آرشیف

چکیده

تعلیم و تربیه در رشد وتکامل فکری انسان ازتاثیر بسزا، جایگاه وارزش ویژه ی برخوردار بوده وعدم دسترسی موثر به آن (مخصوصا برای دختران وزنان)  امروزمتاسفانه  تبدیل به یک معضل اساسی شده است .

عده ی از افراد جامعه باعدم آگاهی درست از آموزه های اسلامی ویاهم برداشت نادرست از متون دینی،  نه تنها که درقبال تعلیم وتربیه ی دختران شان کم توجهی میکنند بلکه در اکثرمواضع عمدا مانع تعلیم وتحصیل شان میشوند ؛ واین یک مشکل جدی فرا راه رشد و تکامل فکری جامعه شده است، آنهم در زمانیکه علم و دانش، تفقه وروشنگری سرخیل همه تحولات واکتشافات را تشکیل میدهد ومعیاروسنجش رشد وتعالی ، کمال و بالنده گی ملت ها بر میزان توانمندی علمی، تکاپوه ودانش اندوزی استوار است .

تاکید برفراگیری علم ودانش وتساوی مردان وزنان بر این امر، در آیات قرآنی و ارشادات نبوی وسایر متون دینی گرچه بیان کننده ی اهمیت علم و ارج گزاری برای زنان ودختران است ، اما برخورد نامناسب متولیان امور تعلیمی و ایجاد زمینه های اختلاط وسوء استفاده از زنان و دختران تراجدی دیگریست که در خصوص ممانعت شان از تحصیل و تعلیم کمک میکند . وخوانواده ها مجبور میشوند برای حفظ حرمت وعفت فرزندان شان مانع تعلیم و دسترسی آنها به تحصیل علوم شوند .

بنا جامعه ی ما با دومشکل اساسی 1 پایین بودن سطح اگاهی نسبت به آموزه هاس دینی و 2 نقصان در شیوه ی دستگاه تعلیمی و تحصیلی درقسمت کمرنگ بودن دسترسی زنان به حق تعلیمی شان روبروست واین مسئله نیاز به تلاش و مساعی همه گانی دارد .

در این مقاله تلاش خواهد شد تا برای رشد آگاهی جامعه از مزایایی علم و دانش وحق دسترسی زنان در تعلیم و تحصیل روشنایی اندکی انداخته شود .

کلید واژه ها

حق ، دسترسی ،تعلیم ، تحصیل ، زنان ، دختران ، اسلام ، خواندن و نوشتن .

مقدمه

ثنا و ستایش برآن موجود را که وجود هر موجود از وجود اوست ، و درود سلام بی پایان بر روان پاک ابرمرد اندیشه و تاریخ حضرت ختم مرتبت محمدمصطفی واحمد مجتبی ( صلی الله علیه وسلم ) ودرودوتحیات مستدام بر روح و روان یاران جان نثار شان  باد که با خون مطهر خویش درخت دین را با طراوت وپرثمر نمودند .

همانطوریکه از نامش پیداست دراین مقاله میخواهم محور حق تعلیمی زنان از دیدگاه اسلام وچالشها ومشکلات که فرا روی تحصیل زنان وجود دارد وهمچنین راحل های آن مختصرا به پردازم.

باتوجه به اینکه شمار دانشمندان زن در تاریخ نظام آموزشی اسلامی در مقایسه با مردان کمتر میباشند ، بعضی ها فکر میکنند که در اسلام ممکن محدودیتی درمورد تحصیل وعلم آموزی زنان وجود دارد ویا زنان دانشمند که کم و بیش نامشان درتاریخ برده شده ، بطور غیر رسمی تحصیل کرده اند وشیوه ی آموزشی اسلام ویژه ی مردان است .

درپاسخ باید اذعان داشت که اسلام مرد و زن را در تدبیرو شوون زنده گی به وسیله ی اراده وکار مساوی میداند وازاین رو هردو درتحصیل احتیاجات زنده گی و آنچه که مایه ی قوام حیات انسانی و امور معیشتی وهمزیستی است ، یکسان میباشند و درصدور فرمان الهی هردو مصداق قرار میگیرند . (مگر در احکامیکه ویژه ی یکی از ایشان است ).

