آرشیف

این دو شخصیت، در قسمت فولکلور افغانستان چنان خدماتی را انجام داده اند که باید یک گروه و یا یک کمیته با سپری نمودن چندین سال کار های هر یک شان را به پایان میرسانید، لاکن اینان به تنهایی به اثر پشت کار و زحمت های طاقت فرسا، کارهای بنیادی و با ارزش را انجام داده اند. زمانیکه مقدمه ها و تبصره ها را میخوانیم ، هریک به مدت های چون سی سال و چهل سال زحماتی کشیده و یاد گارهای زرین شانرا به جامعه عقب ماندهٔ افغانستان  گذاشته اند .

و اینک در بارهٔ کارکرد های   فولکوریک هر یک به صورت بسیار مختصر یاددهانی و ذکر می  گردد:

اول

داکتر فیض الله ایماق

تالیفات عمومی این دانشمند (۲۳)  کتاب و مقالات و مصاحبات و گوینده گی هایش از صد ها تجاوز می کند.

داکتر ایماق اصلاً یک ژورنالیست و خبر نگار بود، ولی زیادترین اوقات عمر گرامی اش را در جمع آوری و تحقیق در رشتهٔ فولکلور، خصوصاً فولکلور در صفحات شمال یا تورکستان افغانستان سپری نموده است .

آثار چاپ شدهٔ داکتر ایماق :

۱– خلق در دانه لری ( در دانه های خلق ):

مشتمل  از  سرود  ها، بازی  های  اطفال، ضرب  المثلها،  داستانها  و چستانهای   شفاهی  اوزبیکان افغانستان با  ترجمه ٔ  دری . این کتاب  در سال ۱۳۵۹خورشیدی از   طرف  وزارت  اطلاعات  و فرهنگ در مطبعه ٔ دولتی کابل به چاپ رسید.

۲– خلق در دانه لری :

همان کتاب، با  تجدید  نظر، با خط سریلیک  در  سال  ۱۹۸۶ میلادی  به  تیراژ ده هزار جلد در نشرات «غفور غلام »  تاشکند   به چاپ رسید.

۳–  خلق در دانه لری :

همان  کتاب، با  تجدید  نظر  و مطالب  جدید  از طرف  بنیاد « همکاریهای  جهانی »  در  سال  ۱۳۸۲ خورشیدی در شهر مزار شریف اقبال چاپ یافت. مهتمم: استاد نورالله آلتای.

۴– خلق در دانه لری :

همان کتاب، با  تجدید  نظر و  با اضافه کردن مقدمهٔ  ۱۸صفحه یی  از طرف  بنیاد ( همکاریهای جهانی ) در سال ۱۳۸۷ خوررشیدی در نشرات اولوغبیگ در شهر مزار شریف به طبع رسید.

۵– شربت توس :

داستان  ۵۹۰ صفحه یی  واسیلی  شکایف.  برگردان  از  اوزبیکی  به دری :  ایماق . این  اثر  در  سال ۱۹۸۶میلادی در نشرات « رادوگا » ی تاشکند به چاپ رسید.

۶– پادو :  داستان ۴۵۴ صفحه یی ماکسیم گورکی . برگردان از اوزبیکی به دری: ایماق. این  اثر در سال ۱۹۸۷ میلادی در نشرات

« رادوگا » ی تاشکند چاپ گردید.

۷– گارد جوان :

داستان ۳۹۱ صفحه یی فادییف. مصحح و ایدیتور : ایماق . این   اثر  در سال  ۱۹۸۶ میلادی  از  طرف نشرات « رادوگا »   تاشکند منتشر شد.

۸  –

 ФАЙЗУЛЛА  АЙМОК

НАРОДНЫЕ  ПЕСНИ

УЗБЕКОВ  АФГАНИСТАНА

10.01.09 –  Фолъклористика

АБТОРЕФЕРАТ

диссертации  на  соискание  степени

кандидата  филологических  наук

ТАШКЕНТ – 1987

( سرود های شفاهی اوزبیکان افغانستان):

رساله ٔ علمی  و تحقیقی  دوکتورای  ایماق. این  رساله  در  سال  ۱۹۸۷ میلادی  از طرف اکادمی علوم اوزبیکستان به زبان روسی در تاشکند به چاپ رسید .

۹ – سوزوان :

( داستان منظوم  و دل انگیز یازی و زیبا، دو عاشق و معشوق دل داده):  این مجموعه  طی سی سال از صفحات شمالی  کشور  از طرف  ایماق  جمع آوری  و ترتیب گردیده و در سال ۲۰۰۳  خورشیدی در نشرات  « زر قلم »  تاشکند  به چاپ رسید.

