چون شکار حیوانات کاری خوبی نیست وبه محیط زیست نقص دارد.گرچه حاکمان گذشته در کوه های فاسک وفراه رود مصروف شکار آهوان کوهی بوده اند دیگر خبری از آهو نیست.
چشمه شاه عروس: این منطقه در نقطه آخری زه نوروز در نزدیکی ملا أعلی موقعیت دارد باشندگان این محل خیلی سخت کوش اند ومنطقه را با غرس انواع اشجار مثمر خیلی زیبا ساخته اند وچشمه شاه عروس در بلندای دره درختان میوه داری زیاد دارد.
البته منطقه سین هم برای برخی ها دیدنی است زیارت دارد وچشمه ودرختان میوه دار در دامنه کوه های زیبای چلنگ ولاجورد.
مناطق نیلی چون محله وغیره زیبا ودیدنی است. البته همه مناطق زیباست. البته لارغه در شمال غرب ولسوالی محلی برای تفریح واستفاده از میوه جات مختلف است.
 
کوه های مشهور در ولسوالی تیوره ولایت غور:
 
 کوه چهل ابدال
کوه چهل ابدال ویا شاداب کوه از کوه های مشهور و تاریخی است که در ده کیلومتری شمال تیوره موقعیت دارد. از کوه های معروف ومشهور غور و حتی افغانستان به حساب می رود که درکتب تاریخ به کرات از وی نام برده شده است .این کوه علاوه از خصوصیت ها و موقعیت جعرافیائی اش به تاریخ نیز گره خورده است ودارائی ویژه گی های معنوی نیز میباشد که از کلیمه ونام ابدال پیداست درین قسمت حتی المقدور سعی به عمل میآید در جنب بر جستگی های اقلیمی به بر تری های تاریخی وجهت های معنوی آن نیز اشاره شود.
طوریکه مشاهده می نمائید قامت این کوه به آسمان افراشته است وشاخش تا دل کهکشانها راه یافته است ودر بلندائی این کوه در ظاهر صخره های سنگ جلوه نمائی میکند باید تذکر داد که این کوه با همه ارتفاع که دارد در عقب این صخره ها چمن زار های را در فرقش جاداده وچشمه سارها بر طراوت وتازه گی این چمن زار ها افزوده است. اینکه چمن زار ها وچشمه سار هایش معلوم نمی شود بخاطر این است که این فوتو از طرف غرب چهل ابدال بر داشته شده است اما این کوه از سه طرف راه دارد. اول از دامنه شمال غربی یعنی از عقب کوه گرد که پیش روی آن قرار دارد به راه برمه مشهور است دوم از طرف شمال یا منطقۀ تخت سفید سوم ازراه سور از طرف شرق که نسبتا تا نزدیکی این سنگ هائیکه معلوم میشود راه هموار دارد حیوانات با بار به ساده گی تا آنجا طی مسافت میکنند. همان است که بر خی کوچی ها مدت زیاد را بالای این کوه سپری مینماید واز آب وعلف وچراگاه های آن استفاده مینمائیند
چهل ابدال را در گذشته ها شاداب کوه میگفتند از جهتیکه بالای این کوه محل شکار ،خوشگذرانی ، تفریج وتفرج شاهان بوده واز شادابی وسر سبزی فرحت زائی بر خوردار است قراء که در دامنۀ این کوه افتیده عمدتا ریشه تاریخی دارند ومحل سکونت سلاطین زمان بوده اند مثلا به سمت جنوب شرق این کوه شهر قدیمی سور محل سکونت سوریان وسلاطین سوری قرار دارد وحال هم قریه های به هم پیوسته این منطقه بنام سور یاد میشود ویک قسمت را بنام بازار وشهر کهنه می نامند وه آثار بنا های تاریخی سابق تا هنوز به وضوح درین محل به مشاهده می رسد
در سمت جنوب غرب این کوه قریه بنام چشمۀ مهران موقعیت دارد که مردم چشمۀ میران میگویند این منطقه در جوار چهل ابدال نیز محل بود وباش میران وسلاطین بوده است وتعداد از تبارسردارانبیا خان در دامنه این کوه در چشمه میران زتدگی میکنند وخودرا از سلاله خانان وسلاطین میگویند واین منطقه از زیبائی خاص بر خوردار است وزمین های آن از چشمه سار های همین کوه با عظمت آبیاری میشود واین منطقه برای زراعت ومالداری مساعد است وماست درین منطقه به سلیقۀ خاص ساخته میشود وشهرت فراوان دارد. ومناطق به هم بافته که به تای ختم میشود متصل به چشمه مهران است واحتمالا این کلیمات ترکی باشند مثلا سرتائی دهتائی واوتائی که بعد از هجوم مغول ها وترکها نامگذاری شده باشدسر جنگل در غرب کوه گرد ودورتر از چهل ابدال موقعیت دارد و قریه تخت سفید به طرف شمال کوه چهل ابدال موقعیت دارد وازین منطقه به راحتی بالای کوه رفت وآمد صورت میگیرد این منطقه نسبتا کوچک بوده برای مالداری مساعد است واینکه تخت سفید مربوط به کدام دوره وعهد از سلاطین است اطلاع دقیق در دست نیست. به همه حال کوه چهل ابدال حدود هفت هزار متر از سطح بحر ارتفاع دارد وتنها قسمت سنگی آن چهار هزار متر ارتفاع دارد قسمت سنگی چهل ابدال از سمت چشمۀ میران به خوبی دیده میشود. که در عکس ذیل مشاهده میکنید.
جنرال فرید فرانسوی با شنیدن نام چهل ابدال آنرا از نزدیک دیدن نموده وارتفاع آنرا کمتر ازان اندازۀ یافته است که شنیده بود خوب این کوه به هر اندازه ارتفاع که باشد زندگی در دامن آن لذت بخش است ساکنین اطراف آن همیشه از برف های آن که از سال به سال باقی میماند استفاده میکنند واز سبزی های خوردنی که به طور تدریج در دامنه های وبلندی های کوه می روید استفاده مینمایند وشکار کبک .آهو برای ساکنین اطراف این کوه مساعد است طوریکه گفته آمد این کوه جهت های تاریخی ومزیت های جغرافیائی داشته وهمچنین اثرات معنوی که از چهل ابدال به ارث گرفته از خصوصیت های این کوه است.
عدۀ را عقیده بر این است که در گذشته ها مردمان عزلت گزین وکو شه گیر وخدا پرست بالای این کوه زندگی میکرده وتعداد شان به چهل نفر می رسیده واز لحاظ عبادت وخدا جوی تا مرحله ولایت که مقام از مدارج طریقت است رسیده اند. مساجد وزیارت گاهای شان در بالای کوه در کنار چشمه ها تا هنوز وجود دارد.ودرست در مقابل این کوه در جنوب غرب تیوره کوه دیگر روبرو استاده است که نامش چلنگ شاه مردان است و عدۀ زیاد از مردم غور عقیده دارد حضرت علی که مشهور به شاه مردان است بالای این کوه نماز خوانده ومسجد ساخته است گاهی صداهای بزرگ در غور شنیده میشود و ارادتمندان چهل ابدال وشاه مردان میگویند صدا از دل این دو کوه بر می خیزد ونمود از ارتباط ارواح اولیاء الله است والله أعلم بالصواب.منتها از لحاظ معنوی عوام الناس به این کوه بنام جایگاه چهل ابدال وآن هم ولی الله إخلاص زیاد دارند ودر محیط انکار از چنین اندیشه به دیده بد دیده میشود.
نویسنده به صحت وسقم داستانی های مربوط تأکید ندارد ومنظور نشر نمائی کوه مشهور چهل ابدال بوده است وه درین صفحه به نمایش گذاشته شد آنچه من حیث واقعیت های مربوط به کوه بود نیز اشاره شد.
 