تحصیل علم وکسب دانش نیز از همان احکامیست که زن ومرد درآن حقوق مشترک وصلاحیت استفاده یکسان رادارند واسلام هیچ گاهی جنس را سد راه دانش اندوزی نمیداند . دراین خصوص همواره احکام عام، فراگیر وبدون استثنی را پیشکش میکند .

چنانچه الله متعال میفرماید: يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنكُمْ وَالَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ { 11سورة المجادلة} دراین آیه کریمه الله متعال رفعت وبرازنده گی انسان ها را بر ایمان وعلم استوار میداند و مسلما دراین آیه هیج مورد برای برتری مرد واستثنی زنان در مسئله ی ایمان و دانش وجود ندارد و هردو قشر حق دارند از نعمت ایمان و وروشنایی دانش برخوردار باشند .

درآیه ی دیگری الله بزرگ ارشادمیفرمایند : قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَالَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ إِنَّمَا يَتَذَكَّرُ أُوْلُوا الْأَلْبَابِ  {سورة الزمرآیة9 } آیابرابرند آنانکه به سلاح علم مجهزند با آنانکه باجهل ونادانی دست به گریبان اند ؟ پاسخ قطعا نی خواهد بود . دراین آیه الله متعال با استفهام انکاری میخواهد ارزش وجایگاه دانش اندوزی وعلم محوری را برای انسانیت بازگو نموده و آنرا متوجه رسالت اصلی آن که نور پردازی درجهان هستی میباشد نماید.

آیا دراین آموزه ها نقطه ی افتراق برای زنان وجود دارد ؟وآیا عقل سلیم میپزیرد که زنان بعنوان قشر تاثیر گزار اجتماع وکتله ی عظیم از جامعه ی بشری از این رسالت محروم و ازثمرات حیاتی آن توهی الظن باشند ؟ ابدا .

پاسخ این سئولات را ارشادات پیامبر گرامی اسلام ( صلی الله علیه وسلم ) با کمال وضاحت و روشنایی ارایه میدارد : «طلب العلم فریضة علی کل مسلم » { ابن ماجه ج 1 ص 151 ح 224}

دراین حدیث از لحاظ علمی کلمه ی جنس بکار رفته است که طلب علم و تحصیل دانش شامل مردان و زنان میشود و هردو قشر در قبال حصول علم وفراگیری آموزه های عقیده تی مکلفیت و رسالت یکسان دارند .

خواندن ونوشتن زن در آموزه های اسلامی

اسلام برای پیکار با جهل و بیسوادی، روزنه ی تازه و وسیع به سوی افق های بیکران دانایی و آگاهی گشود . دانستن وعلم آموختن برای همگان نه تنها آزاد بلکه یک فریضه شد؛ مبارزه باجهل و گمراهی، درآن شرایط دشوار و ناساز گاری که مردمان جاهلیت برای زن هیج ارزشی قایل نبودند، کارساده ی نبود؛ پیکار با بیسوادی در آن وقت در حقیقت یک انقلاب عظیمی در تاریخ بود .

در مورد کتابت (نگارش ) زن باید گفت که اسلام خواهان تعلیم زن درمدرسه ی حقیقی ایست که در آن نسلهای اسلام تربیت یافته اند .روش نوین پیامبر« ص» درآموزش زنان ویکسان شمردن آنان (درشرایط عادی ) با مردان یک انقلاب عظیم فرهنگی بود که جهان اسلام را فراگرفت وفضای آنرا عطر آگین ساخت { پیام حق ص 52 }.

قدیمی ترین اشاره را در موردخواندن ونوشتن زن، دستور پیامبر(صلی الله علیه وسلم ) به یکی از صحابیات است که به حضرت حفصه  (رضی الله عنها)نگارش را تعلیم دهد ” امرالنبی (صلی الله علیه وسلم) شفاء بنت عبدالله العدویة القریشی (من اوائل المهاجرات ) ان تعلم حفصه ام المومنین الکتابة ، وامرها کذالک ان تستمر فی تعلیمها حتی بعدزواجه منها” { سنن ابی داود جلد 4 ص 13 ح 3887} .