۱۰  – سوزوان :

همان  اثر . این  کتاب در سال ۱۳۹۳ خورشیدی  به کمک  مالی 

« بنیاد غضنفر » در شهر کابل طبع و طور رایگان به کتابخانه ها و فرهنگیان شهر کابل و ولایات کشور توزیع گردید.

۱۱  سوزوان :

سرود های  دل انگیز داستان یازی و زیبا  (CD ). این « سی دی » در سال  ۲۰۰۴ میلادی به صدای داکتر  ایماق  و  انابت  ایماق  در ستدیو های  رادیو تاشکند ثبت و منتشر گردید.

۱۲- افغانستان اۉزبیکلری خلق قۉشیقلری :

رساله ٔعلمی و تحقیقی دوکتورای ایماق ، در سال  ۲۰۱۰ میلادی به کمک مالی فرزندش الحاج محمد بابر جان ایماق در تورنتوی کانادا به زبان اوزبیکی به چاپ رسید.

۱۳– افغانستان اۉزبیکلری خلق قۉشیقلری :

همان اثر. این کتاب در سال ۱۳۹۳خورشیدی به کمک مالی « بنیاد غضنفر» در کابل نشر، و طور رایگان  به تمام  کتابخانه ها و فرهنگیان مرکز و  ولایات کشور توزیع گردید .

۱۴– سوز دل ( دل سۉزلری ):

گزیدهٔ  از  اشعار، مقالات، خطابه  ها  و مصاحبه های  اوزبیکی  و دری  ایماق . این   اثر  در  سال ۱۳۹۳خورشیدی به کمک مالی

« بنیاد غضنفر » در کابل  چاپ  شده و به  طور  رایگان به تمام کتابخانه ها و فرهنگیان مرکز و ولایات کشور توزیع گردید .

۱۵– شگوفه های ادب:

مشتمل  بر تک  بیتی ها، دوبیتی  ها  و رباعیات  گلچین (  دری،  پشتو  و تورکی )، گرد  آوری  و تدوین: ایماق.

در این مجموعه بیش از چهار هزار ابیات گلچین و ناب دری، پشتو و تورکی « اوزبیکی،  تورکمنی، تاتاری و آذری » به شکل الفبا  ردیف  بندی   گردیده  است . این  مجموعه  در  سال   ۱۳۹۳ خورشیدی از طرف « بنیاد غضنفر» در کابل چاپ و   طور رایگان به  تمام  کتابخانه ها و قلم به دستان کشور توزیع گردید.

۱۶– فرهنگ تورکی  اوزبیکی به فارسی/  دری

این فرهنگ دو جلدی در ماه جنوری سال  ۲۰۱۹ میلادی در تورنتوی کانادا به چاپ رسید.

آثار داکتر ایماق که آماده چاپ اند :     

دایرة المعارف پنج جلدی تورکی اوزبیکی به فارسی / دری ۱-

۲- رسم و رواجهای تورکان أفغانستان

  داستان گور اوغلی، که از زبان مردم  اوزبیک زبان، جمع آوری گردیده است ۳-

دری ۴- ضرب المثلهای تورکی اوزبیکی با ترجمه فارسی/

این ضرب المثلها از ده سال به این طرف ، جسته جسته در مجله « زن » منتشرهٔ و نکوور

کانادا به نشر می رسد.

۵- برنامهٔ رادیویی « ما وکشور ما» که عموماً معرفی شهر های أفغانستان، با رسم

ورواجها و عنعنات مردم. این برنامه ها طی چندین سال از رادیو أفغانستان به زبان دری و

پشتو نشر گردیده، بعداً در مجلهٔ پشتون ژغ / آواز ارگان نشراتی رادیو أفغانستان اقبال چاپ یافته است .

۶- زنده گی نامه و نمونه ی اشعار شعرای تورکی زبان افغانستان .

۷- تاریخچهٔ برنامه های محلی رادیو أفغانستان پایان نامهٔ تحصیلی داکتر ایماق در دانشکدهٔ ژورنالیزم پوهنتون کابل .

در خاتمه باید گفت که داکتر فیض الله ایماق ، در تاریخ کشورمان در جملهٔ اولین شخصیت هایی می باشد که از آوان خورد سالی تا کنون در خصوص ادبیات عامیانه و فولکلوریک، و نیز در باره رسم و رواجهای مردم أفغانستان، خصوصاً صفحات تورکستان أفغانستان کار های زیادی انجام داداه است، و باید گفت که جناب داکتر ایماق علاوه از اینکه یک نویسندهٔ شهیر وطن است ، متخصص ادبیات شفاهی و فولکلور شناش شناخته شده می باشد .