کوه چلنگ شاه مردان وکوه لاجورد:این دو کوه پهلوی یکدیگر به سمت جنوب قریه یخن سفلی وشمال آنه وسین موقعیت دارد نمائی این دو کوه خیلی زیبا ودیدنی است البته تصاویر شان را می بنید.در دامن این کوه ها مراتع وچشمه سار های زبیا موجود است.

کوه لاجورد

کوه چلنگ شاه مردان
 
کوه پنج شاخ : این کوه در جنوب مرکز ولسوالی موقعیت دارد ودارائی پنج شاخه است.
کوه قیصار بطرف زیرنی که البته مشخصات کوه ها بیشتر در کتاب جغرافیای تاریخی غور نوشته عزیز احمد پنجشیری تذکر رفته است. البته کوه سنگ سوراخ در شرق ولسوالی وکوه سرخک در شمال و  سیاه کوه وپشت کوه در شمال غرب در مناطق اسفر مانی از کوه های دیگریست که کمتر نام شان گرفته میشود.
 
شغل مردم ولسوالی تیوره: شغل وپیشۀ اهالی تیوره بیشتر  زراعت،قسما مالداری تجارت وباغداری بوده در صنعت قالین بافی وگلیم بافی نیز دسترسی دارند خصوصا مناطق ورث یخن سفلی زرد بید خلشکک، اسفور وزلرگک  با کیفیت تر از دیگر مناطق می بافند..البته هنر نجاری ومعماری نیز در ولسوالی تیوره خوب است.
ادامه دارد…………