ابوداود چنین روایت نموده است که رسول الله به یکی از صحابیات که نامش الشفاء بود فرمودند : « الاتعلمین هذه( یرد حفصه ) رقیة النملة کما علمتها الکتابة» این از عظمت رسول الله ( ص) است که شفا ء را دستور میدهد تا نوشتن را به همسر کهنسالش ( حفصه) تعلیم دهد .

دراین امر درس عظیمی است برای مردانکه زنان شان را دربیسوادی و جهالت نگهداشته ، وآنها را از نعمت مطالعه ی کتابهای مفید وارزنده دراوقات فراغت محروم میسازند، که درنتیجه ممکن است از یک طرف وسوسه های شیطانی به دلهای آنها رخنه کند و از جانب دیگر نتوانند اطفال شان را درعرصه ی تعلیم و تربیه کمک نمایند .

الله «جل وجلاله » ازواج رسول اکرم صلی الله علیه وسلم را امرفرمودند آیات را که درخانه های شان نازل میشود وآنچه راکه از پیامبر میشنوند و افعال را که از آن جناب مشاهده میکنند ؛ فراگیرند تا بتوانند مردم را به هدف آگهی واقتداء باخبرسازند .

تعلیم دادن آنها به مردم زمان امکان پزیراست، که اولا خود به مواعظ و ارشادات خدا و رسولش گوش فراداده، تامل نمایند، سپس به حفظ آن همت گمارند .چنانچه میفرمایند : {وَاذْكُرْنَ مَا يُتْلَى فِي بُيُوتِكُنَّ مِنْ آيَاتِ اللَّهِ وَالْحِكْمَةِ إِنَّ اللَّهَ كَانَ لَطِيفًا خَبِيرًا} (الاحزاب آیة 34) ترجمه : (ویادکنید آنچه خوانده میشود درخانه های شما از آیات خداوند ودانش عالی (سنت) ، همانا خداوند باریک بین، مهربان وآگاه  است ) .

اسلام یگانه دینی است که زنان را آزادی بخشیده ، حقوق وکرامت شان را پاس داشته وبه آنان درمقام زن ، دختر ، همسر،مادر و عضوی از جامعه نگریسته است .

اسلام دراصل آفرینش وادای تکالیف، قایل به مساوات میان زن ومرداست، زن از مرد و مرد ازن است، و هیچ یکی از دیگری بی نیاز نیست .

خداون متعال میفرماید : انی لا اضیع عمل عامل منکم من ذکر او انثی [ آل عمران آیه 195} ترجمه : ( یقینا من عمل هیچ صاحب عمل از شما را از مرد و یا زن که همه از یکدیگرید تباه نمیکنم ) .

پیامبر گرامی اسلام میفرماید : “انما النساء شقایق الرجال ” { ترمذی ج 1 ص 154ح 113 }

(زنان بامردان همسان ونیمه ی وجود آنان هستند ) لذا درحقوق و تکالیف شرعی نیز هم مانندمردان دارای مکلفیت میباشند.

در دین مقدس اسلام زن را همچون مرد که انسان است صاحب حق و تکلیف نموده و آنان را نیز مکلف ساخته است که خدارا عبادت کنند، دین را اقامه کنند ، فرایض را بجای آورند و از محرمات اجتناب نمایند ، مردم را بسوی الله دعوت نمایند وعلیه هرنوع فساد، ظلم وبی عدالتی مبارزه نمایند .

بنا براین توجه به تعلیم و تربیه و نور افشانی در جامعه شامل حال هردو جنس (مرد وزن )میباشد واین یک امر بدیهی و انکار ناپزیر است.

آموزش زنان درعصر پیامبر اکرم

زنان در صدراسلام و درعصر پیامبر گرامی ( صلی الله علیه وسلم ) همچون زمینه های دیگر در عرصه ی آموزش علوم و فراگیری معارف اسلامی نقش اساسی ومعنی دار داشتند و تلاش ها و اثرات فراوان و ارزشمندی را از خود بجا گذاشتند، که نمونتا به چند مورد آن اشاره خواهیم کرد :

1 – یکی از مثال های برجسته ی توجه به علم و ترغیب زنان به آن ،حضرت عایشه صدیقه «رضی الله عنها» دختر خلیفه اول وهمسر گرامی پیامبر اعظم «صلی الله علیه وسلم » میباشد .