دوم

داکتر عنایت الله شهرانی

کارهای عمدهٔ ادبیات فولکلوری پروفیسر داکتر عنایت الله شهرانی

داکتر عنایت الله شهرانی ، با آنکه هنرمند و نویسنده، نوزده اثر چاپ شده در هنر دارد و تعداد تالیفاتش به بیش از هشتاد جلد میرسد ، یکی از پیش آهنگان فولکلور در أفغانستان به شمار می آید .

چون موضوع ما در اینجا ادبیات فولکلوری می باشد، از آن سبب تنها کارنامه های فولکلوری پروفیسر شهرانی آورده می شود .

«فلک های کهسار»، گرد آورده: داکتر عنایت الله شهرانی ۱-

این کتاب یکی از آثار اولیهٔ فولکلوری وی است که از میان مردم بدخشان جمع آوری و در چهار فصل تر تیب گردیده و در مجلهٔ « آریانا» نشریهٔ انجمن تاریخ أفغانستان به طبع رسیده است. این ترانه های قدیم مردم ولایت بدخشان در آن وقت و زمان دور، اولین اثر فولکلوری ضخیم در نوع خود بوده که شاد روان استاد عبدالحق واله آنرا به زبان انگلیسی ترجمه و در مجلهٔ مذکور به چاپ رسانیده است .

« ۲- لغات مستعمل در لهجهٔ دری بدخشان» تالیفی داکتر عنایت الله شهرانی

این کتاب در مجلهٔ « ادب» نشریهٔ مشهور فاکولتهٔ ادبیات و علوم بشری پوهنتون کابل، طور مسلسل در أواخر دهه شصت و اوایل دههٔ هفتاد به نشر می رسید. اعضای هیات تحریر مجلهٔ مذکور پروفیسر داکتر قیام الدین راعی، پوهاند داکتر جاوید، پوهاند میر حسین شاه، پوهاند الهام، پوهاند غلام حسن مجددی و یک تعداد استادان با صلاحیت بودند که در مجلهٔ « سخن» ایرانی ها از آن استقبال شایان به عمل می آمد. جمع آوری لغات سالهای زیادی را در بر گرفته بود.

۳- گور اوغلی- تالیفی داکتر عنایت الله شهرانی

گور اوغلی، داستان های حماسی تورکستان أفغانستان یا به اصطلاح امروز از صفحات شمال کشور مان می باشد. از زبان رجب محمد جوره زاده و پهلوان اصیل ثبت شده بود، که بروی قلم آورده شد. یکی از محققین امریکایی به نام داکتر لورین سکاتا، صدای پهلوان اصیل را ثبت نوار کرده بود و قلمی آنرا داکتر شهرانی از روی نوار تهیه نموده بود.

مضامین گور اوغلی بدرجهٔ اول در مجله بسیار معتبر « فولکلور» نشریهٔ وزارت مطبوعات به مدیریت استاد محمد صدیق روهی، و بعد از آن در مجلهٔ وزین

لمر » به مدیریت غلام عمر شاکر چندین سال پی هم به نشر رسید.

« أمثال و حکم » تالیفی داکتر شهرانی ۴-

کتاب « أمثال و حکم» کتابی می باشد که از أمثال و ضرب المثلها تاجیکی بدخشان ، تخار و ماحول آن می باشد که همه ی آن بیش از پنج هزار ضرب المثل تخمین می شد، در سال ۱۳۵۴ خورشیدی به حیث کتاب مستقل در وزارت اطلاعات و کلتور وقت به طبع رسیده بود   در وقت و زمان خود در تاریخ ایران، تاجیکستان و أفغانستان زیادترین ضرب المثلهای فارسی به شمار می آمد.

« ۵- ضرب المثلهای دری أفغانستان » تالیفی داکتر عنایت الله شهرانی

این کتاب به دنبال کتاب أمثال و حکم تهیه شده است که تقریباً بیش از سی سال مؤلف در جمع آوری آن کار کرده و جمع ضرب المثلها به نه و نیم هزار بالغ می گردد، و از بزرگترین مجموعه ی ضرب المثلها در ممالک فارسی زبان محسوب میگردد. دوبار در پاکستان، یک بار در ایران ، و یک بار به خط سیریلیک با برگردانی پروفیسر روشن رحمان در تاجیکستان، در سویدن، و کانادا به طبع رسیده است .

۶- أمثال او حکم : گرد آورنده داکتر عنایت الله شهرانی

این مجموعه ی متلهای پشتو بیش از دو هزار متل بود، که طی ده سال جمع آوری گردید، جنابان پوهاند سید بهأ الدین مجروح و استاد محمد صدیق روهی، در هر ماه و سال چند باری از پیشرفت این جمع آوری خبر می گرفتند. این مجموعهٔ پشتو به وقت خود ، بزرگترین مجموعه ی أمثال پشتو را تشکیل میکرد که در سال ۱۳۵۴ خورشیدی از طرف وزارت اطلاعات و کلتور به طبع رسید.