ایشان همیشه مسلمانان را در امور دینی ارشاد و رهنمای میکردند، وحتی خلفا را شدین و کبار صحابه از نزد وی مسائیل را فرامیگرفتند و از نبوغ علمی شان بهره میبردند. حضرت اروی بنت زبیر که یکی از شاگردان برازنده ی شان است درخصوص شخصیت علمی ایشان چنین میفرمایند : ” در تفسیر قرآن کریم، فرائض ، معاملات،  تاریخ عرب، شعر و ادب تا حال عالم و دانشمندی به بزرگی مانند عایشه ندیده ام “.

حضرت عایشه نه تنها در معارف اسلامی عالم بزرگ بودند بلکه در طبابت وحساب نیز دسترسی داشتند و همواره صحابه کرام مسائیل متعلق به حساب و میراث را از وی میپرسیدند وفرامیگرفتند {نائیک  ص 38}  .

ودر علوم حدیث از توانایی ویژه ی برخوردار بودند تاجائیکه از 7 فرد که مکثرین فی روایت الحدیث شهرت دارند حضرت عایشه سومین فرداست .

2 – حضرت صفیه «رضی الله عنها » یکی از زنان فقهی و برجسته ی عصرشان بودند، حضرت امام نووی درخصوص تبحر علمی شان میفرماید : “صفیه در زمان خود از علم وذهانت ویژه وممتاز برخوردار بودند وخدمات ارزشمندی را دراین حوزه ارایه داشنتد ” .

3 – حضرت ام سلمه «رضی الله عنها » نیز یکی از زنان تاریخ ساز در عرصه ی فراگیری و تعلیم وآموزش علوم اسلامی بودند . حصرت امام ابن حجر عسقلانی میفرمایند : ” که ایشان استاد بیشتر از 32 تن عالمان برجسته ی عصرشان بودند که با رهنمایی ایشان مراحل علوم را پیمودند ” . {نائیک ص 39}.

وهمینگونه مهارت فاطمه بنت قیس درمکالمه باالدلایل – ام سلیم در دعوت وتبلیغ و ام درداء در ساینس وصدها زن عالمه ی دیگری که در عصر پیامبر میزیستند و از برکات صحبت و راهنمایی شان کسب علم و فیض مینمودند اشاره کرد . که جهت اختصار مطلب به همین چند مورد اکتفا میکینم .

با توجه به موارد فوق وصدها نمونه های دیگر از زنان عالمه و تاثیر گزار در تاریخ اسلام در میبابیم که دین مبین اسلام و پیامبر گرامی نه تنها که برای زنان حق تعلیم و تحصیل را میدادند، بلکه زمینه ی رشد و آگاهی کامل را برای شان بخوبی مساعد میساختند تا نقش شان را در عرصه تعلیم و تربیه ی فرزندان و نسل آینده ی جامعه ی اسلامی ایفا نمایند .

ونمونه ی بارز آن وقت گذاشتن پیامبر اکرم « صلی الله علیه وسلم » به سئولات علمی زنان مسلمانان ومخصوصا حضرت عایشه صدیقه میباشد که همواره روی مسایل مختلف از ایشان میپرسیدند وپیامبر گرامی اسلام با جبین باز پاسخ ارایه میکردند .

اهمیت تعلیم دختران

دین مبین اسلام در خصوص تعلیم و روشنگری دختران ارج نهاده وآنرا کاربس حیاتی و نیک میشمارد ، لذا پیامبر رحمت « صلی الله علیه وسلم » عناصر سرپرستی دختر را به تعلیم و تربیه، خوراک، پوشاک و به شوهر دادن، نه تنهامنحصر ننموده؛ بلکه به تعلیم و تربیه ی دختران نسبت به پسران تاکید می کند و کسانی را که به تعلیم وتربیه ی دخترهمت می گمارند به اجر وپاداش عظیمی وعده میسپارد .

چنانچه میفرماید : “من عال ثلاث بنات فادبهن ، وزوجهن، واحسن الیهن فله الجنة “{ابوداود ج4 ص 502ح 5147 }

ترجمه :  (هرکس سه دختر را سرپرستی کند وآن را خوب تربیت نماید، به شوهر دهد وبه آن ها نیکی نماید به بهشت وارد میشود ).

همچنان امام بخاری از ابوموسی اشعری از رسول الله ص روایت نموده است ” ایما رجل کانت عنده ولیدة فعلمها فاحسن تعلیمها، وادبها فاحسن تادیبها …فله اجران بخاری ج7 ص 6 ح 5083} .

” ترجمه : هرمردی که نزدش دختری باشد ، و او را علم آموخته وبخوبی تعلیمش دهد ، و او را ادب داده وبه خوبی تادیب وتربیه اش نموده است ، برایش دو پاداش داده میشود .{

ابوداود روایت میکند که رسول الله «صلی الله علیه وسلم » فرمودند : ” من عال ثلاث بنات وجبت له الجنة ؛ قیل : یارسول الله ! واثنتین ؟ قال : واثنتین ؛ قیل : یا رسول الله و واحد ؟ قال : و واحدة { مسند ابی یعلی الموصلی ج 4 ص 147ح 221 }.

” ترجمه : هرکه سه دختر را سرپرستی کند، بهشت برایش واجب میشود، گفته شد : ای رسول خدا ! و دوتا هم ؟ فرمود و دوتا هم ، گفته شد که ای رسول خدا ! یکی هم ؟ فرمود یکی هم چنین است

وهمچنان میفرمایند : من کان له ثلاث بنات، فصبر علیهن، واطعمهن وسقاهن وکساهن من جدته، کن له حجابا من النار یوم القیامه { ابن ماجه ج 4 ص 635 ح 3669 }.

نقش مادر درتعلیم وتربیه

نه تنها که زنان از تعلیم وآموختن برخوردار هستند بلکه به عنوان مادر نقش اساسی و برازنده ی در روند تربیه ی سالم و تعلیم و آموزش اطفال و فرزندان خوانواده را دارند .

زنان اگر از دید آماری نصف جامعه را تشکیل میدهد اما از دید تاثیرگزاری نصف مهمتر وافزون تر آن را تشکیل میدهند ؛ چون درحقیقت تاثیر مثبت ومنفی آنان بحیث مادران، همسران وخواهران روی شوهران، فرزندان وسایر اعضای خوانواده غیر قابل انکار است و نقش اساسی را درخصوص جهت دادن جامعه بخیر وصلاح و یاهم قهقهرا و فروپاشی دارند . پس خوب خواهد بود تازمینه را برای آموزش و تربیه ی سالم دختران که درحقیقت مادران آینده هستند مساعد ساخته شود تا جامعه به طرف صلاح و سازنده گی سوق داده شود، چون از مادران تعلیم یافته وباسواد قطعا فرزندان باتربیه وسالم وارد اجتماع میشود .

در این ارتباط شاعر عرب زبان ( حافظ ابراهیم ) در وصف نقش مادر چه زیبا میسراید : ” الام مدرسة اذااعددتها = اعدت شعبا طیب الاعراق  {جواهر الادب ج2 ص 249} .

( مادر مدرسه ی است که هرگاه آنرا نیکوبسازی و مهیا نمایی یک ملت پاک نهاد را ساخته ی). لذا عالمان ، اندیشمندان، رهبران، مصلحان ومسئوولان تربیتی جامعه مسایل مربوط به زن ونقش مادران را بسیار مورد اهمیت قرار داده اند وجامعه را به کرامت، عدالت و رفع ستم و تعدی نسبت به زنان فرا خوانده اند . تا زنان بتوانند در مسایل آموزشی، تربیتی ومشاغل متناسب با طبعیت وسرشت و شخصیت اجتماعی و توان جسمی و روحی و تحمل مسئولیت های ویژه ی خودشان به انتخاب همسر بامیل و رضای شان وتشکیل خوانواده وکانون زنده گی مشترک دور از کینه و عداوت، منصفانه به حقوق مسلم ومتناسب خویش دست یابند”  .{  پیام حق ص 53}

نبی کریم (صلی الله علیه وسلم ) با اشاره به نقش تعلیمی وتربیتی مادر به حضرت ام رومان خانم حضرت ابوبکر صدیق و مادر حضرت عایشه میفرمودند : ” «یا ام رومان استوصی بعائشة خیرا واحفظینی فیها » ای ام رومان با عایشه به نیکویی رفتار کن وبخاطر من آن را اذیت نکن ” {الندوی ص 55} .