۷- به تعقیب کتاب « أمثال او حکم » پشتو ، کار جمع آوری دوام کرد تا اینکه تعداد أمثال پشتو به چهار هزار رسید، تقریظ ها و مضامین دیگر با تغییرات و کار های نو، که از بزرگترین مجموعهٔ أمثال پشتو به شمار می آمد به نام

« د پشتو متلونه » در سال ۱۳۸۷ خورشیدی با ویراستاری سیدا گل غریب یار به طبع

رسید .این مجموعهٔ أمثال پشتو طوریکه گفته آمد تا ۱۹۹۰ م. از بزرگترین مجموعهٔ مثلهای پشتو محسوب می گردید .

اما یکی از پروفیسران« ایریاستدی سینتر» پوهنتون پشاور به نام عبدالله جان خلیل در سال ۱۹۹۱م. برای مؤلف گفت که همه أمثال کتاب شما را دیپارتمنت پشتوی پوهنتون ، در مجموعهٔ کتاب مثلهای پشتوی خود شان شامل ساخته و به چاپ رسانیده اند. همچنان کتاب مذکور در قندهار ، به صورت مکمل سرقت شده و به نام خود شان طبع گردیده است .

« ۸- ضرب المثلهای تورکی اوزبیکی» ، گرد آورنده داکتر شهرانی

تعداد ضرب المثلهای تورکی اوزبیکی در سال ۱۹۷۹ به هفت صد مثل بالغ می گردید، که یکی از اشخاص اوزبیکستانی به نام عارف عثمانوف، در جمع آوری أمثال تورکی اوزبیکی نیزمصروف بود. وی از داکتر شهرانی تقاضا نموده بود که اگر أمثال جمع کرده اش را برایش بدهد، به نام خود او« داکتر شهرانی » در کتابش به طبع خواهد رساند، ولی بعد از طبع داکتر شهرانی را در جملهٔ همکاران معرفی نموده، و از هفت صد ضرب المثل شهرانی یادی نه نموده بود .

نوت :

تعداد ضرب المثلهای جمع آوری داکتر شهرانی جمعاً از سه زبان( فارسی- پشتو و تورکی ) بیش از چهارده و نیم هزار با علاوهٔ أمثال بلوچی و نورستانی می گردد، که این کار به ذات خود مساوی به کار چندین محقق به سویهٔ دوکتورا می باشد .

۹- گور اوغلی سلطان، تالیفی داکتر عنایت الله شهرانی

کتاب مستقل و ضخیم می باشد که در سال ۱۳۹۵ خورشیدی، با ویراستاری استاد برهان الدین نامق به طبع رسیده است. این کتاب مجموعهٔ داستانهای حماسی گوراوغلی سلطان است، که نمونهٔ اعلی ادب شفاهی تاجیکی به شمار می آید .

۱۰- «فرهنگ عامیانهٔ تاجیکی بدخشان». تالیفی داکتر شهرانی

این کتاب ضخیم با ویراستاری استاد برهان الدین نامق در سال ۱۳۸۷ خورشیدی در کابل به طبع رسید .

« ۱۱- حکایات و روایات » ، تالیفی داکتر عنایت الله شهرانی

این کتاب با ویراستاری استاد فضل الرحمن فاضل ، در سال ۲۰۱۵ م. در قاهره به چاپ رسیده است.

« ۱۲- «دوبیتی های تاجیکی»، گرد آورنده داکتر عنایت الله شهرانی

این کتاب ضخیم با ویراستاری استاد برهان الدین نامق در سال ۱۳۹۵ خورشیدی در کابل به طبع رسیده است، کتاب مذکور توسط عماد الدین بیژن سلجوقی در تاجیکستان به خط سیریلیک برگردانده شد .

۱۳- «دو بیتی های تاجیکی» ( سروده های تاجیکی در بدخشان) تالیفی داکتر شهرانی

این کتاب از طریق مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان در سال ۱۳۷۳ خورشیدی در اسلام

آباد به طبع رسید .

۱۴- فرهنگ عامیانهٔ تورکی اوزبیکی شهران، تالیفی داکتر شهرانی، آماده چاپ.

۱۵- گفتنیست مقالات مختلفهٔ فولکلوری داکتر عنایت الله شهرانی در داخل أفغانستان در مجلات معتبر چون آریانا، ادب، فولکلور و لمر، و در خارج در ایران نامه، نقد و آرمان و غیره نشرات اقبال چاپ یافته است .

—————-

 شهزاد ترکستانی