این حرف پیامبر بیان گر تاثیر گزاری و نقش مادر در چیگونگی همزیستی و رفتار وتربیه اطفال در خوانواده را دارد.

واین تعلیم وتربیه ی فرزندان ( دختران وپسران ) یک امر ضمنی واختیاری هم نیست که هرگاه والدین ( مادر وپدر ) خواستند در این امر توجه کنند و اگر نخواستند هیچ مسئولیت متوجه ی شان نشود ، اسلام برای مسئولیت پزیری والدین در قبال خوانواده و فرزندان همواره آموزه های تاکیدی داشته و پیوسته آنان را متوجه این امر مینماید .الله متعال میفرماید : یا ایها الذین آمنوا قوا انفسکم واهلیکم نارا وقودها الناس والحجاره { التحریم آیة 6}.

ترجمه : (ای کسانیکه ایمان آوردیه اید خود وخوانواده ی خویش را از آتشی که هیزم آن مردم وسنگ هاست نجات دهید . نگهداری و نجات خوانواده بدون شک به آموزش درست و تربیه ی سالم ودینی وابستگی دارد وبه این امر مادران وپدر انی موفق هستند که از تعلیم و روشنی فکری برخوردار باشند ).

حضرت ابی سلیمان روایت میکنند که روزی از پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه وسلم سوال کردم : یارسول الله للولد علینا حق کحقنا علیهیم ؟ قال نعم ؛ حق الولد علی الوالد ان یعلمه الکتابة والسباحة والرمایة ولایرزقه الا طیبا {سنن بیهقی  ج 6 ص 401ح 8665 }

حق فرزند بالای والدین اینست که پدر ومادر به فرزندان شان تعلیم خواندن ونوشتن ، آب بازی ، تیر اندازی را یاد دهند وهمچنان برای شان روزی حلال تهیه کنند .

درادای این حقوق هرکدام از مادران وپدران بجایشان رسالت دارند تا فرزندان شان راآموزش دهند وآنها را برای دسترسی بحقوق اساسی شان همیاری وهمکاری نمایند .

چالشها فرا راه تعلیم وتربیه ی دختران

زنان ودختران در طول تاریخ با مشکلات وموانع متعددی در حوزه های مختلف توسط تمدن ها وقدرت های مخلتف وجوامع غیر اسلامی روبرو بوده اند وهمین باعث گردیده  است که تاثیرات منفی آن حتی در برخی افکار در کشور های اسلامی هم تاثیرنماید  ورفتار ها وعملکردهای متفاوت و فراز ونشیب نسبت به این قشر صورت پزیرد .

ولایت غورهم از این امر مسثنی نبوده وبا موجودیت فقر ، کمبودی آگاهی نسبت به آموزه های اسلامی ومخصوصا زنان واطفال باعث شده است که یکسری مشکلات وچالشها فراراه قشر زنان ودختران قرار بگیرد که در این مقاله باتوجه به برخی مصاحبات که از اقشار مختلف محور این بحث صورت گرفته است به ترتیب ذیل اشاره میشود :

1 – فقر معنوی و عدم آگاهی کامل بیشتر خوانواده ها ومخصوصا والدین از مزیایی علم و دانش وحقوق تعلیمی وتربیوی اطفال ودختران شان باعث شده است که دخترانی کمتری به این امر دسترسی پیدا نموده و در مراکز علمی و تحصیلی حضور چشمگیر داشته باشند .

2 – باتوجه به جامعه ی سنتی و اسلامی نظام مختلط تحصیلی بین دختران و پسران دردانشگاه ها  که در آموزه ها دینی وباور های مردم در تکر است خود بعنوان یکی از فکتور های اساسی عدم دسترسی دختران به مقاطع تحصیلی واستیذان خوانواده ها شده است .

3 – کمبود مکان مناسب ، بی توجهی وضعف کیفیت در نظام تعلیمی موجود نیز یکی از چالشهایست که اراده را از خوانواده ها واولیا دختران سلب نموده است و باعث شده که تعدادی معدودی دختران شان را به آموزش بفرستند .

4 – حاکمیت عنعنات وبرداشت های ناپسند وهمچنان موجودیت زهنیت های تبعیض گونه نسبت به پسر ودختر هم یکی از چالشهای قوییست که باعث شده دخترانی بیشتر از امر اتکاه فکری ودسترسی به تعلیم و آموزش محروم بمانند .

5 – موجودیت جنگ ، نا امنی ، حاکیت فرهنگ خشونت ومرد محورهم نقش کلیدی را در محروم ماندن دختران و زنان از تعلیم و تحصیل را بازی میکند  .

روی هم رفته تمام این چالشهای فوق ومشکلات دیگری که ممکن وجود داشته باشد وما نتوانسته باشیم به تصویر بکشیم دست به دست هم داده ومنتج به محرومیت دختران و زنان از حق تعلیمی شان گردیده است و متاسفانه با موجودیت تمام فرصت ها از این حق اساسی شان دور نگهداشته شده اند .

راحل ها

طبق مصاحبات ودیدگاه های همگانی که در این خصوص جمع آوری گردیده است میتوان به دو گزینه کلی به عنوان راحل تمام چالشهای موجود فرا راه تعلیم دختران دست یافت .

1 – بلند بردن سطح آگاهی جامعه

با توجه به فقر آگاهی که در بخش اعظم جامعه ی فعلی وجود دارد نیازاست تا تمام اقشار چیز فهم جامعه شامل علما ، اندیشمندان ، اهل قلم وکتاب وسایر نهادهای فعال دراین بخش دست به دست هم داده برای آگاهی دهی خوانواده ها و روشنگری جامعه در خصوص حقوق اساسی عامه ومخصوصا حق دسترسی زنان ودختران به تعلیم وتحصیل وجاگزین سازی آموزه های اسلامی وعلمی بجای عنعنات ناپسند ، برداشت های غلط وفرهنگ های اشتباه که وارد نظام اجتماعی ما شده است تلاش پیهم ومداوم نمایند تا شاهد تغییر مثبت ودسترسی دختران به گوهر دانش وتفقه باشیم .

2 – تجدید نظر به نظام تعلیمی وتوجه جدی روی کمیت وکیفیت سکتور آموزشی کشور

امروز اگر بخشی کلان از چالشها به عدم آگاهی خوانواده ها، حاکمیت فرهنگ وعنعنات ناپسند درجامعه برمیگردد از سوی دیگر خود سیستم حاکم آموزشی بخشی از مشکلات و چالشها را ایجاد کرد ه است و نیاز اشد احساس میشود که مشکلات موجود در نظام تعلیمی کشور که شامل کمبود کمیت ، پاین بودن کیفیت ، موجودیت سیستم مختلط و… توسط متولیان امور ومسئولین سیستم مرفوع گردد تا دلسردی ها وفاصله های که از این نواحی ایجاد گردیده برطرف شده وزمینه برای آموزش وتحصیل همه طبقات جامعه وخصوصا زنان ودختران مساعد گردد.

نتیجه

با توجه به آموزه ها وارشادات قرآنی وهدایات نبوی ومطالب فوق علم ودانش از دیدگاه دین مبین اسلام دارای ارزش وجایگاه بلند رفیعی بوده و زنان ودختران مانند مردان از حق دسترسی یکسان به تعلیم وتحصیل برخوردار میباشند .

رشد وتکامل جامعه ی انسانی ونسل آینده بر آگاهی و روشنگیری این قشر تاثیر گزار جامعه وابسته بوده  وبرای خوانواده ها ومسئولین واولیاء دختران و زنان رسالت داده میشود تا در قسمت تعلیم وتربیه ی سالم فرزندان شان ومخصوصا دختران نهایت تلاش وکوشش نمایند و زمینه ی آموزش و پرورش را برای شان مساعد سازند .

یک قشر جامعه ( مردان ) اگرهرچند به لباس علم و آگاهی ملبس باشند و به جایگاهی مناسب نایل آیند که تا جای موثر خواهد بود اما بخوبی نمیتواند مشکل اساسی جامعه را بگونه ی رشیه ی و بنیادی حل نماید وجامعه به رفا وتعالی مطلوب برسد .

جوامع که به پیشرفت و ترقی علمی وعقلانی رسیداند وخدمات را به جامعه انسانی وبشری انجام دادند یکی از عواملش دسترسی همه اقشار شامل ( زنان ومردان ) به گوهر علم و بینایی واقعی بوده است ، که این موضوع را بخوبی در زنده گی پیامبر بزرگوار اسلام وخلفا راشده وسایر بزرگان دینی میتوان به وضوح یافت که قبلا هم به آن اشاره شد .

زنان بعنوان توده های تاثیر گزار در حوزه ی تعلیم و تربیه ی نسل های آینده در نظام خوانواده و اجتماع بیشتر از هر قشری دیگر مسولیت دارند تا با الگوپزیری از زنان دانشمند تاریخ اسلامی درخصوص تعلیم و تعلم تلاش نمایند و از این حق شرعی وحقوقی برای روشنگری و تربیه ی سالم  فرزندان جامعه که درحقیقت تشکیل دهنده نظام اجتماعی هستند استفاده ی بهینه نمایند .

دراین یک نکته هم قابل تذکر خواهد بود همانطوریکه اسلام با تئوری جهان شمول وحکمت محور خویش درمسئله تعلیم علوم برای مردان وزنان حق میدهد، از سوی دیگر برای استفاده ی درست این حق، وبخاطر حفظ اجتماع سالم واخلاق مند ورعایت عفت وطهارت جامعه یکسری اصول ومقررات شرعی ومنطقی را در خصوص شیوه ی حصول تحصیل وسیستم آموزش علوم نهاده است که مردان و زنان بخاطر حفظ عفت ، آبرو وحیثیت یک دیگر مکلف به رعایت آ ن هستند .

ونظام تعلیمی یک جامعه اسلامی میباید بر اساس نظام تعلیمی اسلامی که درآن عفت وپاکدامنی ومحیط امن برای همه اقشار تضمین شده است تهداب گزاری شده وبه پیش برود .

تا از یک طرف زمینه ی محیط مصئون ومطمین برای همه ایجاد شد ه واز سوی دیگر خدمات آموزشی موثر وباکیفیت ارایه گردد.

فهرست منابع

1 – قرآنکریم

2 – بخاری ، محمد بن اسماعیل .(1422هـ) .، صحیح البخاری .بیروت:  دار طوق النجاه .

3 – ترمذی ، محمد بن عیسی . ( بیتا) .صیحیح ترمذی .بیروت : دارالغرب الاسلامی .

4 – قزويني، أبو عبدالله محمد بن يزيد .(بیتا) . صحیح ابن ماجه .بیروت : دارالرساله العالمیه .

5 – سجستاني أبو داود سليمان بن الأشعث .(بیتا). سنن ابی داود .بیروت :  دار الکتاب العربی .

6 – موصلی ، ابی یعلی . مسند. دمشق : دار الماءمون .

7 – جواهر الادب ، موسسه المعارف ، بیروت – لبنان

8 – البيهقي ، أحمد بن الحسين بن علي بن موسى الخُسْرَوْجِردي الخراساني .سنن کبرای .بیروت :   دارالکتب العالمیه .

9 – نائیک ، دوکتور ذاکر عبدالکریم  . ( 1387). زن مسلمان .کابل : اموسسه نشراتی میهن .

10 – ندوی ، علامه سید سلیمان . (1394). ام المومنین عایشه . کابل : ناشر بنیاد فرهنگی، اجتماعی حنیف بلخی

11 – پیام حق ، شماره نهم سال (1399 )ریاست نشرات وزارت ارشاد، حج واوقاف – افغانستان .

نویسنده: محمداحمدی 1400-